Xây dựng vùng chuyên canh sầu riêng phục vụ xuất khẩu

TMO - Các địa phương cần quy hoạch toàn diện vùng trồng cây ăn quả tập trung; trong đó, có cây sầu riêng và phát triển thành vùng chuyên canh để thuận lợi cho sản xuất áp dụng cơ giới hóa và tiêu thụ sản phẩm. Đồng thời, quy hoạch phù hợp với từng địa phương, hạn chế tình trạng cung vượt cầu, đảm bảo sản xuất đáp ứng với tiêu chuẩn xuất khẩu.

Theo báo cáo của Cục Trồng trọt (Bộ Nông nghiệp và Phát triển nông thôn), những năm trở lại đây, diện tích sầu riêng tăng nhanh, tính đến cuối năm 2022, cả nước phát triển được hơn 110 nghìn ha, tăng gần gấp 3 lần so với năm 2017. Cây sầu riêng cho hiệu quả kinh tế cao hơn nhiều lần so với cây trồng khác, do đó nông dân đã mở rộng diện tích sản xuất nhanh chóng thông qua trồng xen trong các vườn cà phê tại Tây Nguyên, trồng xen trong vườn cây ăn quả, nhất là chuyển đổi một số diện tích lúa sang trồng cây sầu riêng tại vùng Đồng bằng sông Cửu Long.

Hiện nay, diện tích sầu riêng cả nước khoảng 110,3 nghìn ha, diện tích cho thu hoạch 54,4 nghìn ha, năng suất 16,5 tấn/ha, sản lượng 849,1 nghìn ha. Trồng tập chung tại 4 vùng tại miền Nam, vùng Tây Nguyên có diện tích lớn nhất 51,4 nghìn ha, sản lượng 336,4 nghìn tấn, so cả nước bằng 46,7% diện tích và 39,6% sản lượng.

Đứng thứ 2 là vùng Đồng bằng sông Cửu Long có diện tích 33 nghìn ha, sản lượng 372 nghìn tấn, so cả nước bằng 29,9% diện tích và 43,8% sản lượng. Thứ 3 là vùng Đông Nam Bộ có diện tích 20,8 nghìn ha, sản lượng 122,9 nghìn tấn, so cả nước bằng 18,9% diện tích và 14,5% sản lượng. Thứ 4 là vùng Duyên hải Nam Trung bộ có diện tích 5 nghìn ha, sản lượng 17,8 nghìn tấn, so cả nước bằng 4,2 % diện tích và 2,1% sản lượng. Đặc biệt, trong 6 tháng đầu năm 2023, xuất khẩu sầu riêng của Việt Nam tăng kỷ lục, đạt khoảng 850 triệu USD, gấp đôi cả năm 2022. Dự kiến năm 2023, Việt Nam xuất khẩu sầu riêng đạt từ 1,2-1,5 tỷ USD,  tăng gấp 3,5 lần so với năm 2022.

Xây dựng vùng chuyên canh sầu riêng là giải pháp quan trọng nhằm nâng cao chất lượng sản phẩm, đáp ứng tiêu chuẩn xuất khấu. 

Tuy nhiên, theo đánh giá của Cục Trồng trọt, thách thức lớn nhất của ngành sầu riêng Việt Nam không chỉ về sản lượng, chất lượng mà là xây dựng được chuỗi ngành hàng thực sự bền vững. Nông dân trồng sầu riêng trên một số loại đất chưa phù hợp cho cây sầu riêng như đất sét nặng, đất nhiễm phèn nên ảnh hưởng xấu đến sinh trưởng và phát triển của cây. Quy mô sản xuất nhỏ lẻ, ít vùng sản xuất tập trung, thiếu tính liên kết sản xuất, đầu ra chưa thật sự ổn định, đặc biệt phụ thuộc chính vào thị trường Trung Quốc. Một số vùng trồng sầu riêng như vùng Đồng bằng sông Cửu Long có thiết kế mương liếp, trồng cây chưa đạt như đắp mô trồng còn thấp so với mặt liếp, mương hẹp và cạn, mực nước trong mương vườn khá cao, thoát nước kém vào mùa mưa và trữ không đủ nước tưới cho mùa khô.

Kỹ thuật bón phân cho cây sầu riêng trong giai đoạn mang trái chưa hợp lý, chưa đúng thời điểm, bón thừa phân đạm giai đoạn cận thu hoạch dẫn đến hiện tượng sượng, cháy múi và cơm nhão và thời gian tồn trữ sản phẩm ngắn. Tình trạng thu hoạch trái sầu riêng chưa đủ độ chín còn tồn tại làm ảnh hưởng đến chất lượng sản phẩm sầu riêng. Tình hình sâu bệnh hại trên các vườn sầu riêng khá nhiều, nông dân quản lý chưa tốt dẫn đến tăng chi phí phòng trừ, khó khăn cho việc sản xuất đảm bảo an toàn thực phẩm. Trong khi đó, nông dân chưa được tập huấn về quy trình canh tác cây sầu riêng nên rất thiếu thông tin về kỹ thuật trồng, chăm sóc, xử lý ra hoa, quản lý sâu bệnh hại để đảm bảo năng suất, chất lượng sầu riêng như các vùng trồng truyền thống.

Đáng chú ý, yêu cầu về truy xuất nguồn gốc, điều kiện đảm bảo vệ sinh thực phẩm của các thị trường xuất khẩu ngày càng cao, trong khi áp dụng giải pháp kỹ thuật còn hạn chế, xuất khẩu sẽ gặp khó khăn nếu chưa có sự thay đổi kịp. Biến đổi khí hậu và tình hình khô hạn, xâm nhập mặn ngày càng diễn biến phức tạp, khó lường, ảnh hưởng đến vùng sản xuất sầu riêng.

Để phát triển cây sầu riêng bền vững, Cục Trồng trọt đề nghị các địa phương khẩn trương rà soát diện tích sầu riêng, xây dựng đề án phát triển sản xuất theo vùng tập trung, gắn với đầu tư khâu đóng gói, chế biến. Cùng với đó, quy hoạch toàn diện vùng cây ăn quả tập trung, trong đó, có cây sầu riêng và phát triển thành vùng chuyên canh để thuận lợi cho sản xuất áp dụng cơ giới hóa và tiêu thụ sản phẩm.

Các địa phương khẩn trương rà soát diện tích sầu riêng trên địa bàn, xây dựng đề án/kế hoạch phát triển sản xuất theo vùng tập trung; gắn với đầu tư cơ sở hạ tầng, cơ sở đóng gói, sơ chế, chế biến; quy mô phù hợp nội dung của Quyết định số 4085/QĐ-BNN-TT ngày 27/10/2022 của Bộ trưởng Bộ Nông nghiệp và Phát triển nông thôn phê duyệt Đề án Phát triển cây ăn quả chủ lực đến năm 2025 và 2030, trình UBND tỉnh, thành phố phê duyệt và tổ chức triển khai.

Việc triển khai đồng bộ các giải pháp từ quy hoạch sản xuất, giám sát vùng trồng... góp phần nâng cao giá trị xuất khẩu của mặt hàng nông sản này. 

Quy hoạch toàn diện vùng trồng cây ăn quả tập trung; trong đó, có cây sầu riêng và phát triển thành vùng chuyên canh để thuận lợi cho sản xuất áp dụng cơ giới hóa và tiêu thụ sản phẩm. Đồng thời, quy hoạch phù hợp với từng địa phương, hạn chế tình trạng cung vượt cầu, phổ biến các thông tin về quy hoạch trồng sầu riêng thông qua các kênh truyền thông cho nông dân cập nhật.

Tăng cường phổ biến, hướng dẫn nông dân thực hiện rải vụ thu hoạch sầu riêng linh hoạt, hiệu quả theo tín hiệu thị trường để phát huy tối đa lợi thế mùa vụ. Mặt khác, phổ biến áp dụng quy trình thực hành nông nghiệp tốt trong vùng sản xuất tập trung, mã số vùng trồng, nâng cao chất lượng, đảm bảo an toàn thực phẩm; liên kết với doanh nghiệp đóng gói, chế biến, tiêu thụ, xuất khẩu.

Cùng đó, các ngành chức năng và chính quyền địa phương tăng cường hỗ trợ hình thành các kho bảo quản, kho lạnh, chế biến sầu riêng, đa dạng hoá hình thức xuất khẩu không chỉ xuất khẩu nguyên trái tươi, cần tăng cường xuất khẩu dạng múi đông lạnh, nhằm bảo quản được lâu hơn, giảm chi phí vận chuyển khi xuất khẩu. Đồng thời, tăng cường quản lý thanh, kiểm tra chất lượng giống cây sầu riêng trong sản xuất, kinh doanh tuân thủ theo quy định; thẩm định, công nhận cây đầu dòng, vườn cây đầu dòng sầu riêng.

Mặt khác, tiếp tục đẩy mạnh các hoạt động xúc tiến thương mại lĩnh vực nông nghiệp; trong đó, chú trọng sản phẩm sầu riêng; hàng năm tổ chức các cuộc hội thảo liên kết tiêu thụ, tham gia các cuộc hội chợ triển lãm quốc gia, quốc tế, giới thiệu sản phẩm sầu riêng trên các sàn giao dịch nông sản, hỗ trợ cung cấp thông tin thị trường cho các tổ chức, cá nhân trong vùng có liên quan đến cây sầu riêng.

Sầu riêng là cây trồng chủ lực của Đồng Nai. Với diện tích gần 11,4 nghìn ha  tỉnh đang đứng đầu khu vực Đông Nam bộ, đứng thứ 4 cả nước về diện tích. Dự kiến năm 2023, toàn tỉnh sẽ xuất khẩu khoảng 20 nghìn tấn sầu riêng chính ngạch sang thị trường Trung Quốc. Tỉnh đã hình thành được nhiều vùng chuyên canh sản xuất an toàn, được cấp chứng nhận VietGAP. Một số địa phương đã quy hoạch vùng nông nghiệp công nghệ cao tập trung phát triển cây sầu riêng.

Đồng Nai là một trong những tỉnh thực hiện hiệu quả việc triển khai cấp mã số vùng trồng sầu riêng xuất khẩu sang thị trường Trung Quốc.  Cuối năm 2022, trong đợt đánh giá đầu tiên cấp mã số vùng trồng và cơ sở đóng gói xuất khẩu sang thị trường Trung Quốc, toàn tỉnh có 7 vùng trồng với 533ha. Đến nay, tỉnh đã có 12 vùng trồng sầu riêng được cấp mã xuất khẩu sang thị trường Trung Quốc với diện tích gần 1.000ha. 

Việt Nguyễn