Thí điểm chi trả dịch vụ hệ sinh thái đất ngập nước tại Vườn quốc gia Tràm Chim

TMO - Việc thí điểm chi trả vụ hệ sinh thái đất ngập nước tại Vườn quốc gia Tràm nhằm hỗ trợ công tác bảo tồn tính đa dạng sinh học bền vững và tạo sinh kế cộng đồng cho người dân trong khu vực tại Vườn quốc gia Tràm Chim…

Vườn Quốc gia Tràm Chim (thuộc huyện Tam Nông, tỉnh Đồng Tháp) được công nhận là Khu Ramsar thứ 2000 của thế giới và là Ramsar thứ 4 của Việt Nam vào năm 2012.  Vườn quốc gia Tràm Chim được thành lập năm 1998 với mục tiêu bảo tồn hình mẫu của hệ sinh thái vùng Đồng Tháp Mười nguyên sơ.

Nằm trong vùng ngập lũ của sông Cửu Long, Đồng Tháp Mười là một hệ sinh thái ngập theo mùa - ẩm và ngập trong mùa mưa và khô ráo trong mùa khô. Huyện Tam Nông có diện tích tự nhiên hơn 47.426 ha, kinh tế chủ yếu là nông nghiệp và thủy sản. Tam Nông có một thị trấn và 11 xã, trong đó, vùng đệm Vườn Quốc gia Tràm Chim nằm trong địa giới hành chính của năm xã và một thị trấn, cũng là nơi cư trú của hơn 46.000 người, chiếm tỷ lệ xấp xỉ 46,7% dân số toàn huyện. Để tạo sinh kế và hướng tới bảo tồn, bảo vệ hệ sinh thái Vườn quốc gia Tràm Chim, Chương trình Phát triển Liên Hợp Quốc (UNDP) tại Việt Namđã  phối hợp với Vườn Quốc gia Tràm Chim, tỉnh Đồng Tháp và các đơn vị tiến hành xây dựng và triển khai thí điểm "Đề án Chi trả Dịch vụ Hệ sinh thái Đất ngập nước" tại Vườn quốc gia Tràm Chim.

Đề án này nhằm thiết lập cơ chế tài chính bền vững hỗ trợ công tác bảo tồn đất ngập nước và sinh kế cộng đồng địa phương. Vườn quốc gia Tràm Chim trải rộng trên hơn 7.300 ha gồm hệ sinh thái rừng tràm và đất ngập nước - là một trong những vùng đất ngập nước còn sót lại của vùng Đồng Tháp Mười. Đây là nơi sinh sống của nhiều loài động thực vật, bao gồm Sếu đầu đỏ (Grus antigone) – loài chim quý hiếm và biểu tượng của Vườn quốc gia. Trong những năm gần đây, Vườn quốc gia Tràm Chim đã và đang đối mặt với nhiều thách thức như suy thoái sinh cảnh và khai thác tài nguyên quá mức, dẫn đến sự sụt giảm đáng kể số lượng các loài đặc hữu cũng như một số loài di cư như Sếu đầu đỏ.

Vườn Quốc gia Tràm Chim là nơi Sếu đầu đỏ thường xuyên tìm về trú ngụ. 

Để khắc phục tình trạng này, UBND tỉnh Đồng Tháp đã phê duyệt "Đề án Bảo tồn và Phát triển Sếu đầu đỏ giai đoạn 2022–2032" với mục tiêu khôi phục quần thể sếu và cải thiện sinh cảnh sống của loài. Tuy nhiên, hiện nay, tài chính dành cho bảo tồn đa dạng sinh học trên thế giới và tại Việt Nam vẫn còn thiếu hụt nghiêm trọng so với nhu cầu thực tế. Theo các báo cáo quốc tế, tài chính cho bảo tồn đa dạng sinh học toàn cầu lên đến hàng trăm tỷ USD mỗi năm, trong khi nguồn lực hiện có chỉ đáp ứng được một phần nhỏ.

Tại Việt Nam, theo các nghiên cứu của Viện Chiến lược, chính sách tài nguyên và môi trường, mặc dù đã có sự đầu tư từ ngân sách nhà nước và viện trợ quốc tế, nhưng kinh phí cho các chương trình bảo tồn vẫn chưa đủ để đáp ứng yêu cầu quản lý bền vững hệ sinh thái và bảo vệ các loài nguy cấp.

Nguyên nhân chủ yếu là do sự ưu tiên chưa cao trong chính sách tài khóa, cơ chế huy động vốn còn hạn chế và sự tham gia của khu vực tư nhân chưa mạnh mẽ. Để giải quyết tình trạng này, cần có những chiến lược tài chính sáng tạo, như áp dụng chi trả dịch vụ hệ sinh thái, thu hút đầu tư xanh và tăng cường hợp tác công - tư nhằm tạo nguồn lực bền vững cho bảo tồn đa dạng sinh học. Chính sách chi trả dịch vụ môi trường rừng (DVMTR) tại Việt Nam trong hơn 10 năm qua đã mang lại nhiều kết quả tích cực, góp phần bảo vệ và phát triển rừng bền vững.

Mỗi năm, hàng nghìn tỷ đồng được huy động từ các đơn vị sử dụng dịch vụ môi trường rừng, như các nhà máy thủy điện, cơ sở cung cấp nước sạch và du lịch sinh thái, giúp cải thiện sinh kế của hàng trăm nghìn hộ dân, đặc biệt là đồng bào dân tộc thiểu số sống phụ thuộc và đóng vai trò quan trọng trong việc bảo vệ rừng.

Luật Bảo vệ môi trường 2020 và Nghị định 08/2022/NĐ-CP mở rộng cơ chế chi trả sang các hệ sinh thái quan trọng khác, bao gồm đất ngập nước và biển. Từ năm 2014, Vườn quốc gia Tràm Chim đã thực hiện chính sách chi trả DVMTR áp dụng cho hệ sinh thái rừng tràm với nguồn thu phục vụ cho công tác bảo vệ và phát triển rừng đối với 2.500 ha rừng tràm. Trong khi đó, phần diện tích lớn còn lại là hệ sinh thái đất ngập nước được quản lý theo các quy định tại Luật Bảo vệ Môi trường 2020 và Nghị định 08/2022/NĐ-CP nên không được hưởng lợi từ nguồn thu từ DVMTR.

Vườn Quốc gia Tràm Chim với hệ sinh thái đất ngập nước.

Do đó, để thúc đẩy việc thực hiện chính sách chi trả dịch vụ hệ sinh thái theo Nghị định 08/2022/NĐ-CP nói chung và tăng cường nguồn lực tài chính cho hệ sinh thái đất ngập nước của Vườn quốc gia Tràm Chim nói riêng, UNDP Việt Nam, thông qua Dự án "Mạng lưới dịch vụ hệ sinh thái và đa dạng sinh học pha II" (BET-Net II), tài trợ xây dựng Đề án Chi trả dịch vụ hệ sinh thái tự nhiên Vườn quốc gia Tràm Chim, tỉnh Đồng Tháp để trình UBND tỉnh phê duyệt. Đề án xác định các dịch vụ hệ sinh thái quan trọng do Tràm Chim cung cấp, bao gồm: lọc nước, điều tiết lũ, hấp thụ carbon và các dịch vụ văn hóa như du lịch sinh thái và giải trí.

Theo mô hình đề xuất, các tổ chức và cá nhân hưởng lợi từ những dịch vụ này, bao gồm các doanh nghiệp du lịch và cơ sở nuôi trồng thủy sản sẽ đóng góp tài chính để hỗ trợ công tác bảo tồn vườn quốc gia. Lãnh đạo Vườn quốc gia Tràm Chim nhấn mạnh rằng, Ban Quản lý Vườn Quốc gia Tràm Chim hoan nghênh Đề án chi trả dịch vụ hệ sinh thái đất ngập nước tại VQG Tràm Chim - là trường hợp đầu tiên tại Việt Nam. Mặc dù sẽ còn nhiều thách thức, hi vọng việc thực hiện Đề án sẽ đóng góp tích cực trong việc thúc đẩy cơ chế tài chính bền vững cho công tác bảo tồn tại Vườn. Cán bộ chương trình của UNDP Việt Nam về bảo tồn đa dạng sinh học, chia sẻ, nếu được triển khai thí điểm tại Tràm Chim, đây sẽ là mô hình đầu tiên về chi trả dịch vụ hệ sinh thái đất ngập nước được vận hành theo quy định của Nghị định 08/2022 tại Việt Nam, mở ra cơ hội nhân rộng trên toàn quốc.

Tuy nhiên, thành công của đề án phụ thuộc vào sự đồng thuận và tham gia tích cực của các bên liên quan. Vì vậy, dự thảo Đề án sẽ cố gắng tích hợp ý kiến từ cơ quan quản lý nhà nước, cộng đồng địa phương, doanh nghiệp và các chuyên gia nhằm đảm bảo tính minh bạch, công bằng và hiệu quả.

Từ nhiều năm nay, chính quyền địa phương tỉnh Đồng Tháp đã xác định giảm nghèo, tạo sinh kế mới cho người dân là cách tốt nhất phòng chống tội phạm về đa sinh học, bảo tồn thiên nhiên hoang dã.  Vườn quốc gia Tràm Chim được hỗ trợ của Tổ chức bảo vệ thiên nhiên quốc tế WWF hỗ trợ dự án bảo vệ đa dạng sinh học. Người dân xung quanh Vườn cũng được tiếp cận các mô hình sinh kế mới như sản xuất lúa kết hợp nuôi cá, trồng sen kết hợp nuôi cá, trồng kiệu… góp phần tăng thu nhập và bảo vệ môi trường, giảm lớp thực bì để phòng chống cháy rừng và tạo cho cây năng kim phát triển để thu hút đàn sếu… Giảm nạn khai thác trái phép động, thực vật hoang dã.

Ngoài tuyên truyền cho người dân xung quanh vùng đệm của Vườn, công tác bảo vệ môi trường gắn với chi trả dịch vụ hệ sinh thái đất ngập nước tại Vườn quốc gia Tràm Chim sẽ giúp bảo vệ được đa dạng sinh học, phòng ngừa tội phạm đa sinh học, đồng thời tạo sinh kế bền vững cho người dân sống trong khu vực.

Quỳnh Trang