Xuất khẩu gỗ đối diện với nhiều thách thức

TMO - Từ đầu năm 2024 đến nay, xuất khẩu gỗ và các sản phẩm gỗ có tín hiệu khả quan, tuy nhiên trước nhận định về nhiều thách thức mới doanh nghiệp phải mở rộng thị trường, tìm kiếm khách hàng mới để gia tăng kim ngạch xuất khẩu gỗ và sản phẩm gỗ. 

Kim ngạch xuất khẩu gỗ và sản phẩm gỗ năm 2023 chỉ đạt 14,07 tỷ USD, không đạt chỉ tiêu đề ra. Đây là năm đánh dấu sự gián đoạn trong mạch tăng trưởng liên tục luôn đạt ở mức hai con số mà ngành xuất khẩu gỗ đã duy trì nhiều năm trước đó. Đây cũng là dấu hiệu khó khăn trong giai đoạn tiếp theo, đòi hỏi ngành gỗ phải nỗ lực để vượt qua, lấy lại đà tăng trưởng. 

Năm 2023, ngành xuất khẩu gỗ ghi nhận tăng trưởng âm. Tuy nhiên đầu tháng 1/2024, tình hình có dấu hiệu khả quan hơn khi gỗ và sản phẩm gỗ là mặt hàng duy nhất trong lĩnh vực nông nghiệp có kim ngạch xuất khẩu vượt mốc 1 tỷ USD và chiếm 29% tổng kim ngạch xuất khẩu của toàn ngành này.  Kim ngạch xuất khẩu của ngành gỗ cho thấy, tín hiệu phục hồi từ những tháng cuối năm 2023. Tuy vậy bên cạnh tín hiệu tích cực trên, ngành gỗ xuất khẩu vẫn đang phải đối mặt với nhiều thách thức khi xung đột giữa các quốc gia diễn biến phức tạp, kéo dài đã ảnh hưởng đến hoạt động kinh doanh của doanh nghiệp.

Nhiều thách thức đặt ra đòi hỏi các doanh nghiệp cần triển khai các giải pháp nâng cao chất lượng sản phẩm, gia tăng giá trị xuất khẩu gỗ. 

Theo đánh giá của Hiệp hội Gỗ và Lâm sản Việt Nam, xu hướng thị trường xuất khẩu gỗ hiện có nhiều thay đổi. Doanh nghiệp đang trăn trở tìm khách hàng mới và muốn sản phẩm của họ phù hợp với thị trường mục tiêu đang hướng tới. Việc làm hàng mẫu trong ngành gỗ khó khăn, cần tỉ mỉ trau chuốt, yêu cầu cao hơn so với các mặt hàng khác. Do đó việc doanh nghiệp phối hợp với khách hàng tạo ra mẫu mã mới là cơ hội để cho ra sản phẩm có chất lượng, uy tín thương hiệu, chiếm lĩnh thị trường, đây là hướng đi mạnh dạn, linh hoạt và cần thiết.

Hiện nay vấn đề cước phí của hãng tàu sang 2 thị trường lớn nhất của xuất khẩu gỗ là Mỹ và Châu Âu bị gián đoạn khiến việc đáp ứng đơn hàng không kịp thời. Vận chuyển trục trặc khiến cước phí tăng lên, cụ thể là sang Mỹ giá cước trên 4.000 USD/container, gây khó khăn, áp lực cho doanh nghiệp làm hàng xuất khẩu gỗ về chi phí đầu vào.

Hoa Kỳ là thị trường xuất khẩu gỗ và sản phẩm gỗ lớn nhất của Việt Nam. Lạm phát tại thị trường Hoa Kỳ đang hạ nhiệt, việc làm đang tăng lên, đặc biệt là xây dựng và mua bán nhà đất có tín hiệu tích cực, điều này cho thấy xuất khẩu đồ gỗ vào thị trường Hoa Kỳ được kỳ vọng sẽ tăng trưởng trở lại. Tuy nhiên, rất khó đoán định do lạm phát giảm nhưng vẫn đang neo ở mức cao, sức tiêu thụ yếu và hầu hết mặt hàng gỗ xuất khẩu sang đây đều giảm mạnh.

Thói quen tiêu dùng của người Hoa Kỳ chỉ dùng vài năm rồi thay nhưng do chi phí sinh hoạt tăng cao, thu nhập dành cho thiết yếu, không dành cho thay mới đồ nội ngoại thất. Với thị trường EU, ngày 29/6/2023, Quy định chống phá rừng (EUDR) của Ủy ban châu Âu chính thức có hiệu lực. Quy định mới của thị trường này sẽ tác động không nhỏ đến kim ngạch xuất khẩu sản phẩm của Việt Nam sang thị trường này.

Theo các chuyên gia, với gỗ rừng trồng, hiện tại cả nước có 3,5 triệu ha rừng sản xuất, với 1,1 triệu hộ tham gia trồng rừng, cung cấp 60% trong tổng lượng cung gỗ rừng trồng mỗi năm (hơn 24 triệu m3), còn lại là do các doanh nghiệp trồng rừng. Hiện đã có hơn 60% số hộ trồng rừng được nhận giấy chứng nhận sử dụng đất. Hầu hết các công ty lâm nghiệp nhà nước đã có giấy chứng nhận sử dụng đất. Tuy vậy, diện tích rừng sản xuất có chứng chỉ bền vững hiện mới chỉ đạt khoảng 10% tổng diện tích rừng sản xuất. Đây là những khó khăn rất lớn trong việc cung cấp nguyên liệu gỗ cho chế biến, xuất khẩu trong thời gian tới.

Ngành gỗ phải đặt mục tiêu sớm đạt được, đó là sản xuất xanh. Thực hiện được, các doanh nghiệp chế biến gỗ, lâm sản sẽ có lợi thế hơn vì hiện nay người tiêu dùng ngày càng chú trọng đến sản phẩm xanh, sản phẩm không làm suy thoái, mất rừng, không phát thải khí nhà kính trong quá trình sản xuất. Các doanh nghiệp sản xuất xanh, có chuỗi cung ứng xanh cũng sẽ tạo được uy tín với khách hàng. Trong xu hướng tiêu dùng bền vững, ngành gỗ được hưởng lợi từ sở thích sử dụng các vật liệu gỗ thay thế cho vật liệu có phát thải cao như kim loại, nhựa, bê-tông.. Do vậy, cùng với việc tìm kiếm khách hàng, doanh nghiệp cũng phải chủ động chuyển đổi sang những nguyên liệu thân thiện môi trường, các nguyên liệu tái chế vừa tiết kiệm chi phí, vừa đáp ứng yêu cầu mới của khách hàng. 

Cùng với việc tìm kiếm đơn hàng, giữ nhịp sản xuất, xuất khẩu, trước những yêu cầu khắt khe của thị trường, doanh nghiệp ngành gỗ cũng phải tái cơ cấu, thay đổi để đáp ứng các tiêu chuẩn của thế giới. 

Tại tỉnh Bình Định, trong năm 2023, sản xuất, xuất khẩu gỗ của các doanh nghiệp trong tỉnh giảm 2,3% so với năm trước. Vào mùa sản xuất năm 2024, dù nhiều công ty có đơn hàng đến tháng 6, nhưng vẫn còn không ít khó khăn phải sớm khắc phục để nắm bắt kịp thời cơ hội phục hồi.

Ngành gỗ Bình Định đứng thứ 4 cả nước về kim ngạch xuất khẩu gỗ và sản phẩm gỗ, nếu chỉ tính riêng khối doanh nghiệp Việt Nam thì đứng thứ 2, chỉ sau Bình Dương. Năm 2024, các doanh nghiệp ngành gỗ cả nước nói chung, Bình Định nói riêng vẫn đứng trước nhiều thách thức như: Sụt giảm đơn hàng, các thị trường xuất khẩu lớn yêu cầu nghiêm ngặt hơn về tính hợp pháp và bền vững của sản phẩm. Hiện, nhiều doanh nghiệp nhỏ chỉ nhận được đơn hàng tới tháng 3.2024, nếu không tìm được thêm các đơn hàng mới có khả năng phải thu hẹp quy mô sản xuất.

Vấn đề lớn là các doanh nghiệp là ngoài việc tìm kiếm đơn hàng, thì bài toán cơ cấu, sản xuất xanh theo hướng bền vững cũng là xu thế chủ đạo của ngành gỗ trong năm 2024. ngay trong bối cảnh như vậy, Hiệp hội Gỗ và Lâm sản Bình Định đánh giá cao cơ hội phát triển, chỉ ra nhiều tín hiệu thị trường xuất khẩu ấm trở lại, khả năng phục hồi ngành gỗ tăng nhanh trong quý I/2024. Do đó, Hiệp hội đặt mục tiêu kim ngạch xuất khẩu ngành gỗ năm 2024 đạt trên 1 tỷ USD.

Cùng với việc tìm kiếm đơn hàng, giữ nhịp sản xuất, xuất khẩu, trước những yêu cầu khắt khe của thị trường, doanh nghiệp ngành gỗ cũng phải tái cơ cấu, thay đổi để đáp ứng các tiêu chuẩn của thế giới. Trước mắt, cần tập trung vào chiến lược đa dạng hóa thị trường, khách hàng, cấu trúc lại toàn bộ hoạt động của doanh nghiệp theo phương châm “tự lực, tiết kiệm” từ cải tiến, đổi mới công nghệ sản xuất đến tìm kiếm, lựa chọn khách hàng, đơn hàng phù hợp năng lực.

UBND tỉnh Bình Định đã tập trung kêu gọi, hỗ trợ doanh nghiệp đầu tư dự án mới có quy mô và công suất lớn đưa vào hoạt động sản xuất, góp phần tăng năng lực sản xuất và duy trì tốc độ tăng trưởng chung. Đồng thời, khuyến khích các doanh nghiệp chế biến đồ gỗ xuất khẩu, chế biến dăm và viên nén gỗ liên kết với người trồng rừng đầu tư, phát triển rừng gỗ lớn bằng cách trồng mới hoặc chuyển hóa rừng gỗ nhỏ thành rừng gỗ lớn để chủ động nguyên liệu phục vụ sản xuất.

Hiệp hội Gỗ và Lâm sản Bình Định có kế hoạch phối hợp với các hiệp hội bạn, các tổ chức trong nước và quốc tế tại Việt Nam như VCCI, Ban IV, Forest Trends, ILO, TRAFFIC, SIPPO, WWF, GIZ,... tổ chức nhiều hội thảo thương mại về sản phẩm gỗ, đào tạo, chuyển giao công nghệ trong các chủ đề hội viên quan tâm như kiểm kê phát thải khí nhà kính, giải pháp đáp ứng Net Zero, tuân thủ các quy chế EUDR, đạo luật Lacey; tổ chức tham quan học hỏi kinh nghiệm các nhà máy tiêu biểu trong nước, tạo điều kiện giao lưu hợp tác liên kết mở rộng kết nối giao thương để nâng cao năng lực đội ngũ cán bộ quản lý, vận hành các cấp của các doanh nghiệp, nhà máy.

Thanh Hương