Ứng phó thiên tai: Dứt khoát phải chuyển từ bị động ứng phó sang chủ động phòng ngừa

TMO – Trong hoạt động phòng thủ dân sự phải tuân thủ 3 nguyên tắc cơ bản là phòng ngừa từ sớm, từ xa, từ khi chưa xảy ra sự cố; bình tĩnh trong ứng phó, sáng suốt, kịp thời, phù hợp, an toàn, hiệu quả và khắc phục phải chung tay, cơ bản, toàn dân, toàn diện, toàn phần.

Phát biểu tại Phiên họp lần thứ nhất Ban Chỉ đạo phòng thủ dân sự quốc gia về công tác phòng chống thiên tai và tìm kiếm cứu nạn năm 2025 diễn ra chiều 24/7, Thủ tướng Chính phủ Phạm Minh Chính cho biết, thời gian qua, tình hình thiên tai trên toàn cầu xảy ra với tần suất và cường độ ngày càng lớn, sức tàn phá ngày càng nặng nề, vượt qua mọi kỷ lục. Việt Nam là một trong những quốc gia chịu ảnh hưởng nặng nề nhất do thiên tai. Năm 2024 và 7 tháng đầu năm 2025 là một giai đoạn hết sức cam go, toàn quốc đã xảy ra hơn 10.200 sự cố, thiên tai, làm 1.389 người chết, 398 người mất tích và thiệt hại vật chất rất lớn.

Thủ tướng Chính phủ Phạm Minh Chính chủ trì Phiên họp Ban Chỉ đạo phòng thủ dân sự quốc gia về công tác phòng chống thiên tai và tìm kiếm cứu nạn năm 2025. Ảnh: QH

Riêng cơn bão số 3 (Yagi) năm 2024, mạnh nhất trong 70 năm trên đất liền, cùng mưa lũ sau đó đã tàn phá nặng nề 26 tỉnh thành phía Bắc, cướp đi sinh mạng của 345 đồng bào ta và gây thiệt hại kinh tế gần 85.000 tỷ đồng, giảm 0,25 điểm phần trăm tăng trưởng năm 2024. Xu thế cực đoan, dị thường của thời tiết và thiên tai tiếp tục diễn ra trong 7 tháng năm 2025, với 114 người chết, mất tích và thiệt hại kinh tế trên 553 tỷ đồng.

Từ thực tiễn trên đòi hỏi cần phải cố gắng hơn nữa, nỗ lực hơn nữa và quyết tâm hơn nữa. Trong hoạt động phòng thủ dân sự phải tuân thủ 3 nguyên tắc cơ bản là phòng ngừa phải từ sớm, từ xa, từ khi chưa xảy ra sự cố; ứng phó phải bình tĩnh, sáng suốt, kịp thời, phù hợp, an toàn, hiệu quả; khắc phục phải chung tay, cơ bản, toàn dân, toàn diện, toàn phần.

Theo Thủ tướng, dù đối mặt với những diễn biến thiên tai ngày càng cực đoan, khốc liệt, nhưng các bộ, ngành, địa phương và các lực lượng chức năng đã triển khai quyết liệt, hiệu quả công tác phòng, chống thiên tai, nhất là các lực lượng tuyến đầu, lực lượng quân đội, công an đã luôn sẵn sàng vào cuộc, hỗ trợ người dân, đồng thời phát huy vai trò trung tâm, chủ thể của người dân, "tình dân tộc, nghĩa đồng bào" được phát huy, qua đó giảm tối đa thiệt hại về tính mạng, tài sản của Nhà nước và người dân.

Các địa phương cũng nỗ lực rất lớn trong việc khắc phục hậu quả thiên tai. Tỉnh Quảng Ninh đã chủ động bố trí nguồn lực 1.000 tỷ đồng, cấp 180 tỷ đồng từ ngân sách dự phòng và các địa phương trong tỉnh đã tự cân đối gần 200 tỷ đồng để khắc phục thiệt hại. Tỉnh Lào Cai, tổng kinh phí khắc phục hậu quả là 2.732 tỷ đồng.

Thủ tướng Chính phủ cho biết các quốc gia, các tổ chức quốc tế và phi chính phủ đã hỗ trợ Việt Nam trên 25 triệu USD cùng với 222 tấn hàng cứu trợ, thể hiện tinh thần đoàn kết, hữu nghị, sát cánh cùng nhân dân Việt Nam vượt qua khó khăn. MTTQ Việt Nam và các đoàn thể đã huy động nguồn lực xã hội hóa lên tới gần 3 nghìn tỷ đồng. Trong bối cảnh vận hành chính quyền địa phương 2 cấp, công tác phòng thủ dân sự, chỉ đạo, điều hành phòng, chống thiên tai và cứu hộ, cứu nạn vẫn được duy trì liên tục, cơ bản thông suốt.

Tuy nhiên, bên cạnh những kết quả đạt được, Thủ tướng Chính phủ nêu rõ thiệt hại về người vẫn còn rất lớn với 519 người chết, mất tích trong năm 2024 và 114 người chết, mất tích trong 7 tháng đầu năm 2025. Công tác dự báo, cảnh báo và truyền tin còn nhiều bất cập, chưa theo kịp thực tiễn; vẫn còn có trường hợp chủ quan.

Năng lực chống chịu của hạ tầng còn nhiều hạn chế (hạ tầng giao thông, viễn thông, điện lực…), các tuyến đê biển hiện nay phần lớn chỉ được thiết kế chống bão cấp 9-10 nhưng thực tế đã phải hứng chịu bão cấp 11-12, hạ tầng giao thông dễ bị chia cắt, như cầu Phong Châu trên Quốc lộ 32C bị sập. Phương tiện, trang thiết bị phục vụ phòng, chống thiên tai, tìm kiếm cứu nạn còn thiếu, thô sơ, ảnh hưởng trực tiếp đến kết quả tìm kiếm cứu nạn.

Thủ tướng Chính phủ cho rằng cần làm tốt công tác nắm tình hình, dự báo, cảnh báo; ứng phó phải bình tĩnh, sáng suốt, bám sát thực tiễn để phân tích, đánh giá và quyết định phải rất thận trọng, cương quyết, coi trọng sự sống, tính mạng của người dân là trên hết, trước hết; phối hợp chặt chẽ giữa các lực lượng, các cơ quan và với người dân. Dự báo diễn biến thiên tai năm 2025 là hết sức phức tạp, đặc biệt là những tháng 8, 9, 10 sắp tới và thực tiễn những năm qua cho thấy có nhiều diễn biến thiên tai không theo quy luật.

Do đó, phải thay đổi căn bản về tư duy, dứt khoát chuyển từ bị động ứng phó sang chủ động phòng ngừa, ứng phó phải hiệu quả, kịp thời, khắc phục phải hiệu quả; lấy con người làm trung tâm, chủ thể, xây dựng xã, phường, đặc khu là pháo đài, lấy quản lý rủi ro thiên tai làm trọng tâm trong mọi quy hoạch, kế hoạch phát triển kinh tế - xã hội. Hoàn thiện về thể chế phù hợp tình hình mới; tạo đột phá về năng lực dự báo, năng lực ứng phó và năng lực khắc phục hậu quả, đặc biệt là đầu tư hạ tầng cần thiết, bảo đảm "bốn tại chỗ".

Thủ tướng Chính phủ yêu cầu khẩn trương hoàn thiện bộ máy từ Trung ương tới cơ sở về phòng thủ dân sự quốc gia, trong đó Bộ Quốc phòng là cơ quan thường trực Ban Chỉ đạo quốc gia, phối hợp chặt chẽ với Bộ Nông nghiệp và Môi trường và các cơ quan liên quan.

Các cấp, ngành, địa phương cần tập trung lãnh đạo, chỉ đạo, thường xuyên kiểm tra, đôn đốc và chủ động tổ chức triển khai thực hiện kịp thời, hiệu quả hoạt động phòng thủ dân sự trên cơ sở chức năng, nhiệm vụ, thẩm quyền, địa bàn được giao, lãnh đạo, chỉ đạo phải thường xuyên, liên tục, bao trùm, toàn diện, thực hiện nghiêm các quy định, không để bị động, bất ngờ, không để gián đoạn. Tiếp tục đẩy mạnh phân cấp, phân quyền triệt để cho địa phương đi đôi với phân bổ nguồn lực thực thi và tăng cường kiểm tra, giám sát với phương châm quyết tâm cao, nỗ lực lớn, hành động quyết liệt, hiệu quả, làm việc nào dứt việc đó, làm việc nào ra việc đó, bảo đảm phân công "6 rõ": rõ người, rõ việc, rõ thời gian, rõ trách nhiệm, rõ kết quả, rõ thẩm quyền; thực hiện hiệu quả phương châm "4 tại chỗ".

Lực lượng dân quân tự vệ giúp người dân khắc phục hậu quả thiên tai. 

Bộ Quốc phòng chỉ đạo các lực lượng duy trì nghiêm công tác ứng trực phòng thủ dân sự các cấp, không để bị động bất ngờ trước mọi tình huống xảy ra; phối hợp với Bộ Nông nghiệp và Môi trường về công tác dự báo; phối hợp với Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch cùng các cơ quan thông tin đại chúng ở trung ương và địa phương thực hiện công tác tuyên truyền về phòng thủ dân sự; chủ trì, phối hợp với Bộ Khoa học và Công nghệ, các bộ, ngành , địa phương xây dựng, triển khai Hệ thống Tổng đài 112 phục vụ cho tiếp nhận, xử lý thông tin về sự cố, thảm họa đảm bảo thông suốt, không bị gián đoạn; tổ chức xây dựng lực lượng phòng thủ dân sự chuyên trách, kiêm nhiệm tinh, gọn, mạnh; đổi mới công tác tập huấn, huấn luyện, diễn tập sát yêu cầu nhiệm vụ và vùng miền.

Bộ Công an chủ trì, phối hợp với các bộ, ngành, địa phương liên quan ứng phó thảm họa cháy lớn ở các khu đô thị, khu công nghiệp, khu dân cư; chỉ đạo lực lượng Công an phối hợp với các lực lượng vũ trang và đơn vị liên quan tổ chức lực lượng, phương tiện sẵn sàng, ứng phó sự cố, thảm họa theo quy định; chủ trì nghiên cứu âm mưu, thủ đoạn của các thế lực thù địch, chống đối lợi dụng sự cố, thảm họa để kích động chống phá; tuyên truyền, trao đổi thông tin để các bộ, ngành, địa phương tuyên truyền cho quần chúng nhân dân nhận thức, phòng tránh.

Bộ Nông nghiệp và Môi trường chủ trì, phối hợp với các bộ, ngành, địa phương thực hiện các biện pháp giảm nhẹ hậu quả thảm họa thiên tai theo quy định của pháp luật về phòng, chống thiên tai; cứu trợ đột xuất các đối tượng bị ảnh hưởng do sự cố, thiên tai, thảm họa; thực hiện tuyên truyền về phòng thủ dân sự theo lĩnh vực quản lý. Chủ trì công tác dự báo, cảnh báo khí tượng thủy văn; truyền phát tin dự báo, cảnh báo khí tượng thủy văn đến tổ chức, cá nhân phục vụ hoạt động phòng thủ dân sự; thực hiện nhiệm vụ theo quy trình vận hành liên hồ chứa trên lưu vực các sông; ban hành văn bản hướng dẫn, kiểm tra các bộ, ngành, địa phương trong công tác phòng, chống thiên tai; hướng dẫn hoạt động của lực lượng xung kích phòng, chống thiên tai tại cơ sở; xây dựng và công bố sách trắng về phòng, chống thiên tai hằng năm; chỉ đạo, tổ chức xây dựng tài liệu, hướng dẫn, tập huấn, phổ biến, thông tin truyền thông qua nền tảng mạng xã hội, nâng cao nhận thức cộng đồng về phòng, chống thiên tai.

Bộ Y tế chịu trách nhiệm công bố, thông tin về tình hình dịch bệnh, mức độ ảnh hưởng và biện pháp phòng, chống dịch bệnh; chỉ đạo, hướng dẫn, kiểm tra, giám sát các địa phương, các đơn vị trực thuộc thực hiện nghiêm chỉ đạo của Chính phủ về xây dựng, huấn luyện lực lượng huy động ngành y tế; phối hợp với Bộ Quốc phòng, Bộ Tài chính quy hoạch, đầu tư hệ thống các cơ sở khám bệnh, chữa bệnh quân dân y khu vực biên giới, trên biển, đảo, tăng cường năng lực hệ thống y tế phòng thủ dân sự.

Bộ Tài chính chủ trì, phối hợp với Bộ Quốc phòng đề xuất thành lập, ban hành Quy chế hoạt động Quỹ Phòng thủ dân sự Trung ương; cân đối, ngân sách đầu tư phát triển trong dự toán ngân sách hằng năm bố trí cho các dự án đầu tư phát triển thuộc lĩnh vực phòng thủ dân sự; chủ trì, hướng dẫn các tỉnh, thành phố trực thuộc Trung ương thành lập và ban hành quy chế hoạt động Quỹ Phòng thủ dân sự cấp tỉnh.

Bộ Khoa học và Công nghệ chủ trì phối hợp với các bộ, ngành, địa phương, các tập đoàn, doanh nghiệp, các đơn vị nghiên cứu trong lĩnh vực công nghệ có những giải pháp hiệu quả tăng cường ứng dụng khoa học công nghệ, nhất là AI, đẩy mạnh chuyển đổi số trong công tác phòng thủ dân sự, phòng, chống thiên tai và tìm kiếm, cứu hộ, cứu nạn; cải tiến, nâng cấp các hệ thống thông tin phục vụ công tác chỉ đạo, điều hành của Chính phủ, Thủ tướng Chính phủ tăng cường yếu tố dự báo, bảo đảm giám sát thời gian thực, thiết lập bản đồ rủi ro, vùng ngập lụt, cảnh báo sớm thiên tai.

Các cơ quan thông tấn, báo chí làm tốt công tác thông tin tuyên truyền về phòng thủ dân sự. Thủ tướng đề nghị Ủy ban Trung ương MTTQ Việt Nam trong phạm vi nhiệm vụ, quyền hạn phối hợp với cơ quan, tổ chức tuyên truyền, vận động Nhân dân, phát huy dân chủ, tăng cường sức mạnh của khối đại đoàn kết toàn dân trong thực hiện và giám sát việc thực hiện pháp luật về phòng thủ dân sự; huy động đoàn viên, hội viên tham gia các hoạt động phòng thủ dân sự…

Với các địa phương, Thủ tướng Chính phủ nhấn mạnh, Chủ tịch UBND các tỉnh, thành phố và các xã, phường, đặc khu phải là một "tư lệnh chỉ huy" về phòng thủ dân sự trên địa bàn. Kiện toàn ngay Ban Chỉ huy phòng thủ dân sự cấp tỉnh và chỉ đạo kiện toàn ở cấp xã, đảm bảo một hệ thống chỉ huy thống nhất, thông suốt, hiệu quả; rà soát, cập nhật lại toàn bộ phương án ứng phó; nắm chắc và phát huy thực chất phương châm "bốn tại chỗ", chủ động giải quyết các vướng mắc về giải phóng mặt bằng, nguồn vật liệu, khu vực đổ thải để xử lý khẩn cấp các sự cố sạt lở, ách tắc giao thông; chịu trách nhiệm trực tiếp về năng lực của cấp xã, năng lực của xã là thước đo năng lực chỉ đạo của tỉnh, phải thường xuyên kiểm tra, huấn luyện, trang bị và đầu tư cho cấp xã.

Thủ tướng yêu cầu Bí thư, Chủ tịch UBND xã, phường, đặc khu xây dựng lực lượng xung kích tại chỗ phù hợp; lập phương án sơ tán đến từng hộ dân; truyền tin cảnh báo sớm nhất, dễ hiểu nhất. Tin bão phải đi nhanh hơn gió bão', phải dùng mọi phương tiện để truyền tin. Cùng với đó, chủ động hậu cần tại chỗ, phải có phương án đảm bảo người dân có đủ lương thực, nước uống trong ít nhất 24-48 giờ đầu tiên khi bị chia cắt. Phải kiểm soát chặt chẽ, tuyệt đối không để xảy ra tình trạng găm hàng, tăng giá trục lợi trên nỗi đau của người dân. Tổ chức tuần tra, canh gác và cưỡng chế khi cần thiết, phải cương quyết, không nể nang để người dân đi vào vùng nguy hiểm.

Các địa phương nhanh chóng đề xuất khắc phục hậu quả thiên tai thời gian qua, bảo đảm kịp thời, chính xác, sát thực tế; các bộ ngành, địa phương phải phối hợp chặt chẽ, hiệu quả với nhau và với các cơ quan dự báo của các nước, quốc tế.

Thủ tướng Chính phủ nhấn mạnh yêu cầu đổi mới tư duy, hành động quyết liệt, làm tốt hơn nữa công tác dự báo, công tác chuẩn bị, công tác phối hợp để nâng cao hiệu quả phòng thủ dân sự; Đảng lãnh đạo, Nhà nước quản lý, MTTQ đôn đốc, kiểm tra, người dân là trung tâm, là chủ thể trong công tác phong thủ dân sự, mọi chính sách phải hướng tới người dân và mọi người dân phải tham gia thực hiện; từ đó giảm thiểu thiệt hại do thiên tai, lũ lụt, dịch bệnh cho người dân, góp phần thực hiện mục tiêu phát triển đã đề ra…/.

K. LINH