Chủ động bảo tồn di sản Hoàng thành Huế trước ảnh hưởng của thiên tai

TMO - Trong bối cảnh khí hậu biến đổi nhanh, thiên tai ngày càng bất thường, di sản Hoàng thành Huế (TP.Huế) đối mặt nhiều nguy cơ xuống cấp do mưa bão, ngập úng và độ ẩm tăng cao. Do đó, chính quyền và các cơ quan chuyên môn đang chủ động xây dựng các phương án bảo tồn thích ứng, nhằm bảo vệ trọn vẹn di sản đặc biệt cấp quốc gia.

Trước diễn biến phức tạp của biến đổi khí hậu, công tác bảo tồn Hoàng thành Huế đang được triển khai theo hướng chủ động và bài bản hơn. Tuy nhiên trong thời gian gần đây mưa lớn kéo dài, bão mạnh và độ ẩm cao đã ảnh hưởng trực tiếp đến các hạng mục kiến trúc cổ, đặt ra yêu cầu cấp thiết về tăng cường khả năng chống chịu của di sản.

Huế đã bắt đầu ứng dụng các công nghệ giám sát hiện đại để theo dõi tình trạng tường thành, mái ngói, hệ thống nền móng; đồng thời kết hợp các giải pháp trùng tu truyền thống với vật liệu bền vững nhằm đảm bảo tính nguyên gốc của di sản. Công tác thoát nước, chống thấm và kiểm soát vi sinh gây hư hại cũng được chú trọng, giúp hạn chế tình trạng xuống cấp theo mùa.

Bên cạnh đó, việc hợp tác với các tổ chức quốc tế và chuyên gia di sản cho phép Huế tiếp cận phương pháp bảo tồn hiện đại, tăng cường năng lực đánh giá rủi ro khí hậu và xây dựng kịch bản ứng phó dài hạn. Những giải pháp đồng bộ này đang góp phần bảo vệ Hoàng thành Huế một trong những giá trị đặc sắc nhất của Quần thể Di tích Cố đô Huế  trước những thách thức ngày càng lớn của khí hậu cực đoan.

Mặc dù vậy, sự cố đoạn tường Hoàng thành Huế dài gần 15 mét đổ sập sau nhiều ngày mưa lớn hồi đầu tháng 11 vừa qua cho thấy sức chịu đựng giới hạn của di sản vật chất truyền thống trước biến đổi khí hậu khốc liệt.

Nước mưa ngấm lâu ngày, áp lực thủy lực từ hồ Ngoại Kim Thủy và sự lão hóa tự nhiên của vật liệu khiến chúng không thể trụ vững trước sức ép thiên tai. Theo khảo sát thực tế và các thông tin từ tư liệu lịch sử, hệ thống tường Hoàng thành có tổng chiều dài khoảng 2.416m, cao trung bình khoảng 4m, dày 1m.

Mưa lũ kéo dài nhiều ngày khiến đoạn tường Hoàng thành Huế dài gần 15 mét bị đổ sập. (Ảnh: GX). 

Thân thành gồm ba lớp kết cấu: Hai lớp gạch vồ xây bên ngoài và lớp đất sét độn ở giữa. Trải qua hơn hai thế kỷ, dưới tác động của khí hậu miền Trung khắc nghiệt, đặc biệt là những đợt mưa kéo dài, tường đã liên tục hấp thụ nước, phình giãn và suy giảm độ bền. Sự cố sập tường Hoàng thành không thể xem là một sự kiện đơn lẻ. Nó là biểu hiện cụ thể của tác động khí hậu lên di sản, đồng thời phản ánh giới hạn của các biện pháp bảo tồn truyền thống trong bối cảnh tự nhiên thay đổi.

Đối với TP.Huế, điều cấp thiết trước mắt là thiết lập hệ thống giám sát và cảnh báo sớm cho toàn bộ tuyến tường Hoàng thành, nhất là những đoạn tiếp giáp hào nước (Ngoại Kim Thuỷ trì).  Song song đó, cần thực hiện nghiên cứu địa kỹ thuật và thủy văn tổng thể, đánh giá ảnh hưởng của mực nước hồ Ngoại Kim Thủy và hệ thống cống thoát nước đô thị đến nền móng tường thành.

Từ kết quả này, Huế có thể lập bản đồ rủi ro di sản (Heritage Risk Map), xác định các điểm cần gia cố khẩn cấp và khu vực cần cải tạo hệ thống thoát nước.Một hướng tiếp cận quan trọng khác là kết hợp giữa vật liệu truyền thống và công nghệ hiện đại

Ngoài yếu tố kỹ thuật, bảo tồn tường Kinh thành, Hoàng thành Huế cũng cần được nhìn trong tổng thể quy hoạch sinh thái và cảnh quan đô thị. Việc xây dựng “vành đai an toàn” khu đệm chống xói mòn quanh hào thành –có thể áp dụng các giải pháp tự nhiên như thảm thực vật thủy sinh, đá cuội thấm nước, tường chắn thoát lưu.

Điều này vừa giúp giảm áp lực nước, vừa tạo cảnh quan sinh thái hài hòa, phù hợp định hướng “Huế – thành phố xanh, di sản, thông minh”. Về dài hạn, nên đưa chương trình “Huế – Thành phố di sản thích ứng khí hậu” vào Chiến lược phát triển đô thị di sản giai đoạn 2025 - 2035.

Đây không chỉ là một khẩu hiệu, mà là cam kết biến di sản thành trung tâm của phát triển bền vững, nơi khoa học, công nghệ, truyền thống và cộng đồng cùng hòa quyện. Sự cố sập một đoạn tường Hoàng thành Huế là một lời cảnh báo nghiêm khắc, nhưng đồng thời cũng là cơ hội để nhìn lại cách thức chúng ta gìn giữ di sản trong kỷ nguyên mới.

Di tích cố đô Huế là điểm đến được đông đảo du khách trong và ngoài nước tới tham quan, chiêm ngướng. (Ảnh: PĐ). 

Bảo tồn di sản không chỉ là việc “giữ lại cái cũ”, mà là hành trình kiến tạo khả năng sống tiếp của di sản trong môi trường hiện đại. Khi những bức tường cổ có thể “thở” cùng khí hậu, được giám sát bằng công nghệ, được bảo vệ bởi cộng đồng và được đặt trong một tầm nhìn phát triển xanh – đó mới là lúc di sản thực sự được hồi sinh và bền vững cùng thời gian. Kể từ khi quần thể di tích Cố đô Huế được UNESCO công nhận là Di sản Văn hóa Thế giới năm 1993, công tác bảo tồn luôn được chú trọng.

Nhìn tổng thể, việc chủ động bảo tồn Hoàng thành Huế trong bối cảnh biến đổi khí hậu không chỉ là trách nhiệm bảo vệ một di sản văn hóa đặc biệt mà còn là bước đi chiến lược nhằm bảo đảm sự trường tồn của giá trị lịch sử – kiến trúc bậc nhất Việt Nam.

Khi thời tiết cực đoan có xu hướng gia tăng, cách tiếp cận linh hoạt, dựa trên khoa học và thực tiễn địa phương được xem là chìa khóa giúp Huế hạn chế thiệt hại và duy trì tính bền vững của công tác trùng tu. Quan trọng hơn, việc chuẩn bị kỹ lưỡng từ hạ tầng chống chịu, công nghệ giám sát cho đến cơ chế phối hợp đa ngành sẽ tạo nền tảng để Huế ứng phó hiệu quả với các rủi ro trong nhiều thập kỷ tới.

Để thúc đẩy ngành du lịch phát triển, TP.Huế ban hành Kế hoạch số 157/KH-UBND ngày 08/04/2025 về Phát triển du lịch cộng đồng thành phố Huế giai đoạn 2025 – 2030. Kế hoạch đặc biệt nhấn mạnh việc bảo tồn, phát huy giá trị văn hoá gắn với môi trường du lịch cộng đồng trên địa bàn thành phố…

Đây cũng là cơ hội để địa phương thể hiện cam kết bảo vệ di sản theo các tiêu chuẩn quốc tế, góp phần củng cố uy tín của Quần thể Di tích Cố đô Huế – Di sản Văn hóa Thế giới. Khi tiếp tục giữ vững định hướng này, Huế hoàn toàn có thể xây dựng mô hình bảo tồn di sản thích ứng khí hậu tiêu biểu của cả nước, bảo đảm Hoàng thành luôn sống động trong đời sống văn hóa và du lịch tương lai.

Đặng Hoàng