Nghệ nhân tò he giữ hồn văn hóa, lan tỏa giá trị xanh

TMO - Trong gian hàng nhỏ ở phố Hàng Mã (TP. Hà Nội), những con tò he rực rỡ sắc màu xếp ngay ngắn trên sạp tre, thu hút ánh nhìn của nhiều người lớn lẫn trẻ nhỏ. Đằng sau những sản phẩm tưởng chừng như đơn giản ấy là đôi tay khéo léo của Nghệ nhân Đặng Văn Hậu (sinh năm 1985, làng Xuân La, xã Phượng Dực, Hà Nội), cùng với khát vọng giữ lại một trò chơi dân gian bền vững giữa thời kỳ đồ nhựa đang bủa vây.

Khác với những món đồ chơi công nghiệp bằng nhựa, tò he được làm từ bột gạo - nguyên liệu hoàn toàn tự nhiên, gần gũi, thân thiện với môi trường. Nguyên liệu làm tò he là gạo nếp, gạo tẻ đem trộn đều, ngâm nước, sau đó đem xay hoặc giã thành bột; gạo nếp thì dễ làm và chất lượng sản phẩm tốt hơn; quan trọng nhất là kỹ thuật làm bột phải theo thời tiết. Mùa đông thì làm bột dẻo hơn mùa hè.

Đôi tay khéo léo của Nghệ nhân Đặng Văn Hậu đang thổi hồn vào từng con tò he. (Ảnh: Nhân vật cung cấp).

Nếu ngày xưa, tò he chỉ giữ được vài ngày rồi hỏng, thì nay nhờ có thêm chút phụ gia tự nhiên như hồ, sản phẩm có thể bền vững hàng chục năm mà vẫn bền đẹp lại an toàn, không gây hại cho sức khỏe hay môi trường.

Trao đổi với phóng viên Tạp chí Thiên nhiên và Môi trường, Nghệ nhân Hậu xúc động chia sẻ: “Nhìn trẻ nhỏ say mê với tiếng kèn gà hay thích thú trước những nhân vật ngộ nghĩnh, tôi thực sự xúc động. Với tôi, tò he không chỉ là món đồ chơi dân gian, mà còn chứa đựng giá trị văn hóa và gửi gắm thông điệp về sự gắn bó, gần gũi với thiên nhiên.”

  Từng đường nét trên tò he khắc họa dấu ấn tài hoa của người thợ.

Người trong nghề tò he là một nhánh của “con rồng bột” trường phái nặn bột dân gian với ba dòng: Phố Khách, Đồng Xuân và Phú Xuyên. Nếu như Phú Xuyên gắn liền với những chiếc bánh nặn dịp Tết Trung thu, thì làng Xuân La lại gìn giữ trọn vẹn linh hồn trò chơi dân gian, biến từng nắm bột gạo thành thông điệp văn hóa – môi trường gửi gắm cho hôm nay.

Gia đình nghệ nhân Đặng Văn Hậu đã nhiều đời gắn bó với nghề nặn tò he. Con trai anh – em Đặng Đức Anh (sinh năm 2007), cũng sớm được làm quen với bột nặn. Đức Anh chia sẻ: “Em mong muốn ngày càng có nhiều người biết đến tò he để nghề truyền thống không bị mai một. Với em, truyền thống rất quan trọng, bởi tò he không chỉ đẹp mắt mà còn an toàn, thân thiện hơn nhiều so với đồ nhựa.”

Trên thị trường hiện nay tò he có giá dao động từ 20.000/đồng cho đến hàng chục triệu đồng, tùy độ công phu của từng sản phẩm. Nhưng với người làm nghề, giá trị lớn nhất không nằm ở lợi nhuận,  mà là việc góp phần gìn giữ môi trường sống trong lành qua sản phẩm thủ công không rác thải nhựa, không hóa chất độc hại.

 Không chỉ ở Xuân La, ngày nay to he đã hiện diện ở trung tâm Thủ đô, trong đó có sạp hàng nhỏ ở số 25 Hàng Mã vào mỗi dịp Trung thu mỗi sản phẩm trở thành “món quà xanh” gửi gắm đến công chúng. Khánh An (22 tuổi, sinh viên Đại học Hà Nội) bày tỏ: “Em bị cuốn hút bởi màu sắc và sự tinh xảo của tò he. Giữa vô vàn đồ nhựa, tò he khiến em cảm nhận được sự rung động, như một hơi thở thiên nhiên.”

Khánh An (bên phải) lựa chọn cho mình những con tò he đầy màu sắc.

Trong nhịp sống hiện đại, tò he không chỉ là trò chơi dân gian, mà còn là minh chứng cho sự kết hợp giữa văn hóa truyền thống và tinh thần bảo vệ môi trường. Giữ nghề tò he cũng chính là giữ gìn một hướng đi xanh, sử dụng nguyên liệu tự nhiên, nuôi dưỡng thói quen sống thân thiện, bền vững.

Chừng nào tiếng kèn gà còn vang lên trong tay trẻ nhỏ, ánh mắt say mê của trẻ còn dừng lại trước màu sắc của bột gạo, thì chừng đó nghề tò he nói chung vẫn mãi sống như một mảnh hồn Việt xanh giữa lòng phố thị./.

 Tùng Dương - Thu Hiền