Quy trình canh tác lúa thích ứng với biến đổi khí hậu cho vùng đồng bằng sông Hồng

TMO - Bộ Nông nghiệp và Phát triển nông thôn đang lấy ý kiến các địa phương về "Quy trình kỹ thuật canh tác lúa theo hướng giảm chi phí, nâng cao hiệu quả, giảm phát thải khí nhà kính, thích ứng với biến đổi khí hậu cho vùng Đồng bằng sông Hồng". Quy trình áp dụng nhiều tiến bộ khoa học kỹ thuật và công nghệ mới, được kỳ vọng sẽ giúp nông dân tăng thu nhập, giảm công lao động từ nghề trồng lúa gạo.

Theo đó, quy trình canh tác kỹ thuật trải đều các khâu: Làm đất, chọn hạt giống, lựa chọn phương pháp và thời vụ gieo cấy, chăm sóc, thu hoạch và sau thu hoạch, cùng với quản lý rơm rạ hiệu quả. Một số công nghệ, kỹ thuật mới được đưa vào quy trình như san phẳng laser sau thu hoạch vụ mùa, chu kỳ 5 năm/lần (tùy theo điều kiện và địa hình từng vùng). Đây là một trong những công nghệ chính xác có thể hỗ trợ rất hiệu quả cho cánh đồng lớn, cho phép san phẳng mặt ruộng chính xác, giảm độ nghiêng ruộng tối đa theo yêu cầu, tối ưu quản lý nước và cây trồng. Quản lý dinh dưỡng theo vùng chuyên biệt (SSNM) tích hợp của Quản lý cây lúa (RCM) để giảm lạm dụng và sử dụng sai phân bón.

Quy trình cũng đưa ra hướng dẫn đầy đủ về kỹ thuật gieo mạ khay – cấy máy, sản xuất phân bón hữu cơ từ rơm, công nghệ sấy lúa tĩnh vỉ ngang đảo chiều không khí sấy (năng suất có thể từ 4 - 30 tấn/mẻ) hay hệ thống sấy hai giai đoạn phù hợp với quy mô công nghiệp.

Đối với hạt giống, Cục Trồng trọt lưu ý người dân chọn giống được phép lưu hành, có thị trường tiêu thụ tốt, ưu tiên lựa chọn những giống lúa có thời gian sinh trưởng ngắn, năng suất, chất lượng cao, chống chịu tốt với các điều kiện bất lợi và phù hợp với canh tác của địa phương để gieo cấy tập trung trà xuân muộn và mùa sớm. Về phân bón, cần tăng cường sử dụng phân hữu cơ, tái sử dụng phụ phẩm theo kinh tế tuần hoàn.

Khâu chăm sóc được chú trọng các vấn đề quản lý nước, bón phân, quản lý sâu bệnh hại, cỏ dại và các sinh vật gây hại khác. Ngoài hướng dẫn kỹ thuật cơ bản, Cục Trồng trọt lưu ý nông dân không áp dụng kỹ thuật “Tưới ướt khô xen kẽ” ở vùng đất nhiễm phèn mặn, bón phân theo nguyên tắc 4 đúng (chủng loại, liều lượng, thời điểm, phương pháp); áp dụng quản lý dịch hại tổng hợp và đặc biệt là không đốt rơm rạ. Kết hợp theo dõi kiểm tra nếu phát hiện các loại bệnh hại có nguy cơ lây lan (đạo ôn, khô vằn,...), sâu hại (rầy, sâu cuốn lá,…) trên ruộng thì cần phòng trừ sớm bằng thuốc đặc hiệu. Áp dụng công nghệ phun thuốc bảo vệ thực vật bằng bình phun động cơ và máy bay không người lái.

Người dân được khuyến cáo thu rơm ra khỏi đồng và sử dụng để sản xuất các sản phẩm từ rơm như nấm rơm, thức ăn cho bò, phân bón sinh học, nhựa sinh học... Đối với gốc rạ, nên cày vùi trong điều kiện ruộng không bị ngập, có áp dụng chế phẩm sinh học để tăng phân huỷ. 

Một số công nghệ, kỹ thuật mới được đưa vào quy trình kỹ thuật canh tác lúa theo hướng giảm chi phí, nâng cao hiệu quả, giảm phát thải khí nhà kính, thích ứng với biến đổi khí hậu cho vùng Đồng bằng sông Hồng. 

Đối với quá trình thu hoạch, dự thảo nhấn mạnh đến nội dung sử dụng máy gặt đập liên hợp cho khâu thu hoạch. Công nghệ này với các khâu cắt, tách hạt (đập, tuốt), làm sạch, vào bao trong cùng một máy, làm việc nhanh, đáp ứng kịp thời yêu cầu thu hoạch đồng loạt có thể giúp giảm đáng kể tổn thất trong và sau thu hoạch do tránh thất thoát, đặc biệt là tránh tổn thất trong quá trình vận chuyển giữa các công đoạn cắt và tách hạt cũng như thu hoạch trễ.

 Lúa cần phải được phơi, sấy trong vòng 24 giờ sau khi thu hoạch. Phơi, sấy đạt ẩm độ 14% cho lúa thương phẩm và 12% cho lúa giống. Nên sử dụng các công nghệ sấy như: Sấy tĩnh vỉ ngang đảo chiều không khí sấy, năng suất có thể từ 4 - 30 tấn/mẻ. Nhiệt độ không khí sấy lần lượt nằm trong khoảng 42 - 45 độ C đối với sấy lúa thương phẩm và 40 - 42 độ C đối với sấy giống. Hệ thống sấy hai giai đoạn, bao gồm sấy tầng sôi và sấy tháp tuần hoàn phù hợp với quy mô công nghiệp. Lúa ướt được sấy khô bằng máy sấy tầng sôi ở giai  đoạn 1, thường để giảm 2 - 4% độ ẩm và làm sạch hạt , sau đó sấy tháp tuần hoàn ở giai đoạn 2 đến khi đạt ẩm độ yêu cầu,  đủ tiêu chuẩn bảo quản (thường là 14% với lúa thương phẩm).

Trước đó, quy trình kỹ thuật canh tác lúa tiên tiến (CT3) đã được áp dụng thử nghiệm tại một số xã thuộc TP Hà Nội và các tỉnh Thái Bình, Hải Dương, Ninh Bình – đại diện 4 tiểu vùng sinh thái vùng Đồng bằng sông Hồng trong hai năm 2018 - 2019. 

Kết quả cho thấy, ở quy mô canh tác hộ nông dân, năng suất thực thu của quy trình tiên tiến cao hơn quy trình canh tác lúa thông thường tại tất cả các điểm thí nghiệm từ 10,3 – 13,4% trong điều kiện vụ Xuân và 10,7 – 12,4% trong điều kiện vụ Mùa 2018. Chi phí đầu tư giảm từ việc giảm lượng giống khoảng 24%; giảm lượng phân bón; giảm thuốc bảo vệ thực vật và công chăm sóc. HIệu quả kinh tế cao hơn từ 31,1 – 47,7% và tổng lượng phát thải khí nhà kính giảm từ 8,8 – 12,4% so với mô hình canh tác theo truyền thống nông dân.

Quy trình kỹ thuật canh tác lúa tiên tiến (CT3) đã ứng dụng đồng bộ cơ giới hóa từ gieo mạ khay, cấy máy, phun thuốc BVTV bằng máy phun áp lực dải rộng, bón phân bằng máy phun phân bón và thu hoạch bằng máy gặt đập liên hợp. Chi phí đầu tư giảm từ việc giảm lượng giống xuống 12kg/ha (24%), giảm lượng phân bón từ 25-38,46%, tổng lượng phát thải khí nhà kính giảm tương ứng 12,4%, 9,9%, 15,1% và 8,8% so với mô hình truyền thống tại các địa phương Hà Nội, Hải Dương, Thái Bình và Ninh Bình.

Quy trình kỹ thuật canh tác lúa theo hướng giảm chi phí, nâng cao hiệu quả, giảm phát thải khí nhà kính, thích ứng với biến đổi khí hậu cho vùng Đồng bằng sông Hồng sẽ giúp nông dân tăng thu nhập từ trồng lúa và hạn chế tối đa tác động xấu tới môi trường, trong khi vẫn đảm bảo chất lượng hạt lúa gạo. Nếu áp dụng tốt các kỹ thuật sẽ giúp giảm các rủi ro cho nông dân trong ngắn hạn, trong khi vẫn nâng cao khả năng chống chịu thông qua xây dựng năng lực thích ứng với các tác động dài hạn của BĐKH, đồng thời, góp phần giảm phát thải khí nhà kính trong lĩnh vực nông nghiệp.

TN