Quy hoạch tích hợp thúc đẩy kinh tế Đồng bằng sông Cửu Long phát triển

TMO - Báo cáo Kinh tế thường niên Đồng bằng sông Cửu Long (ĐBSCL) năm 2022 với chủ đề "Chuyển đổi mô hình phát triển và Quy hoạch tích hợp" đưa ra thông điệp: ĐBSCL đang đứng trước cơ hội lớn để thay đổi, cần nắm bắt cơ hội, hợp tác để phát triển nhanh nhưng phải bền vững.

Ngày 1/8, tại Cần Thơ, Liên đoàn Thương mại và Công nghiệp Việt Nam (VCCI) tổ chức Lễ Công bố Báo cáo Kinh tế Thường niên Đồng bằng sông Cửu Long năm 2022. 

Báo cáo Thường niên 2022 là công trình nghiên cứu hợp tác bởi VCCI Cần Thơ và Trường Chính sách Công và Quản lý Fulbright (FSPPM) với sự tham gia các chuyên gia đầu ngành trong các lĩnh vực kinh tế, chính sách, nông nghiệp, môi trường, năng lượng, giao thông, logistics… nhằm cung cấp thông tin về tình hình kinh tế ĐBSCL và những vấn đề quan trọng của vùng. 

Nông nghiệp trở thành điểm sáng trong phát triển kinh tế tại vùng ĐBSCL 

Kết quả nghiên cứu cho thấy điểm sáng lớn nhất trong hai năm 2020-2021 tại ĐBSCL là nông nghiệp. Dù dịch bệnh trong năm 2021, khu vực nông nghiệp của ĐBSCL vẫn tăng trưởng mạnh (3,4%), cao hơn hẳn so với mặt bằng chung của cả nước. Xuất khẩu nông thủy sản của vùng đóng vai trò then chốt trong việc duy trì thặng dư thương mại cho Việt Nam.

Trong giai đoạn 2015 – 2020, tốc độ tăng năng suất lao động nông nghiệp trung bình ở ĐBSCL rất cao, lên tới 9,03%/năm, gấp hơn 2 lần so với khu vực công nghiệp (4,39%) và dịch vụ (3,82%). Điều này cho thấy ĐBSCL vẫn còn nhiều tiềm năng chuyển đổi cơ cấu và tăng năng suất. Tuy nhiên, việc hiện thực hóa tiềm năng này tùy thuộc vào chiến lược và chính sách phát triển đúng đắn. 

Báo cáo cũng chỉ ra ĐBSCL đang đứng trước thử thách của 3 vòng xoáy: "Vòng xoáy ngân sách" - phản ảnh tình trạng thiếu đầu tư trầm trọng ở ĐBSCL; "Vòng xoáy lao động" - xuất phát từ tình trạng thiếu cơ hội việc làm nên lao động trẻ di cư từ ĐBSCL đến các khu vực đô thị và công nghiệp ở Đông Nam Bộ; "Vòng xoáy cơ cấu kinh tế" - căn nguyên của 2 vòng xoáy trên.

Về chuyển đổi nông nghiệp, báo cáo cho rằng ĐBSCL phải đối diện 11 thách thức lớn nằm ở ba phương diện: kinh tế, xã hội và môi trường. Trong đó, ở phương diện kinh tế, thách thức đầu tiên là sứ mệnh đảm bảo an ninh lương thực quốc gia, giúp Việt Nam xóa đói và trở thành quốc gia xuất khẩu gạo hàng đầu, nhưng lại không giúp ĐBSCL trở nên thịnh vượng. Bên cạnh đó, nền nông nghiệp của ĐBSCL chậm hiện đại hoá, vẫn canh tác nhỏ và manh mún, là rào cản quan trọng cho việc chuyển trọng tâm từ sản xuất nông nghiệp sang kinh tế nông nghiệp.

Trong khi đó, nguồn vốn đầu tư cho ĐBSCL hiện còn hạn chế. Tỷ trọng vốn đầu tư của ĐBSCL thấp hơn nhiều so với tỷ trọng đóng góp về GDP hay dân số, thu và chi ngân sách nhà nước trên đầu người của ĐBSCL cũng thấp hơn so với mức bình quân cả nước. Hệ quả là trong 2 thập kỷ qua, ĐBSCL có mức tăng trưởng kinh tế thấp hơn bình quân cả nước, với mức tăng trưởng (GRDP) vùng giảm sâu (âm -0,43% năm 2021), thấp nhất trong lịch sử phát triển của vùng này. 

Các tỉnh thuộc vùng ĐBSCL chịu ảnh hưởng nghiêm trọng từ biến đổi khí hậu, thách thức về môi trường 

Đặc biệt về phương diện môi trường, Báo cáo cũng nêu thách thức đầu tiên là các tác động từ thượng nguồn Mê Kông. Các công trình thủy điện thượng nguồn làm giảm đáng kể lượng phù sa và cát do bị các hồ chứa giữ lại. Hệ quả là gây ra sạt lở bờ sông và làm đất bạc màu, nước mặn từ biển tràn vào làm hơn một nửa diện tích tự nhiên bị nhiễm mặn. Cùng với đó là sự suy giảm nguồn nước, dòng chảy thay đổi, đảo lộn hệ sinh thái ven sông vùng hạ lưu.

Ở phương diện xã hội, ĐBSCL đang tồn tại nhiều thách thức như thiếu việc làm ở nông thôn; tình trạng di cư từ ĐBSCL lên các đô thị và khu công nghiệp ở vùng TP.HCM; tình trạng nghèo, thu nhập bình quân đầu người của ĐBSCL trong năm 2019 là 3,9 triệu đồng/tháng, thấp hơn mức 4,2 triệu đồng/tháng của cả nước.

Trong lĩnh vực hạ tầng giao thông và logistics, báo cáo tiếp tục phân tích và chỉ ra rằng trong nhiều năm qua, hạ tầng đường bộ là một điểm nghẽn cơ bản kìm hãm sự phát triển của vùng ĐBSCL. ĐBSCL là vùng có tỷ lệ đường quốc lộ thấp nhất trong 7 vùng kinh tế, lần lượt chỉ chiếm 3,5% và 10,9%, thấp hơn rất nhiều so với tỷ trọng diện tích, dân số cũng như đóng góp GDP cho cả nước.

ĐBSCL cần đẩy nhanh hoàn thiện cơ sở hạ tầng, tạo động lực cho phát triển kinh tế-xã hội. Ảnh: QH 

Theo phân tích đánh giá của báo cáo, có ba tác động lớn của quy hoạch tích hợp ĐBSCL đến năm 2030 tầm nhìn 2050 mang ý nghĩa quyết định cho sự phát triển nông nghiệp của ĐBSCL. Đó là định hình lại về tổ chức không gian sản xuất nông nghiệp, tổ chức không gian phù hợp với từng vùng và tiểu vùng.

Trong nền kinh tế tương lai của ĐBSCL, nếu quy hoạch tích hợp được thực hiện tốt sẽ tác động rất lớn đến sự chuyển đổi cơ cấu kinh tế và xã hội của ĐBSCL. Sản xuất nông nghiệp nhỏ lẻ và manh mún sẽ được giảm thiểu và thay bằng các hoạt động chuyên môn hóa theo định hướng thị trường hóa, công nghiệp hóa. Một bộ phận lớn nông dân sẽ trở thành công nhân có việc làm ổn định với các lưới an sinh xã hội tốt hơn.

ĐBSCL cần đẩy nhanh theo Quy hoạch phát triển hệ thống trung tâm logistics. Ảnh: Mạnh Dương 

Quy hoạch tích hợp cũng được kỳ vọng giúp cải thiện cơ sở hạ tầng giao thông, giảm chi phí vận tải và logistics cho vùng ĐBSCL nhờ cải thiện đáng kể kết nối giao thông (nội vùng lẫn ngoại vùng, đường bộ lẫn đường thủy nội địa), hình thành các vùng nguyên liệu tập trung kết nối với các trung tâm đầu mối và trung tâm logistics quy mô lớn, khả năng thích ứng với BĐKH.

Cụ thể, theo Quy hoạch phát triển hệ thống trung tâm logistics, vào năm 2020, ĐBSCL sẽ có một trung tâm logistics hạng 2 với quy mô tối thiểu 30 ha và tăng lên trên 70 ha vào năm 2030. Trong Quy hoạch tích hợp, trung tâm đầu mối được coi là một khâu đột phá về tổ chức phân bố không gian, tích hợp cụm liên kết công nghiệp - nông nghiệp - dịch vụ. Với định hướng phân ĐBSCL thành 14 tiểu vùng, Quy hoạch tích hợp đề xuất hình thành hệ thống 8 trung tâm đầu mối ở các địa phương trong vùng.

Ngoài ra, quy hoạch tích hợp cũng sẽ tạo ra những tác động tích cực đối với lĩnh vực năng lượng. Một trong những thay đổi quan trọng nhất về kinh tế ở ĐBSCL trong hai năm trở lại đây là tỷ trọng vốn FDI trong lĩnh vực năng lượng tăng đột biến. Khu vực ĐBSCL có tiềm năng năng lượng tái tạo lớn, đặc biệt là điện gió, điện mặt trời, và điện sinh khối.

Trong kế hoạch trung hạn, điện mặt trời không có nhiều triển vọng phát triển ở ĐBSCL. Phát triển điện gió là một trong những ngành được đặt nhiều kỳ vọng và ưu tiên trong thời gian tới. Ngoài ra, nhờ thế mạnh về nông nghiệp, ĐBSCL cũng có tiềm năng điện sinh khối lớn nhất trong 7 vùng sinh thái trên toàn quốc.

Minh Tuấn