TMO - Những cánh rừng chè shan tuyết cổ thụ hàng trăm năm tuổi tại đỉnh Tây Côn Lĩnh (tỉnh Tuyên Quang) hiện nay đang được chú trọng bảo tồn và quản lý chặt chẽ. Đây không chỉ là tài nguyên thiên nhiên quý giá, mang giá trị kinh tế và dược liệu, mà còn là “di sản xanh” cần được gìn giữ, góp phần phát triển nông nghiệp và nâng cao đời sống người dân.

Tuyên Quang được biết đến là một trong những địa phương còn giữ diện tích rừng chè shan tuyết cổ thụ quý hiếm, với hàng nghìn cây chè có tuổi đời hàng trăm năm. Đây là nguồn gen đặc hữu, mang giá trị sinh học, dược liệu và kinh tế cao, đồng thời gắn liền với đời sống văn hóa của đồng bào vùng cao.

Nhận thức được tầm quan trọng đó, tỉnh đã và đang triển khai nhiều biện pháp bảo tồn và phát triển bền vững. Chính quyền địa phương phối hợp với các ngành chức năng đẩy mạnh công tác tuyên truyền, nâng cao ý thức cộng đồng về bảo vệ rừng chè; đồng thời khoanh vùng bảo vệ, áp dụng tiến bộ khoa học kỹ thuật vào chăm sóc, nhân giống.

Bên cạnh đó, việc phát triển các sản phẩm chè shan tuyết an toàn, đạt tiêu chuẩn OCOP, cũng được khuyến khích nhằm nâng cao giá trị kinh tế và tạo sinh kế ổn định cho người dân. Cùng với tiềm năng phát triển du lịch sinh thái, rừng chè shan tuyết cổ thụ hứa hẹn trở thành điểm nhấn đặc sắc trong chiến lược phát triển kinh tế xanh của Tuyên Quang, góp phần gìn giữ “di sản xanh”, và mang lại lợi ích thiết thực cho cộng đồng địa phương.

Theo chia sẻ của người dân, hương trà shan tuyết Tây Côn Lĩnh (Tuyên Quang) thoang thoảng mùi đất, vị chát dịu và ngọt hậu sâu lắng. Cây chè cổ thụ thường mọc ở vùng núi cao, khí hậu khắc nghiệt. Sự kết hợp giữa những yếu tố tự nhiên, quy trình sản xuất thủ công, hương vị độc đáo và những lợi ích sức khỏe đã làm nên giá trị đặc biệt của trà shan tuyết cổ thụ Tây Côn Lĩnh.

Một số người dân tộc thiểu số ở xã Lao Chải thông tin, họ đã lớn lên cùng cây chè già trên những đỉnh núi. Ngày trước ai mua mới hái lá bán, không thì để đó, cũng không quan tâm chăm sóc. Lúc bấy giờ, người dân hái chè, sao thủ công thành trà, muốn bán phải tự tìm người mua. Việc chặt phá chỉ dừng lại khi Nhà nước siết chặt kiểm soát, đồng thời các doanh nghiệp, hợp tác xã ra đời với mong muốn vừa bảo tồn, vừa tạo sinh kế bền vững từ chè shan tuyết.

Người dân Tuyên Quang thu hoạch chè shan tuyết.

Ngoài ra, với độ cao 2.428 m, nơi được mệnh danh là “nóc nhà của vùng Đông Bắc”, xã Cao Bồ có gần 1.000 ha diện tích cây chè Shan tuyết, trong đó có nhiều cây cổ thụ trên 100 năm tuổi đã trở thành cây trồng mũi nhọn, mang lại hiệu quả kinh tế cao, tạo ra thu nhập ổn định cho người dân. Cao Bồ là một xã vùng cao của tỉnh Tuyên Quang, có 96% là dân tộc Dao sinh sống chủ yếu sống trên các đồi núi cao thuộc dải Tây Côn Lĩnh.

Được thiên nhiên ưu đãi, điều kiện thổ nhưỡng tốt, khí hậu mát mẻ cùng với sự nỗ lực trong việc bảo vệ, thu hái và chế biến thủ công chè Shan tuyết cổ thụ. Năm 2011, chè Shan tuyết Cao Bồ được Liên đoàn quốc tế về phong trào sản xuất nông nghiệp hữu cơ (IFOAM) cấp Chứng chỉ chè hữu cơ - Organic Cao Bồ.

Đặc biệt, năm 2016, Hội Bảo vệ thiên nhiên và môi trường Việt Nam đã trao “Bằng công nhận cây Di sản Việt Nam” cho quần thể 220 cây chè Shan tuyết trên 100 năm tuổi. Lãnh đạo UBND xã Cao Bồ cho biết, đồng hành cùng người dân, xã Cao Bồ luôn quan tâm triển khai các giải pháp bảo tồn, phát huy giá trị gắn với phát triển kinh tế, nâng cao đời sống cho Nhân dân từ cây Chè Shan tuyết.

Cùng với các giải pháp, Ngày hội văn hóa đặc sắc xã Cao Bồ và Hội thi Chế biến Chè truyền thống hằng năm cũng là sự kiện văn hóa, du lịch quan trọng nhằm quảng bá hình ảnh, tiềm năng, thế mạnh, bản sắc văn hóa truyền thống của đồng bào các dân tộc xã Cao Bồ tới du khách. Từ việc cấp ủy, chính quyền và người dân xã Cao Bồ biến lợi thế đặc trưng của vùng thành động lực phát triển, những năm gần đây, số lượng khách du lịch đến Cao Bồ hằng năm ước đạt trên 5.000 lượt từ trong nước và nước ngoài đến trải nghiệm.

Đây là tín hiệu tích cực để Cao Bồ tiếp tục đẩy mạnh phát triển du lịch theo các loại hình du lịch cộng đồng, sinh thái, trải nghiệm để nâng cao thu nhập, giảm nghèo bền vững. Ngày nay, dù đã có công nghệ, máy móc hiện đại hỗ trợ chế biến chè đảm bảo sản lượng nhưng phương pháp sao chè bằng tay vẫn được nhiều hộ dân lưu giữ và thực hiện.

Trên địa bàn xã Cao Bồ hiện có 3 HTX sản xuất, chế biến chè; trong đó có một sản phẩm chè Vàng đạt tiêu chuẩn OCOP 3 sao; các cơ sở hoạt động hiệu quả, góp phần giải quyết việc làm cho nhiều lao động địa phương. Sản lượng hằng năm gần 500 tấn, thu nhập từ sản phẩm chè toàn xã đạt 12,37 tỷ/năm với hơn 30 loại chè khác nhau như: Trà Phổ nhĩ sống; Phổ nhĩ chín; Bạch trà mẫu đơn, Hồng trà, trà Vàng, trà Xanh; trà ống lam gác bếp; trà Phổ Nhĩ viên; Phổ Nhĩ quýt…

Đặc biệt, với giá trị kinh tế rất cao, nên chè Shan tuyết ở xã Cao Bồ không chỉ bán ở thị trường trong nước mà xuất khẩu khoảng 200 tấn chè Shan tuyết sang các nước Châu Âu, Châu Á. Phát triển cây chè Shan tuyết đang là hướng đi đúng ở xã Cao Bồ không chỉ góp phần bảo tồn, giữ gìn nguồn gen quý hiếm của giống chè vùng cao, mà còn góp phần phát triển kinh tế bền vững ở địa phương.

Tuyên Quang sẽ tiếp tục đẩy mạnh phát triển, chế biến chè shan tuyết cổ thụ theo hướng bền vững.

Để tiếp tục phát triển cây chè theo hướng bền vững, Cao Bồ đang thực hiện dự án “Tăng cường năng lực bảo tồn, phát huy giá trị “Quần thể di sản chè Shan tuyết cổ thụ” gắn với cải thiện sinh kế cho cộng đồng vùng đệm Khu bảo tồn thiên nhiên Tây Côn Lĩnh cùng với việc tích cực đa dạng hóa sản phẩm, thay đổi mẫu mã, bao bì, tăng cường quảng bá, xúc tiến thương mại sang những thị trường cao cấp.

Qua đó, khai thác tốt các tiềm năng sẵn có, gia tăng giá trị kinh tế của cây chè, giúp nông dân trong xã có điều kiện tăng thu nhập, phát triển đời sống ngay tại quê hương. Bảo tồn và phát triển rừng chè shan tuyết cổ thụ ở Tuyên Quang nói chung và các xã như Cao Bồ hay Lao Chải nói riêng không chỉ mang ý nghĩa gìn giữ nguồn gen cây quý hiếm mà còn góp phần quan trọng trong bảo vệ hệ sinh thái, giữ gìn bản sắc văn hóa và nâng cao thu nhập cho người dân.

Những cây chè cổ thụ không đơn thuần là nguồn nguyên liệu để chế biến sản phẩm chè đặc sản, mà còn là minh chứng của lịch sử, văn hóa, gắn bó mật thiết với đời sống đồng bào các dân tộc miền núi. Vì vậy, các giải pháp đồng bộ từ quản lý, bảo vệ đến khai thác bền vững, kết hợp phát triển du lịch trải nghiệm và xây dựng thương hiệu sản phẩm, cần tiếp tục được đẩy mạnh.

Đây chính là hướng đi để biến tài nguyên thành lợi thế, biến rừng chè shan tuyết thành tài sản lâu dài của cộng đồng. Khi rừng chè được bảo vệ và khai thác hợp lý, sẽ giúp kinh tế địa phương phát triển, đồng thời giá trị văn hóa, cảnh quan và môi trường cũng được giữ vững; từ đó xây dựng Tuyên Quang trở thành điểm đến hấp dẫn, thân thiện, hài hoà trong công tác bảo tồn và phát triển.

Mai Thuý