Tăng cường ứng dụng công nghệ cảnh báo thiên tai vùng Trung du miền núi phía Bắc

TMO - Với nhiều điều kiện thuận lợi về khoáng sản, lâm nghiệp, đất đai…là cơ sở để vùng Trung du và miền núi phía Bắc có thể gia tăng giá trị, phục vụ phát triển kinh tế xã hội. Việc thúc đẩy ứng dụng công nghệ trong cảnh báo sớm thiên tai tại vùng Trung du miền núi phía Bắc là yếu tố quan trọng, tạo tiền đề để khu vực có nhiều đột phá.

Vùng Trung du và miền núi phía Bắc (Vùng)  bao gồm 14 tỉnh với tổng diện tích hơn 95.000 km2 chiếm 1/3 diện tích lãnh thổ của cả nước, có vai trò quyết định đối với môi trường sinh thái cả vùng Bắc Bộ. Vùng có tiềm năng, lợi thế phát triển nông nghiệp, lâm nghiệp, thủy điện, khai khoáng, du lịch và kinh tế cửa khẩu... Tuy nhiên Vùng còn gặp nhiều khó khăn nhất cả nước, liên kết vùng yếu, chưa phát huy hết tiềm năng. Theo đó, đẩy mạnh các giải pháp khoa học công nghệ và đổi mới sáng tạo để khai thác và tận dụng lợi thế của vùng sẽ thúc đẩy phát triển kinh tế nhanh hơn, giúp đời sống của người dân trong vùng tốt hơn.

Lãnh đạo Bộ Khoa học và Công nghệ (KH&CN) nhấn mạnh, giai đoạn 2022-2024, trong bối cảnh thế giới và khu vực có nhiều thách thức, dưới sự lãnh đạo sát sao của Đảng, Nhà nước, sự điều hành quyết liệt của Chính phủ…, kinh tế trong Vùng đã được phục hồi tích cực, nhiều chỉ tiêu tăng trưởng vượt kế hoạch đề ra. Trong kết quả, thành tựu chung đó có sự đóng góp tích cực của hoạt động khoa học, công nghệ và đổi mới sáng tạo các địa phương.

Theo Vụ Ứng dụng công nghệ và tiến bộ kỹ thuật, Bộ Khoa học và Công nghệ, từ năm 2022 đến nay, các địa phương trong vùng Trung du miền núi phía Bắc đã thực hiện 494 nhiệm vụ khoa học và công nghệ cấp tỉnh. Trong đó lĩnh vực nông nghiệp chiếm tỷ lệ lớn nhất 42,7%; khoa học xã hội và nhân văn 31,4%; khoa học công nghệ 11,3%; lĩnh vực khoa học y - dược 10,9%; còn lại là giáo dục - đào tạo, khoa học tự nhiên và sở hữu trí tuệ 10,4%.

Các nhiệm vụ tập trung vào việc ứng dụng tiến bộ khoa học kỹ thuật vào sản xuất và đời sống, phát triển các sản phẩm trọng điểm, chủ lực, sản phẩm đặc trưng, có lợi thế của địa phương theo chuỗi giá trị, đem lại hiệu quả kinh tế, nâng cao năng suất, sức cạnh tranh trên thị trường.

Cứu hộ, cứu nạn do sạt lở, lũ quét tại xã Mường Pồn, huyện Điện Biên, tỉnh Điện Biên. (Ảnh minh hoạ).

Nhiều chương trình, nhiệm vụ quốc gia về các hình thái thời tiết nguy hiểm, cảnh báo lũ quét, sạt lở... cũng đã được triển khai, tuy nhiên cần có những nghiên cứu sâu hơn, cập nhật kịp thời trong tình hình biến đổi khí hậu diễn biến phức tạp. Theo đại diện Viện Nghiên cứu và Phát triển vùng (Bộ KH&CN), do địa hình chia cắt mạnh, độ dốc lớn nên Vùng thường hay xảy ra các thiên tai. Điển hình như cơn bão Yagi vừa qua đã khiến các tỉnh thuộc Vùng bị thiệt hại nặng nề về người và của.

Do đó Viện Nghiên cứu và Phát triển vùng đề xuất, các địa phương cần đẩy mạnh liên kết vùng trong ứng phó với thiên tai, biến đổi khí hậu; xây dựng một số chương trình phát triển KHCN mang tính chất đặc thù cho vùng; nghiên cứu ứng dụng công nghệ hiện đại trong công tác thăm dò, quản lý, khai thác tài nguyên thiên…

Cùng với đó, nghiên cứu, ứng dụng, chuyển giao tiến bộ KHCN phát triển các ngành có lợi thế của vùng như ngành nông, lâm nghiệp, chế biến, du lịch,.. nghiên cứu giống cây trồng nông, lâm nghiệp chất lượng cao, thúc đẩy chuyển đổi cơ cấu cây trồng, phát triển các dịch vụ kỹ thuật.

Trong khi đó, các chuyên gia của Viện Khoa học Thủy lợi Việt Nam cho biết, thời gian qua, Viện đã phối hợp với Viện Địa chất (Viện Hàn lâm KH&CN Việt Nam) triển khai 7 nhiệm vụ nghiên cứu tại khu vực miền núi phía Bắc. Từ các kết quả nghiên cứu, các nhà khoa học đề xuất cần tiếp tục xây dựng các bản đồ phân vùng, bản đồ nguy cơ thiệt hại do lũ quét, lũ bùn đá, trượt lở với tỉ lệ lớn. Chuyển đổi thành các mảnh bản đồ dạng bỏ túi cấp cho các cán bộ thôn bản, xã, huyện. Xây dựng các ứng dụng điện thoại để người dân có thể theo dõi được lượng mưa, nguy cơ chi tiết cấp thôn bản.

Về dự báo, cảnh báo, các nhà khoa học đề xuất cần cập nhật, điều chỉnh ngưỡng cảnh báo lũ bùn đá, lũ quét, trượt, lở vào các quy định dự báo, cảnh báo thiên tai quốc gia. Từng bước quan trắc, cảnh báo được phạm vi nhỏ cấp thôn bản. Bên cạnh đó, tập trung xây dựng mô hình quản lý tập trung dữ liệu, cơ sở dữ liệu về thiên tai bao gồm lượng mưa, mực nước, công trình thủy lợi, công trình phòng chống thiên tai, dữ liệu các điểm sạt lở, lũ quét, dữ liệu các thông tin hỗ trợ trực tuyến (như danh sách, số điện thoại của ban chỉ huy phòng, chống thiên tai các cấp…) và các thông tin khác.

Hiện trường vụ sạt lở ở xã Nậm Lúc, huyện Bắc Hà. Ảnh: BLC.

Đồng thời, tập trung xây dựng các kịch bản giả định để lên kế hoạch ứng phó hoặc điều động nguồn lực một cách hiệu quả và hỗ trợ ra quyết định ứng phó. Xác định các khu vực an toàn phục vụ quy hoạch dân cư, cơ sở hạ tầng và tái định cư cho các khu vực có nguy cơ cao; đồng bộ thông tin cảnh báo từ trung ương, địa phương và các bên liên quan giúp nắm bắt tình hình thiên tai trong khu vực một cách hiệu quả và chủ động.

Về giải pháp công trình, có thể nghiên cứu và áp dụng vào thực tiễn các giải pháp công nghệ sử dụng được vật liệu bồi lũ tích từ lũ bùn đá làm vật liệu xây dựng để vừa tận dụng nguồn thanh thải sau lũ, vừa giảm thiểu khai thác tài nguyên thiên nhiên, giảm giá thành xây dựng cơ sở hạ tầng miền núi...

Thực tế, tại một số địa phương thuộc Vùng như tỉnh Cao Bằng, tỉnh Hà Giang…đã kịp thời triển khai các chủ trương, giải pháp thúc đẩy KHCN. Thông tin từ Lãnh đạo UBND tỉnh Cao Bằng, thời gian qua, cấp ủy, chính quyền tỉnh Cao Bằng đã tập trung chỉ đạo triển khai các chủ trương, chính sách, nhiệm vụ và giải pháp thúc đẩy ứng dụng KHCN và tiến bộ kỹ thuật vào quá trình phát triển KT - XH của tỉnh, góp phần nâng cao năng suất, cải thiện năng lực cạnh tranh của nền kinh tế.

Đến nay, tỉnh đã thực hiện 11 nhiệm vụ KHCN với tổng kinh phí gần 80 tỷ đồng; phê duyệt mới 37 đề tài, nhiệm vụ, với tổng kinh phí gần 50 tỷ đồng; chuyển giao kết quả của 18 nhiệm vụ cho 61 đơn vị, tổ chức, cá nhân trên địa bàn tỉnh tiếp tục áp dụng, nhân rộng kết quả vào đời sống và thực tiễn công tác.

Ngoài ra, Bộ KH&CN đề xuất, thời gian tới tiếp tục triển khai các Chương trình quốc gia nhằm hỗ trợ ứng dụng, chuyển giao thành tựu, tiến bộ kỹ thuật vào cuộc sống, thúc đẩy sự phát triển đời sống, kinh tế của nhân dân trong Vùng.

Với mục tiêu xây dựng Vùng vững mạnh, toàn diện, vừa là yêu cầu nguyện vọng của địa phương trong Vùng, vừa là nhiệm vụ quan trọng với sự nghiệp phát triển kinh tế xã hội…, do đó các cơ quan quản lý, cơ quan nghiên cứu đã có những ý kiến, tham luận tích cực, từ đó đề ra giải pháp thiết thực với từng địa phương, góp phần góp phần đưa Nghị quyết số 11-NQ/TW của Bộ Chính trị và Nghị quyết số 96/NQ-CP của Chính phủ, Chiến lược phát triển KHCN và đổi mới sáng tạo đi vào cuộc sống.

Chí Kiên