TMO - Rừng đóng vai trò quan trọng trong phát triển kinh tế tại tỉnh Lai Châu, không chỉ tạo sinh kế cho người dân mà còn góp phần bảo vệ môi trường sinh thái.

Những năm gần đây, tỉnh Lai Châu tập trung khai thác hiệu quả tiềm năng từ rừng bằng cách chuyển đổi phương thức quản lý, phát triển mô hình trồng rừng gỗ lớn, trồng dược liệu dưới tán rừng và đẩy mạnh liên kết chuỗi trong sản xuất – tiêu thụ sản phẩm lâm nghiệp.

Cùng với đó, công tác giao rừng, cho thuê rừng gắn với trách nhiệm quản lý được thực hiện đồng bộ, giúp người dân yên tâm gắn bó với rừng, nâng cao thu nhập từ chính nguồn tài nguyên bản địa. Ngoài ra, nhiều địa phương trong tỉnh đã hình thành vùng nguyên liệu tập trung phục vụ chế biến gỗ, dược liệu, tạo điều kiện phát triển công nghiệp phụ trợ và nâng cao giá trị gia tăng cho sản phẩm lâm sản.

Khai thác rừng đi đôi với bảo vệ môi trường và phát triển sinh kế đang trở thành hướng đi chủ lực, góp phần chuyển dịch cơ cấu kinh tế nông thôn, ổn định đời sống người dân và bảo vệ hệ sinh thái tại khu vực miền núi Tây Bắc. Theo thống kê từ Sở Nông nghiệp và Môi trường, toàn tỉnh hiện có trên 9.300ha cây dược liệu trồng dưới tán rừng, gồm: thảo quả, sa nhân, sâm Lai Châu, hà thủ ô, tam thất.

Các vùng trồng tập trung tại xã có điều kiện sinh thái phù hợp như: Bình Lư, Khun Há, Sin Suối Hồ, Sì Lở Lầu, Dào San, Hua Bum, Pa Ủ… Tận dụng điều kiện tự nhiên và thảm thực vật đa dạng, nhiều hộ chuyển đổi sản xuất từ trồng ngô, lúa nương sang trồng dược liệu. Điển hình như gia đình chị Phàn Tả Mẩy ở bản Sín Chải (xã Sì Lở Lầu), cách đây 6 năm, gia đình chị bắt đầu trồng cây dược liệu (sâm Lai Châu và thất diệp nhất chi hoa) với diện tích 400m2 và mở rộng lên 2ha.

Hiện, toàn bộ diện tích cây dược liệu phát triển tốt, trong đó đã thu về 400 triệu đồng; trong vườn còn trên 2.000 cây sâm Lai Châu và thất diệp nhất chi hoa từ 1 - 2 năm tuổi. Dự kiến, 5 năm nữa diện tích này sẽ cho thu trên 1 tỷ đồng. Nhiều hộ khác trên địa bàn xã Sì Lở Lầu cũng có thành công nhất định từ trồng cây dược liệu. Tuy nhiên, phần lớn các hộ dân canh tác tự phát, nhỏ lẻ.

Việc thiếu liên kết trong sản xuất, sơ chế và tiêu thụ khiến tiềm năng của dược liệu chưa được khai thác hiệu quả. Theo lãnh đạo Sở Nông nghiệp và Môi trường Lai Châu, hiện nay tỉnh đã triển khai các chương trình hướng dẫn kỹ thuật theo tiêu chuẩn GACP (gồm thực hành tốt trồng cây thuốc và thực hành tốt thu hái cây thuốc hoang dã) Việt Nam, GACP - WHO (tiêu chuẩn toàn cầu về thực hành tốt trồng trọt và thu hái dược liệu theo khuyến cáo của tổ chức y tế thế giới WHO); hỗ trợ trồng dược liệu tập trung.

Tuy nhiên sự liên kết giữa nông dân và doanh nghiệp còn yếu. Một phần do thiếu cơ chế hỗ trợ đầu tư đặc thù, một phần vì sản xuất dược liệu manh mún, phân tán. Do đó, người dân đã đẩy mạnh việc liên kết tiêu thụ sản phẩm dược liệu.

Trồng cây dược liệu dưới tán rừng mang lại nguồn thu ổn định, giảm thiểu tình trạng phá rừng cho người dân Lai Châu.

Không chỉ giúp nâng cao thu nhập, mô hình trồng dược liệu dưới tán rừng còn được xem là giải pháp hiệu quả để giảm thiểu tình trạng phá rừng, đốt nương sản xuất - tập quán tồn tại lâu đời ở nhiều địa phương. Khi người dân coi rừng là sinh kế, tài sản, thì việc giữ rừng sẽ trở thành trách nhiệm, không còn là “nhiệm vụ” do Nhà nước giao.

Hiện nay, mức thu nhập từ các chương trình bảo vệ rừng chỉ đạt khoảng 1 triệu đồng/ha/năm. Trong khi đó, nhiều cây dược liệu có thể mang lại thu nhập gấp từ 5-10 lần, tạo động lực rõ ràng hơn để bà con gắn bó với rừng mang tính chủ động và lâu dài. Tuy nhiên, đầu ra cho dược liệu trên địa bàn tỉnh vẫn đang là điểm nghẽn lớn. Phần lớn sản phẩm bán ở dạng thô hoặc sơ chế đơn giản nên giá trị thấp.

Việc thiếu các nhà máy chế biến tại chỗ và tiêu chuẩn đồng bộ (GACP-WHO, GMP-WHO) khiến dược liệu trên địa bàn tỉnh khó nâng tầm chất lượng và mở rộng thị trường. Mặc dù thời gian qua tỉnh đã ban hành các chính sách hỗ trợ như: hướng dẫn kỹ thuật, xúc tiến thương mại… nhưng suất đầu tư ban đầu cao và sản xuất còn phân tán, nhỏ lẻ, nhiều hộ dân chưa đủ điều kiện tiếp cận, nhất là với những cây có giá trị cao như: sâm Lai Châu, thất diệp nhất chi hoa, lan kim tuyến.

Để tháo gỡ khó khăn đó, Nghị quyết 17-NQ/TU, ngày 19/5/2024 của Ban Chấp hành Đảng bộ tỉnh về phát triển sâm Lai Châu giai đoạn 2024-2030, định hướng đến năm 2035 đã xác định rõ định hướng phát triển xây dựng chuỗi liên kết khép kín từ sản xuất đến tiêu thụ. Trước mắt, tỉnh tập trung vào sâm Lai Châu, sau đó mở rộng sang các loài dược liệu tiềm năng khác. Mục tiêu là hình thành các vùng nguyên liệu tập trung, có sự tham gia của doanh nghiệp trong chế biến sâu và tiêu thụ sản phẩm.

Kinh tế rừng đang trở thành một trong những trụ cột quan trọng trong chiến lược phát triển nông nghiệp nông thôn tại Lai Châu. Việc khai thác hợp lý tài nguyên rừng gắn với bảo tồn thiên nhiên không chỉ mang lại nguồn thu ổn định cho người dân mà còn góp phần nâng cao hiệu quả sử dụng đất lâm nghiệp.

Tỉnh đã và đang chú trọng thu hút doanh nghiệp đầu tư vào chế biến sâu, tạo chuỗi giá trị từ trồng rừng đến tiêu thụ sản phẩm, đồng thời khuyến khích người dân tham gia bảo vệ rừng bằng các chính sách hỗ trợ, giao khoán rõ ràng và minh bạch.

Những kết quả bước đầu từ phát triển kinh tế rừng cho thấy hướng đi này phù hợp với điều kiện địa hình, thổ nhưỡng và truyền thống sản xuất của cư dân địa phương. Trong thời gian tới, Lai Châu tiếp tục mở rộng diện tích rừng sản xuất theo hướng hiệu quả, nâng cao năng lực quản lý và bảo vệ rừng, từng bước hình thành các vùng nguyên liệu tập trung phục vụ phát triển công nghiệp chế biến. Qua đó, kinh tế rừng không chỉ đóng góp vào tăng trưởng chung mà còn tạo nền tảng vững chắc cho người dân địa phương.

Thuỳ Ngân