Đồng bằng sông Cửu Long chủ động ứng phó với cao điểm xâm nhập mặn

TMO - Theo dự báo của các cơ quan chức năng, trong mùa khô năm 2023-2024 dự báo cao điểm xâm nhập mặn ở đồng bằng sông Cửu Long sẽ vào tháng 3, ảnh hưởng đến việc lấy nước của các công trình thủy lợi cách biển 40-50km trong các kỳ triều cường. 

Cục Thủy lợi (Bộ Nông nghiệp và Phát triển Nông thôn) dự báo trong ba tháng đầu năm 2024, El Nino tiếp tục duy trì với xác suất trên 90%. Cao điểm xâm nhập mặn ở Đồng bằng sông Cửu Long sẽ vào tháng 3. Trong đó ở vùng các cửa sông Cửu Long, tháng 1/2024, ranh mặn 4 g/l có khả năng xâm nhập từ 45-55km, so với năm 2023 cao hơn từ 5-8km, so với năm 2020 thấp hơn từ 6-13km; so với năm 2016 thấp hơn từ 1-3km.

Xâm nhập mặn ảnh hưởng đến việc lấy nước của các công trình thủy lợi cách biển 40-50km trong các kỳ triều cường. Ở sông Vàm Cỏ, ranh mặn 4 g/lít lớn nhất tháng 1/2024, trên sông Vàm Cỏ Đông và Vàm Cỏ Tây ở mức 55-65km, so với năm 2023 cao hơn từ 3-5km, so với năm 2020 thấp hơn từ 22-25km, so với năm 2016 thấp hơn từ 24-28km. Xâm nhập mặn ảnh hưởng đến khả năng lấy nước của các công trình thủy lợi từ 50km trở xuống từ giữa tháng 1/2024. Trên sông Cái Lớn, hệ thống thủy lợi Cái Lớn-Cái Bé vận hành bảo đảm kiểm soát xâm nhập mặn. Xâm nhập mặn ở Đồng bằng sông Cửu Long có mức độ cao hơn trung bình nhiều năm nhưng thấp hơn mùa khô năm 2015-2016 và năm 2019-2020.

Ứng phó với tình hình, các địa phương trong khu vực đã gieo cấy sớm, tăng cường trữ nước phân tán để phục vụ cho cây ăn trái, khả năng thiệt hại sẽ không có nếu không xảy ra bất thường. Những vùng có nguy cơ thiệt hại đã được gieo cấy lúa từ tháng 10, 11/2023. Dự báo xâm nhập mặn cao điểm vào tháng 3/2024, khi đó cơ bản diện tích lúa ở vùng cơ nguy cơ cao cơ bản đã được thu hoạch xong.

Các địa phương vùng ĐBSCL theo dõi diễn biến tình hình xâm nhập mặn, chủ động triển khai các giải pháp ứng phó. Ảnh: QT. 

Qua thống kê, nguồn nước về đồng bằng sông Cửu Long có 95% tổng lượng từ thượng lưu sông Mekong chỉ có 5% từ nội sinh. Trong thời kỳ mùa khô, từ tháng 12 đến hết tháng 4 hằng năm, nguồn nước ở khu vực này phụ thuộc gần như hoàn toàn vào dòng chảy từ thượng lưu sông Mekong. Những năm qua, với sự chủ động ứng phó cho nên sản xuất nông nghiệp ở đồng bằng sông Cửu Long đã hạn chế được thiệt hại do xâm nhập mặn gây ra.

Trong đó, việc nhận định sớm thời điểm xâm nhập mặn giúp các địa phương bố trí cơ cấu sản xuất phù hợp với tình hình nguồn nước, nhất là việc khoanh vùng đối tượng có nguy cơ bị ảnh hưởng cũng như điều chỉnh thời vụ sản xuất để né mặn, giảm thiểu diện tích sản xuất nông nghiệp bị ảnh hưởng. Các địa phương đã chủ động nạo vét cửa lấy nước, hệ thống kênh mương, đào ao, giếng, đắp đập tạm ngăn mặn, lắp đặt trạm bơm dã chiến, xây dựng các công trình kiểm soát mặn giúp hạn chế thiệt hại do xâm nhập mặn.

Cục Thủy lợi dự báo mùa khô 2023-2024, nguồn nước về đồng bằng sông Cửu Long có khả năng thiếu hụt từ 10 đến 15% so với trung bình nhiều năm; nguy cơ nguồn nước ngọt khó khăn ngay từ đầu mùa khô, nhất là các khu vực ven biển, xa dòng chính sông Cửu Long. Trong đó, từ tháng 1, tháng 2 và nửa đầu tháng 3/2024, ranh mặn 4g/lít vào sâu từ 50 đến 70 km cao hơn từ 7 đến 25 km so với trung bình nhiều năm. Từ giữa tháng 3/2024 đến cuối mùa khô, theo quy luật hằng năm, dòng chảy về đồng bằng sông Cửu Long gia tăng cho nên xâm nhập mặn có xu thế giảm, ranh mặn 4g/lít vào sâu từ 45-60 km; trong trường hợp dòng chảy không gia tăng thì mức xâm nhập mặn tiếp tục duy trì như đầu tháng 3.

Ở vùng 2 sông Vàm Cỏ, tháng 1, tháng 2/2024, ranh mặn 4g/lít vào sâu từ 65 đến 70 km; tháng 3, tháng 4 đến đầu tháng 5, ranh mặn 4g/lít có thể xâm nhập từ 90 đến 100 km cao hơn 8 đến 10 km so với trung bình nhiều năm. Theo nhận định, với mức xâm nhập mặn vào sâu như vậy, nguy cơ xảy ra thiếu nước cho khoảng 56.260 ha lúa ở các tỉnh: Long An, Tiền Giang, Bến Tre, Trà Vinh và Sóc Trăng.

Ngoài ra, xâm nhập mặn cũng có khả năng ảnh hưởng đến vùng chuyên canh cây ăn quả với diện tích khoảng 43.300 ha ở huyện Tân Trụ ( Long An), các huyện Chợ Gạo, Gò Công Tây (Tiền Giang), Mỏ Cày Nam, Châu Thành (Bến Tre) và Kế Sách (Sóc Trăng). Bên cạnh đó, xâm nhập mặn cũng gây nguy cơ thiếu nước sinh hoạt cho các hộ dân sống phân tán và công trình cấp nước tập trung khai thác nước mặt khu vực ven biển ở nhiều địa phương như: Bạc Liêu, Sóc Trăng, Bến Tre, Trà Vinh, Vĩnh Long...

Vận hành hiệu quả hệ thống thủy lợi trong cao điểm xâm nhập mặn trong tháng 3 tới nhằm đảm bảo cung ứng nguồn nước cho sản xuất. 

Nhằm ứng phó với xâm nhập mặn mùa khô năm 2023-2024, Cục Thủy lợi cho rằng các địa phương cần rà soát, xây dựng cụ thể kế hoạch đắp đập tạm, sửa chữa, nâng cấp các ô bao, bờ bao, cống để vừa bảo đảm ngăn lũ, triều cường và ngăn mặn; xác định vị trí, quy mô công trình, vùng tích trữ nước ngọt. Đồng thời, nạo vét các cửa lấy nước, hệ thống kênh mương, trữ nước ngọt; vận hành hợp lý công trình thủy lợi để lấy lượng nước ngọt cao nhất xuất hiện trong thời kỳ xâm nhập mặn; phân chia, điều tiết nguồn nước bảo đảm phục vụ cho các mục tiêu, tránh xảy ra tranh chấp, xung đột nguồn nước; định kỳ kiểm kê, theo dõi số lượng, chất lượng nguồn nước để phân phối cụ thể cho từng giai đoạn và điều chỉnh hợp lý khi nguồn nước thiếu hụt. 

Mặt khác, cần tăng cường tuyên truyền nhân dân nâng cao nhận thức sử dụng nước tiết kiệm, hiệu quả; rà soát, cập nhật quy trình vận hành các hệ thống công trình thủy lợi, bảo đảm phù hợp tình hình hạn hán, xâm nhập mặn, tận dụng tối đa nguồn nước cung cấp cho sản xuất và dân sinh. Đồng bằng sông Cửu Long là vùng trồng cây ăn quả trọng điểm của cả nước với diện tích hơn 400.000 ha.

Vì vậy, các địa phương cần rà soát diện tích vườn cây ăn quả, hướng dẫn người dân tính toán, cân đối nguồn nước tưới cần thiết trong toàn bộ thời gian ảnh hưởng bởi xâm nhập mặn để chủ động thực hiện các giải pháp ứng phó. Cùng với đó, các nhà máy nước cần kiểm tra, duy tu bảo dưỡng các hạng mục công trình cấp nước tập trung, hệ thống lọc mặn; chuẩn bị đầy đủ vật tư dự phòng kịp thời khắc phục hư hỏng, bảo đảm vận hành liên tục phục vụ nước sinh hoạt cho nhân dân.

Để chủ động nước cho cây ăn trái, người dân địa phương đã tự xây dựng các ao, hồ… theo quy mô hộ, nhóm hộ gia đình. Cục Thủy lợi sẽ ban hành tài liệu hướng dẫn việc trữ nước cho cây ăn trái, để đảm bảo làm sao lượng nước tích trữ đảm bảo tối thiểu cho cây trồng. Còn ở khu vực Đông Nam Bộ, hiện tại, khu vực đang trong giai đoạn đầu mùa khô, dự báo dung tích trữ trung bình các hồ chứa đến cuối tháng 1 đạt khoảng 80% dung tích thiết kế.

Với lượng nước trữ của các hồ chứa hiện tại và lượng mưa dự báo trong thời gian tới, nguồn nước cơ bản sẽ đảm bảo cấp nước cho sản xuất nông nghiệp vụ Đông Xuân 2023-2024. Tuy nhiên, người dân cần sử dụng nước tiết kiệm và phân phối hợp lý để bảo đảm đủ cung cấp cho cả vụ Hè Thu 2024, đặc biệt là các công trình thủy lợi nhỏ, vùng ngoài công trình thủy lợi phụ trách tưới. 

Thu Hương