Bứt phá từ cây sâm, xây dựng vùng kinh tế giá trị cao

TMO - Cây sâm được xem là cây trồng chủ lực giúp Lai Châu khai thác tiềm năng vùng núi, phát triển kinh tế nông nghiệp theo hướng bền vững và giá trị cao. Nhiều địa phương trong tỉnh đã hình thành vùng trồng sâm tập trung, gắn với chuỗi sản xuất, chế biến, thương mại hóa sản phẩm, mở ra cơ hội làm giàu cho đồng bào vùng cao.

Tận dụng điều kiện tự nhiên đặc trưng của vùng núi cao, Lai Châu đã xác định cây sâm là một trong những sản phẩm chiến lược để phát triển kinh tế nông nghiệp giá trị cao. Nhiều dự án quy hoạch vùng trồng sâm tại các địa phương như Sìn Hồ, Phong Thổ…được triển khai bài bản, gắn với mục tiêu phát triển bền vững và nâng cao thu nhập cho người dân.

Chính quyền tỉnh chú trọng thu hút doanh nghiệp đầu tư vào chế biến sâu, đa dạng hóa sản phẩm từ sâm như trà, tinh dầu, thực phẩm chức năng… giúp gia tăng giá trị chuỗi cung ứng. Bên cạnh đó, các chương trình tập huấn kỹ thuật, chuyển giao công nghệ trồng và bảo tồn nguồn gen sâm quý được triển khai rộng rãi, góp phần nâng cao chất lượng, ổn định đầu ra cho sản phẩm.

Với định hướng phát triển bền vững, Lai Châu không chỉ hình thành được vùng nguyên liệu dược liệu quý mà còn tạo dựng nền tảng kinh tế sinh thái gắn với du lịch và văn hóa bản địa, mở ra cơ hội phát triển bền vững cho toàn vùng. Với độ cao trung bình từ 1.200–1.800 m, nhiệt độ quanh năm mát mẻ, độ ẩm cao và đất rừng phong phú, Lai Châu có điều kiện sinh thái gần giống với các vùng phân bố tự nhiên của sâm Ngọc Linh hay sâm vũ diệp.

Cây sâm được trồng ở đây sinh trưởng tốt, hàm lượng saponin cao, dược chất ổn định – là nền tảng để hình thành vùng dược liệu chất lượng cao của miền Bắc. Những năm gần đây, tỉnh Lai Châu đã quy hoạch hàng trăm hecta đất rừng tại các địa điểm như Sìn Hồ, Phong Thổ, Tân Uyên và Tam Đường để trồng và nhân giống sâm.

Ngoài các loại sâm bản địa như tam thất hoang, sâm vũ diệp, đẳng sâm, tỉnh còn phát triển sâm Lai Châu – được nghiên cứu, chọn lọc và nhân giống từ các quần thể tự nhiên có chất lượng cao. Các chuyên gia nhận định, nếu được đầu tư bài bản, Lai Châu hoàn toàn có thể trở thành trung tâm sản xuất và chế biến sâm hàng đầu khu vực Tây Bắc, tương tự như vai trò của Kon Tum với sâm Ngọc Linh ở Tây Nguyên.

Trước đây, người dân vùng cao Lai Châu chủ yếu dựa vào nương rẫy, trồng ngô, sắn, lúa nương và khai thác lâm sản tự nhiên. Thu nhập thấp, đời sống khó khăn, tình trạng du canh du cư còn phổ biến. Sự xuất hiện của cây sâm đã mang lại bước ngoặt lớn cho kinh tế vùng núi. Nhiều hộ dân ở Lai Châu đã tham gia các mô hình liên kết trồng sâm với doanh nghiệp. Nhờ đó, họ có việc làm ổn định, thu nhập bình quân tăng từ 2–3 lần so với trước.

Một số hộ đạt mức thu nhập trên 100 triệu đồng/năm, góp phần xóa đói giảm nghèo bền vững. Điểm đặc biệt của mô hình sâm Lai Châu là trồng xen canh dưới tán rừng, giúp người dân vừa có sinh kế, vừa góp phần bảo vệ và phát triển rừng.

Mỗi hecta sâm được trồng đúng kỹ thuật không chỉ mang lại giá trị kinh tế, mà còn tăng độ che phủ rừng, phục hồi đất và bảo vệ nguồn nước. Nhờ vậy, tư duy "lấy rừng làm sinh kế" đang dần hình thành. Người dân không còn vào rừng khai thác mà trở thành người giữ rừng – người trồng rừng có thu nhập.

Các vùng trồng sâm quý đã giúp người dân, đặc biệt là đồng bào miền núi xoá đói, giảm nghèo. (Ảnh: BTT). 

Đây chính là hướng phát triển bền vững mà Lai Châu đang kiên định theo đuổi. Theo các chuyên gia, để đảm bảo chất lượng và hiệu quả lâu dài, Lai Châu chú trọng ứng dụng khoa học công nghệ trong toàn bộ chuỗi giá trị cây sâm – từ giống, trồng trọt đến chế biến. Các trung tâm nghiên cứu phối hợp với Viện Dược liệu Việt Nam tiến hành nhân giống mô, kiểm soát dược chất, lựa chọn cây mẹ khỏe mạnh, giàu saponin để nhân rộng.

Quy trình trồng và thu hái được áp dụng theo tiêu chuẩn GACP-WHO (Thực hành tốt trồng trọt và thu hái dược liệu). Ngoài ra, tỉnh đang thu hút doanh nghiệp đầu tư chế biến sâu sản phẩm sâm như cao sâm, trà sâm, viên nang, rượu sâm và mỹ phẩm từ tinh chất sâm.

Điều này giúp tăng giá trị sản phẩm gấp nhiều lần so với xuất thô, đồng thời nâng cao sức cạnh tranh của thương hiệu sâm Lai Châu trên thị trường. Song song, các hoạt động truy xuất nguồn gốc, đăng ký chỉ dẫn địa lý và quảng bá thương hiệu "Sâm Lai Châu – tinh túy núi rừng Tây Bắc" đang được triển khai, góp phần đưa sản phẩm vươn ra thị trường toàn quốc và quốc tế. Chính quyền tỉnh Lai Châu xác định phát triển dược liệu – đặc biệt là sâm – là một trong ba trụ cột kinh tế nông nghiệp. Tỉnh đã ban hành nhiều chính sách hỗ trợ người dân: từ giống cây, vốn vay ưu đãi đến kỹ thuật trồng, chăm sóc và bao tiêu sản phẩm.

Các mô hình liên kết "4 nhà" – Nhà nước, nhà khoa học, doanh nghiệp và nông dân – đang được nhân rộng. Doanh nghiệp chịu trách nhiệm cung ứng giống, hướng dẫn kỹ thuật và thu mua sản phẩm; người dân tập trung trồng và chăm sóc theo quy trình; Nhà nước hỗ trợ hạ tầng, giao đất rừng; còn các cơ sở nghiên cứu đảm bảo chất lượng và công nghệ nhân giống. Ngoài ra, tỉnh còn định hướng phát triển du lịch sinh thái gắn với dược liệu, xây dựng các khu tham quan, trải nghiệm trồng và thu hoạch sâm, tạo thêm nguồn thu cho cộng đồng và quảng bá hình ảnh Lai Châu xanh – sạch – bền vững.

Cây sâm không chỉ là dược liệu quý, mà còn là biểu tượng cho phát triển kinh tế xanh và bền vững của Lai Châu. Nhờ khai thác đúng hướng, sâm đã trở thành "cây xóa nghèo", giúp hàng trăm hộ dân có sinh kế ổn định, góp phần giữ rừng, bảo vệ môi trường và xây dựng nông thôn mới vùng cao.

Sự phát triển mạnh mẽ của vùng trồng sâm đã trở thành điểm sáng trong chiến lược kinh tế xanh của Lai Châu. Từ những vùng đất hoang sơ, người dân nay có việc làm ổn định, thu nhập tăng, đời sống được cải thiện rõ rệt.

Việc kết hợp giữa bảo tồn nguồn gen bản địa, ứng dụng khoa học kỹ thuật và xây dựng thương hiệu “Sâm Lai Châu” không chỉ tạo giá trị kinh tế mà còn khẳng định vị thế của địa phương trên bản đồ dược liệu Việt Nam. Trong thời gian tới, Lai Châu tiếp tục đẩy mạnh liên kết giữa doanh nghiệp – hợp tác xã – nông hộ, mở rộng vùng trồng đạt chuẩn, hướng tới xuất khẩu và phát triển chuỗi giá trị khép kín.

Mô hình này không chỉ góp phần bảo vệ môi trường sinh thái vùng cao mà còn khơi dậy tiềm năng to lớn của cây sâm trong hành trình phát triển nông nghiệp bền vững, giúp Lai Châu vững bước trên con đường trở thành trung tâm dược liệu hàng đầu khu vực Tây Bắc.

Minh Ngọc