Tháo gỡ khó khăn, thúc đẩy phát triển ngành nuôi biển theo hướng bền vững

TMO - Quy mô nuôi biển hiện nay tại Việt Nam chủ yếu là hộ gia đình, chưa được liên kết, chưa tạo ra chuỗi giá trị, điều này gia tăng rủi ro đối với những người nuôi biển, nhất là khi thiên tai xảy ra...

Với đường bờ biển dài, nhiều eo vịnh, đảo, nước ta có tiềm năng to lớn để phát triển ngành nuôi trồng thủy sản trên biển. Biển Đông còn có hàng nghìn loài hải sản nhiệt đới rất phong phú, trong đó nhiều loài có giá trị kinh tế cao như cá chim, cá mú, cá vược, tôm hùm, bào ngư, các loài nhuyễn thể…

Việt Nam có rất nhiều vùng, địa phương có thể phát triển nuôi biển, chia thành 4 vùng chính: Vùng phía Bắc, nơi các cửa sông, cửa biển có thể phát triển nuôi cá, nhuyễn thể, giáp xác; vùng Duyên hải Miền trung có thể nuôi cá biển quy mô lớn, sản lượng lớn; vùng Đông Nam Bộ và vùng Tây Nam Bộ. Đối tượng nuôi cũng khá phong phú, đa dạng từ các loại cá đến các loại nhuyễn thể (ngao, sò, hàu…), giáp xác (tôm hùm…), rong biển cũng đang có nhiều tiềm năng lớn để phát triển.

Ngành nuôi biển nhất là nuôi biển công nghiệp hiện đại ở nước ta còn đối diện với nhiều khó khăn để phát triển hiệu quả. 

Tuy nhiên, Việt Nam cũng có nhiều khó khăn trong phát triển nghề nuôi biển, trước tiên là quy mô sản xuất, 99% số trại nuôi trên biển là quy mô hộ gia đình nên sản xuất phải lo từ cá giống, lồng bè, dịch bệnh, bán cá… Điều này tạo ra rủi ro rủi ro lớn đối với các hộ nuôi trồng, nếu không may bị bão gây thiệt hại thì các hộ bị thiệt hại nặng và phải lại làm lại. Khó khăn thứ 2 là phương thức, do quy mô hộ gia đình nên sức đầu tư vào trại nhỏ, mức độ cơ giới hóa, các tiến bộ kỹ thuật yếu, phần lớn các bè nuôi thủ công, tận dụng các vật liệu, trong đó có vật liệu có thể gây hại môi trường. Thứ 3 là vấn đề hệ thống, các chuỗi nuôi biển đang manh nha nhưng nhỏ, chưa có sự kết nối. Việc cung cấp cá giống cho bà con, thức ăn công nghiệp, bè nuôi không ai kiểm định khiến rủi ro cho người nuôi phải chịu.

Bên cạnh đó, mặc dù các bè nuôi của bà con trị giá từ hàng tỷ đồng đến hàng chục tỷ đồng nhưng đối với Nhà nước, ngân hàng không công nhận đó là tài sản. Vì không có cơ quan nào xác định, đánh giá để các cơ quan định giá là tài sản cho bà con có thể vay vốn hay tiếp cận bảo hiểm, các chính sách, hỗ trợ của nhà nước. Mức độ tiếp cận chính sách, thực hiện chính sách khó. Luật Thủy Sản năm 2017 việc giao khu vực biển cho các tổ chức, cá nhân làm hoạt động nuôi trồng chưa được thực hiện hiệu quả. Luật có hiệu lực từ đầu năm 2019 nhưng chưa có cơ quan nào được giao biển và giao biển đủ dài để nuôi trồng lâu dài,

Con giống, thức ăn phục vụ nuôi biển cũng còn hạn chế, việc xử lí chất thải từ nuôi biển chưa được quan tâm, nhiều vùng nuôi thường xuyên bị thiệt hại bởi dịch bệnh... Đặc biệt, nhiều nơi đang xảy ra xung đột giữa nuôi trồng thủy sản trên biển và phát triển du lịch, công nghiệp, do đó bà con ngư dân chưa thực sự yên tâm đầu tư lâu dài cho lĩnh vực này.

Đáng chú ý, nuôi biển theo hướng công nghiệp hiện đại ở nước ta vẫn còn nhiều khó khăn. Như đã đề cập hực tế cho thấy quy mô nghề nuôi biển ở nước ta phần lớn là manh mún nhỏ lẻ, rất ít doanh nghiệp tham gia đầu tư nuôi biển quy mô lớn; cơ sở hạ tầng chưa đồng bộ, máy móc thiết bị còn đơn giản, thiếu con giống, thức ăn và công nghệ lồng nuôi lạc hậu. Trong khi đó, hải sản xuất khẩu của Việt Nam lại đang bị Ủy ban châu Âu áp thẻ vàng IUU về các vấn đề liên quan đến đánh bắt, khai thác bất hợp pháp. Việc gỡ thẻ vàng IUU đến nay đã 5 năm nhưng chưa thành công. Thực trạng này đòi hỏi Việt Nam phải giảm khai thác hải sản từ tự nhiên, tăng nuôi trồng và đây cũng là hướng đi chiến lược, được Bộ NN&PTNT coi là một chính sách giúp cân bằng giữa nhu cầu của con người với bảo tồn tài nguyên biển và phát triển bền vững.

Chủ trương phát triển nuôi biển đã được xác định tại Nghị quyết số 36-NQ/TW về Chiến lược phát triển bền vững kinh tế biển Việt Nam đến năm 2030, tầm nhìn đến năm 2045; Quyết định số 339/QĐ-TTg; Quyết định số 985/QĐ-TTg ngày 16/8/2022 của Thủ tướng Chính phủ về Chương trình quốc gia phát triển nuôi trồng thủy sản giai đoạn 2021-2030 và Quyết định số 1664/QĐ-TTg phê duyệt Đề án phát triển nuôi trồng thủy sản trên biển đến năm 2030, tầm nhìn đến năm 2045.

Do đó, việc chuyển đổi sang nuôi hải sản xa bờ, phát triển quy mô công nghiệp, hướng tới xuất khẩu, nâng cao chất lượng và giá trị thủy sản Việt Nam được xem là xu hướng tất yếu nhằm đạt mục tiêu từ nay đến năm 2025, diện tích nuôi biển đạt 280.000 ha với 10 triệu m3 lồng nuôi và sản lượng khoảng 850.000 tấn, xuất khẩu đạt từ 0,8-1 tỷ USD. Đến năm 2030, diện tích nuôi biển đạt 300.000 ha với 12 triệu m3 lồng nuôi và sản lượng 1,45 triệu tấn, xuất khẩu đạt từ 1,8-2 tỷ USD.

Đảng và Nhà nước thời gian qua rất quan tâm đến vấn đề nuôi biển, chủ trương là giảm khai thác tăng nuôi, trong đó tập trung vào nuôi biển vì nuôi nội địa đã ở mức trần. Về chế tài, nghề nuôi biển đã được đưa vào Luật Thủy Sản năm 2017 và các nghị định hướng dẫn. Thủ tướng Chính phủ cũng đã ban hành Quyết định số 1664/QĐ-TTg Phê duyệt Đề án phát triển nuôi trồng thủy sản trên biển đến năm 2030, tầm nhìn đến năm 2045 và Quyết định số 208/QĐ-TTg phê duyệt Đề án chuyển đổi một số nghề khai thác hải sản ảnh hưởng đến nguồn lợi và môi trường sinh thái.

Cùng với các giải pháp khác, việc liên kết giữa nuôi biển với du lịch được đánh giá là hướng đi mang lại hiệu quả kinh tế cho người dân. Ảnh: MH. 

Hiện nay, Việt Nam đang có những mô hình nuôi trồng thủy sản mang tính cộng đồng rất hiệu quả như trồng rong, rong câu, rong sụn hay các mô hình nuôi thủy sản cộng đồng tại Phú Yên, Bình Định, Cà Mau, Kiên Giang. Những mô hình này phát triển theo phương thức đồng quản lý, vừa quản lý khai thác ven bờ, vừa chuyển đổi nghề cho bà con ngư dân, giúp các hoạt động khai thác tận diệt ven bờ được giảm thiểu. Đặc biệt, các mô hình phát triển du lịch cộng đồng kết hợp với nuôi biển đang đem lại hiệu quả kinh tế cao cho người dân, khuyến khích phát triển nuôi biển.

Nhiều ý kiến cho rằng, Việt Nam sẽ có các “thành phố nuôi trên biển” là điểm du lịch hấp dẫn, ở đó các lồng bè xếp đều nhau như một thành phố trên biển. Để làm được điều này, các tỉnh cần sớm có giải pháp phát triển hài hòa du lịch và nuôi thủy sản biển. Nhấn mạnh tầm quan trọng của các mô hình tạo đầu ra cho sản phẩm biển, Trung tâm Khuyến nông quốc gia (Bộ Nông nghiệp và Phát triển Nông thôn) nhận định các mô hình khuyến nông hướng tới liên kết với các hợp tác xã để hình thành các chuỗi liên kết, kỹ thuật đã có nhưng đầu ra cho các sản phẩm rất quan trọng. Do đó, thời gian tới cần phát triển các mô hình nuôi biển gắn với du lịch như ở Vân Phong (Khánh Hòa), Phất Cờ (Quảng Ninh), để nuôi trồng gắn với tiêu thụ sản phẩm để có hiệu quả nhất.

Trung tâm Khuyến nông Quốc gia cho biết thời gian qua, thực hiện Quyết định số 339/QĐ-TTg của Thủ tướng Chính phủ và Đề án số 1664/ĐA-BNNPTNT của Bộ NN&PTNT, đơn vị đã tập trung liên kết với các viện, trường có công nghệ tốt nhất chuyển giao kỹ thuật nuôi biển cho bà con. Tuy nhiên, các công nghệ, từ doanh nghiệp, viện nghiên cứu về đến dân sao cho tốt nhất còn gặp nhiều trở ngại, bởi lẽ không phải công nghệ nào cũng phù hợp với điều kiện đầu tư của bà con, với từng vùng miền. Do vậy, Trung tâm Khuyến nông vẫn đang đặt hàng các viện nghiên cứu để hỗ trợ người dân. 

Thu Hà