Hướng tới quản lý các khu bảo tồn theo Danh lục Xanh

TMO - Danh lục Xanh IUCN là bộ tiêu chuẩn toàn cầu cho các Khu bảo vệ và Bảo tồn, cung cấp thước đo thành công trong bảo tồn đa dạng sinh học và phát triển bền vững. Tính đến năm 2022, sáng kiến này đã thu hút được sự quan tâm và tham gia của hơn 60 quốc gia trên khắp thế giới.

Trọng tâm của Danh lục Xanh là Tiêu chuẩn Bền vững Danh lục Xanh, đưa ra tiêu chuẩn toàn cầu về cách đáp ứng những thách thức quản lý các Khu bảo vệ và Bảo tồn trong thế kỷ 21. Mục tiêu của Chương trình Danh lục Xanh IUCN là công nhận và tăng số lượng các Khu bảo vệ và Bảo tồn đạt được kết quả bảo tồn lâu dài cho con người và thiên nhiên. Quyết định XIII/2 của Công ước Đa dạng Sinh học (CBD) cũng đã ghi rõ "Chương trình Danh lục xanh IUCN cho các Khu bảo vệ và Bảo tồn là một tiêu chuẩn tự nguyện nhằm thúc đẩy và khuyến khích quản lý hiệu quả các Khu bảo tồn".

Nhận thức được tầm quan trọng của bảo tồn đa dạng sinh học, Việt Nam đã tham gia tích cực vào tiến trình Danh lục Xanh IUCN, và tiến trình này đã diễn ra 3 năm tại Việt Nam. Việt Nam đã đạt được những bước tiến đáng khích lệ trong bảo tồn đa dạng sinh học và việc tham gia Danh lục Xanh IUCN thể hiện cam kết đối với sự bền vững môi trường toàn cầu. Sau quá trình đánh giá tỉ mỉ kéo dài 2 năm, Vân Long là Khu bảo tồn đầu tiên ở Đông Nam Á được chứng nhận Danh lục Xanh.

Khu bảo tồn thiên nhiên đất ngập nước Vân Long là khu bảo tồn đầu tiên ở Đông Nam Á được phê duyệt và chứng nhận Danh lục Xanh. Ảnh: XL. 

Thông tin từ quản lý Dự án quản lý rừng bền vững và bảo tồn đa dạng sinh học thiên nhiên (Bộ Nông nghiệp và Phát triển nông thôn) cho biết: Ban quản lý các dự án lâm nghiệp được Bộ Nông nghiệp và Phát triển nông thôn giao quản lý và triển khai các dự án quản lý rừng bền vững và bảo tồn đa dạng sinh học do cơ quan Phát triển quốc tế Hoa Kỳ viện trợ không hoàn lại. Dự án bắt đầu triển khai từ năm 2021 trên địa bàn 11 tỉnh và 3 vườn quốc gia thuộc Bộ Nông nghiệp và Phát triển nông thôn.

Dự án gồm 2 hợp phần chính: Hợp phần quản lý rừng bền vững tập trung chủ yếu tại các khu vực rừng trồng và rừng tự nhiên sản xuất. Hợp phần bảo tồn đa dạng sinh học triển khai tập trung tại 14 khu rừng đặc dụng và 7 khu rừng phòng hộ, với mục tiêu để duy trì độ che phủ rừng và kết nối sinh cảnh nhằm bảo vệ những loài động vật đặc hữu và nguy cấp. Hợp phần này được thực hiện với đơn vị thực hiện là WWF và các đối tác khác.

Trong thời gian qua Dự án quản lý rừng bền vững và bảo tồn đa dạng sinh học thiên nhiên đã triển khai rất nhiều các hoạt động để giúp việc quản lý và nâng cao chất lượng bảo tồn và đa dạng sinh học tại các khu rừng như hoạt động tuần tra Smart, bẫy ảnh giám sát loài, tháo gỡ bẫy ảnh,… Ngoài ra, còn một hoạt động quan trọng được dự án đưa vào triển khai trong những năm qua là hỗ trợ các vườn quốc gia, khu bảo tồn xây dựng và hoàn thiện hồ sơ trình IUCN công nhận Danh lục Xanh.

Hiện tại, có 10 Khu bảo vệ và Bảo tồn ở Việt Nam tham gia chương trình Danh lục Xanh gồm Vườn quốc gia (VQG) Cúc Phương, VQG Phong Nha-Kẻ Bàng, VQG Vũ Quang, VQG Bạch Mã, Khu dự trữ thiên nhiên Động Châu - Khe Nước Trong, VQG Sông Thanh, VQG Bidoup - Núi Bà, VQG Cát Tiên, VQG Pù Mát và VQG Côn Đảo. Hai khu đang trong giai đoạn đăng ký (VQG Côn Đảo và VQG Pù Mát) và các khu còn lại đang trong giai đoạn ứng viên. VQG Cát Tiên là khu bảo tồn đang ở bước gần nhất với giai đoạn Danh lục Xanh. 

VQG Cát Tiên là khu nổi bật đã thực hiện giám sát đa dạng sinh học từ đầu những năm 2000, với dữ liệu về các quần thể loài quan trọng như chim, linh trưởng, hươu và cá sấu. Đến nay đã hỗ trợ vườn quốc gia Cát Tiên hoàn thiện hồ sơ và đã được thông qua Nhóm công tác Danh lục Xanh Việt Nam (EAGL) và đang chờ phê duyệt cuối cùng bởi IUCN quốc tế. Theo kế hoạch, trong năm 2024 và 2025 Dự án sẽ tiếp tục hỗ trợ ít nhất 3 vườn quốc gia để hoàn thiện hồ sơ xin công nhận Danh lục Xanh cho các Vườn quốc gia Bidoup-Núi Bà, Bạch Mã và Cúc Phương.

Vườn Quốc gia Cát Tiên là khu nổi bật đã thực hiện giám sát đa dạng sinh học từ đầu những năm 2000. 

Danh lục Xanh IUCN hỗ trợ bảo tồn thành công các khu bảo vệ và bảo tồn bằng cách chứng nhận, khuyến khích và nâng cao năng lực để đạt được tác động cụ thể cho cả khía cạnh pháp lý, văn hóa, xã hội, địa lý và sinh thái. Điều này giúp đưa ra tiêu chuẩn quốc tế về hiệu quả quản lý mang tính định lượng, đồng bộ và bao trùm các khía cạnh của bảo tồn theo khu vực". Một Khu bảo vệ và Bảo tồn sẽ đạt được chứng nhận Danh lục Xanh của IUCN sau khi đạt được những kết quả bảo tồn liên tục cho con người và thiên nhiên một cách công bằng và hiệu quả. Bất kỳ Khu bảo tồn nào cũng có thể tham gia Danh lục Xanh, nỗ lực để đạt được thành công, sau đó duy trì tiêu chuẩn hoặc cải thiện hơn nữa.

Theo Cơ quan Phát triển Quốc tế Hoa Kỳ (USAID), Hợp phần Bảo tồn đa dạng sinh học do USAID tài trợ đóng vai trò then chốt trong việc hỗ trợ các khu vực dự án đạt được chứng nhận Danh lục Xanh của IUCN. Theo quy định của Danh lục Xanh IUCN, Ban quản lý các khu bảo tồn chịu trách nhiệm về quá trình đánh giá. Điều này đòi hỏi nỗ lực đáng kể liên quan đến thu thập bằng chứng, soạn thảo tài liệu, tổ chức các cuộc họp và tạo điều kiện thuận lợi cho nhóm chuyên gia EAGL đến thăm hiện trường.

Hiện tại, nguồn tài chính cho các khu bảo tồn chủ yếu phụ thuộc vào ngân sách nhà nước và không có nguồn ngân sách dành riêng cho giám sát và đánh giá. Do đó, sự hỗ trợ của Hợp phần Bảo tồn đa dạng sinh học do USAID tài trợ là một lợi thế lớn cho các khu vực dự án. Việc tài trợ này không chỉ giảm bớt gánh nặng tài chính mà còn đảm bảo rằng quá trình đánh giá được tiến hành thông suốt, thúc đẩy nền tảng vững chắc hơn cho việc bảo tồn đa dạng sinh học. Khi Danh lục Xanh IUCN trở thành chuẩn mực để đánh giá hiệu quả công tác quản lý khu bảo tồn thì Hợp phần Bảo tồn đa dạng sinh học do USAID tài trợ sẽ góp phần gia tăng cơ hội tài trợ dài hạn của chính phủ dành cho Danh lục Xanh IUCN.

Việt Nam hiện có 34 vườn quốc gia, 56 khu dự trữ thiên nhiên, 17 khu bảo tồn và sinh cảnh, 60 Khu bảo vệ cảnh quan lịch sử - văn hoá với hơn 10.000 ha rừng thực nghiệm khoa học. Cả nước hiện có 11 khu dự trữ sinh quyển được UNESCO công nhận, 8 VQG, 1 khu dự trữ thiên nhiên được công nhận di sản ASEAN, 8 khu Ramsa thuộc hệ thống rừng đặc dụng được công ước đất ngập nước công nhận…

Việt Nam đặt mục tiêu đến năm 2030, phát triển nâng tổng diện tích rừng đặc dụng trên phạm vi cả nước đạt 2,4 triệu ha; phục hồi 100.000 ha rừng đặc dụng bị suy thoái , bảo tồn sinh cảnh sống của các loài động vật, thực vật rừng đặc hữu, nguy cấp, quý hiếm. Đặc biệt, phấn đấu đến năm 2030 chỉ tiêu thu từ dịch vụ môi trường rừng là hơn 2.000 tỷ đồng.

Đức Thành