Bảo tồn, phát triển sản phẩm lúa gạo bản địa

TMO - Huyện Mù Cang Chải (tỉnh Yên Bái) đang triển khai nhiều giải pháp nhằm bảo tồn và phát triển giống lúa nếp Tan – một sản phẩm gạo bản địa quý gắn liền với tập quán canh tác lâu đời của đồng bào. Với hương vị đặc trưng, dẻo thơm tự nhiên, nếp Tan không chỉ có giá trị dinh dưỡng cao mà còn mang đậm bản sắc văn hóa vùng cao.

Việc bảo tồn giống, mở rộng diện tích canh tác theo hướng hữu cơ và xây dựng thương hiệu đang được địa phương chú trọng, góp phần nâng cao thu nhập cho người dân và giữ gìn nguồn gen quý hiếm của địa phương. Nằm giáp ranh xã Tú Lệ, huyện Văn Chấn nên 2 xã Cao Phạ và Nậm Có có các điều kiện tự nhiên như: thổ nhưỡng, khí hậu và nguồn nước tương đồng với Tú Lệ, giúp người dân phát triển được giống lúa nếp Tan (nếp Tú Lệ) chất lượng, trở thành hàng hóa. Trong đó, xã Cao Phạ có tổng diện tích ruộng nước trên 320 ha, với hơn 270 ha gieo cấy 2 vụ/năm.

Ngoài việc gieo cấy các loại giống lúa lai, lúa tẻ bảo đảm an ninh lương thực tại chỗ, người dân đã phát huy hiệu quả lợi thế đặc thù được thiên nhiên ban tặng để chuyển đổi các chân ruộng đất pha cát gần suối, chủ động được nước tưới, mở rộng diện tích sản xuất nếp Tan, góp phần tăng thu nhập trên mỗi đơn vị diện tích. Lãnh đạo UBND xã Cao Phạ cho biết, do nếp Tan có giá trị kinh tế cao, ngoài thu lúa già lấy gạo thì những năm gần đây, việc bán lúa non cho các cơ sở giã cốm ở khu vực xã Tú Lệ cũng rất thuận lợi và cho thu nhập cao nên nhân dân cũng yên tâm chuyển đổi các diện tích ruộng phù hợp từ trồng lúa tẻ sang gieo cấy nếp Tan làm hàng hóa

Hiện nay, diện tích gieo cấy lúa nếp Tan của xã Cao Phạ đạt trên 100 ha/năm, sản lượng đạt trên 500 tấn. Cùng nằm trong khu đầu nguồn của xã Tú Lệ, xã Nậm Có cũng có điều kiện tự nhiên tương đồng về thời tiết, khí hậu, thổ nhưỡng và nguồn nước, lại vừa là xã có địa bàn rộng, diện tích ruộng nước nhiều nên diện tích trồng cấy nếp Tan theo số liệu xã thống kê đạt trên 150 ha/năm, chưa kể những diện tích người dân tự phát, tự chuyển đổi theo từng mùa vụ. Hàng năm, xã Nậm Có xuất ra thị trường lượng lúa non để làm cốm và gạo nếp Tan không nhỏ, mang lại nguồn thu nhập lớn cho người dân.

Ngoài mở rộng diện tích gieo cấy, chú trọng áp dụng khoa học kỹ thuật vào sản xuất, thâm canh, chế biến, bảo quản... nâng cao năng suất, sản lượng, chất lượng, hiệu quả kinh tế lúa nếp Tan, huyện Mù Cang Chải cũng đã chú trọng đến đầu ra cũng như xây dựng thương hiệu, tạo uy tín gạo nếp Tan trên thị trường.

Giống lúa nếp Tan có hương vị dẻo, thơm ngon. 

Hiện, xã Cao Phạ đã thành lập được Hợp tác xã (HTX) Nông nghiệp hữu cơ Khau Phạ, liên kết 60 hộ dân trong xã để cùng gieo cấy nếp Tan với tổng diện tích trên 14 ha, tổng sản lượng đạt trên 70 tấn/năm để từng bước quảng bá, nâng tầm thương hiệu cho sản phẩm nếp Tan. Đồng thời, HTX cũng đã triển khai áp dụng nghiêm ngặt quy trình chọn giống, chăm sóc, thu hoạch, phơi sơ chế theo hướng hữu cơ, giúp nâng cao chất lượng gạo, mẫu mã đẹp và được nhiều người tiêu dùng trong và ngoài tỉnh lựa chọn.

Thời gian tới, để sản phẩm nếp Tan của địa phương được nhiều người tiêu dùng biết đến hơn, đặc biệt là tăng sức cạnh tranh hơn trên thị trường, cùng với chú trọng áp dụng khoa học kỹ thuật vào sản xuất, thâm canh, chế biến, bảo quản theo hướng "sạch” của người sản xuất, cũng rất cần sự quan tâm định hướng, thu hút đầu tư, quảng bá sản phẩm nếp Tan từ các cấp ủy, chính quyền để sản phẩm nếp Tan ngày càng mang lại giá trị kinh tế cao hơn cho người dân địa phương.

Huyện Mù Cang Chải có tổng diện tích ruộng nước hơn 4.400ha, diện tích gieo cấy lúa nước cả năm đạt trên 6.100 ha. Bởi vậy, cùng với phát triển các giống lúa lai bảo đảm an ninh lương thực tại chỗ, những năm gần đây thực hiện chủ trương về chuyển đổi cơ cấu cây trồng, vật nuôi; chuyển đổi tư duy từ sản xuất nông nghiệp sang làm kinh tế nông nghiệp, huyện Mù Cang Chải đã phát huy lợi thế về thổ nhưỡng, khí hậu, nguồn nước tại chỗ ở 2 xã Cao Phạ và Nậm Có để mở rộng diện tích cấy lúa nếp Tan bản địa theo hướng sản xuất hàng hóa.

Hoạt động bảo tồn và phát triển giống lúa nếp Tan tại Mù Cang Chải góp phần giữ gìn nguồn gen bản địa quý hiếm,  mở ra hướng đi bền vững trong phát triển kinh tế nông nghiệp gắn với bản sắc văn hóa vùng cao. Thông qua các chương trình hỗ trợ giống, tập huấn kỹ thuật canh tác theo hướng hữu cơ và xây dựng chuỗi giá trị sản phẩm, địa phương đang tạo điều kiện thuận lợi để người dân mở rộng diện tích gieo trồng, nâng cao năng suất và chất lượng hạt gạo.

 Song song với đó, việc xây dựng thương hiệu gạo nếp Tan của Mù Cang Chải cũng được chú trọng, hướng đến mở rộng thị trường tiêu thụ trong và ngoài tỉnh. Đây là bước đi quan trọng không chỉ giúp người dân tăng thu nhập, ổn định sinh kế mà còn góp phần bảo vệ môi trường và phát huy giá trị văn hóa nông nghiệp đặc trưng của đồng bào dân tộc thiểu số. Trong bối cảnh biến đổi khí hậu và áp lực thị trường, việc giữ gìn và phát triển nếp Tan chính là cách để Mù Cang Chải khẳng định vị thế nông sản đặc sản gắn với bản sắc văn hoá của người đồng bào nơi đây.

Quỳnh Anh