Quy hoạch đô thị bền vững trước tác động của biến đổi khí hậu

TMO - Tốc độ đô thị hóa tại các địa phương trên cả nước diễn ra khá nhanh đã góp phần nâng cao vị thế của từng đô thị, tạo nền tảng quan trọng giúp các địa phương trong vùng chuyển dịch cơ cấu kinh tế và thành phần dân cư. Tuy nhiên cũng đặt ra yêu cầu thích ứng biến đổi khí hậu để đảm bảo các yếu tố cho một đô thị bền vững, phục vụ mục tiêu phát triển bền vững. 

Việt Nam đã đạt được những thành quả quan trọng trong quy hoạch đô thị với tốc độ đô thị hóa ở mức cao (40% năm 2022 so với 30,5% năm 2010), đóng góp khoảng 70% GDP cả nước, từng bước nâng cao chất lượng cuộc sống của người dân ở đô thị. Tuy nhiên, quá trình đô thị hóa vẫn bộc lộ nhiều hạn chế: Tốc độ phát triển nhanh, song lại thiếu chiến lược tổng thể và bền vững, kết cấu hạ tầng đô thị chưa đồng bộ với phát triển xã hội và bảo vệ môi trường, lãng phí tài nguyên thiên nhiên, nguồn lực đất đai và con người, năng lực quản lý còn hạn chế. Do đó, cần xây dựng một chiến lược quy hoạch đô thị tổng thể bảo đảm hài hòa các vấn đề nêu trên nhằm hướng tới các mục tiêu tăng trưởng xanh, chống chịu với biến đổi khí hậu và giảm phát thải ròng bằng 0 vào năm 2050.

Trước các thách thức trong phát triển đô thị, ngày 24/1/2022, Bộ Chính trị đã ban hành Nghị quyết 06-NQ/TW về Quy hoạch, xây dựng, quản lý và phát triển đô thị Việt Nam bền vững đến năm 2030. Ngày 11-11-2022, Chính phủ đã có Nghị quyết số 148/NQ-CP ban hành Chương trình hành động thực hiện Nghị quyết số 06-NQ/TW.

Theo đó, Nghị quyết tập trung vào 5 nhóm nhiệm vụ chủ yếu: Thống nhất nhận thức, hành động về quy hoạch, xây dựng, quản lý và phát triển bền vững đô thị Việt Nam; nâng cao chất lượng quy hoạch và quản lý quy hoạch, đáp ứng yêu cầu xây dựng, quản lý, phát triển đô thị bền vững; đầu tư phát triển hệ thống hạ tầng đô thị đồng bộ, hiện đại, liên kết, thích ứng với biến đổi khí hậu; rà soát và xây dựng các nhiệm vụ, đề án chuyên ngành; xây dựng các cơ chế, chính sách, văn bản quy phạm pháp luật.

Các đô thị vùng ĐBSCL đang đẩy mạnh hoàn thiện hạ tầng đô thị nâng cao năng lực ứng phó với biến đổi khí hậu. 

Đề án Phát triển các đô thị Việt Nam ứng phó với biến đổi khí hậu giai đoạn 2021 – 2030 với mục tiêu chủ động ứng phó với biến đổi khí hậu được triển khai qua các giai đoạn: Giai đoạn I (từ 2021-2025): Thực hiện tại 05 đô thị gồm thành phố Hồ Chí Minh, Hà Nội, Cần Thơ, Hải Phòng, Đà Nẵng và các đô thị thuộc 7 tỉnh vùng duyên hải Bắc bộ, duyên hải miền Trung, đồng bằng sông Cửu Long và 7 tỉnh vùng miền núi phía Bắc và Tây Nguyên. Giai đoạn II (từ 2026-2030): Thực hiện tại các đô thị ven biển, đồng bằng có nguy cơ ngập lụt; có nguy cơ cao chịu tác động của lũ quét, sạt lở đất tại các tỉnh thuộc vùng miền núi phía Bắc, duyên hải ven biển miền Trung, Đông Nam bộ, Tây Nguyên và các tỉnh có đô thị xuất hiện các tác động mới của biến đổi khí hậu. Giai đoạn sau năm 2030: Mở rộng phạm vi áp dụng trên toàn quốc.

Chiến lược quốc gia về Phòng, chống thiên tai đến 2030, tầm nhìn đến 2050 đã được Thủ tướng Chính phủ phê duyệt tại quyết định 379/QĐ-TTg, trong đó quy định một số nội dung liên quan đến đảm bảo an toàn thiên tai khu vực đô thị như: nhiệm vụ, giải pháp chung đối với khu vực đô thị có yêu cầu hoàn thiện hệ thống tiêu chuẩn, quy chuẩn kỹ thuật quốc gia, định mức kinh tế - kỹ thuật, các quy định về bảo đảm yêu cầu phòng chống thiên tai, nhất là tiêu chuẩn tiêu thoát nước ở các đô thị, phòng, chống bão, lũ, ngập lụt, sạt lở đối với cơ sở hạ tầng, công trình công cộng, cũng như nhà ở của người dân. 

Theo các chuyên gia, Việt Nam cần đổi mới tư duy, lý luận và phương pháp quy hoạch đô thị; bảo đảm quy hoạch đô thị phải có tầm nhìn dài hạn, đồng bộ và hiện đại, lấy con người và chất lượng cuộc sống làm trung tâm. Thực hiện đổi mới toàn diện về phương pháp, quy trình, nội dung và sản phẩm quy hoạch. Cụ thể, quy hoạch đô thị phải có cách tiếp cận đa ngành, bao trùm với tầm nhìn dài hạn, toàn diện, có tính chiến lược, tôn trọng quy luật thị trường và nguyên tắc phát triển bền vững; bảo đảm tính tầng bậc, liên tục, thống nhất, đầy đủ, tích hợp của hệ thống quy hoạch; gắn kết chặt chẽ với quy hoạch nông thôn.

Công tác quy hoạch đô thị cần phân định rõ các vùng trong nội dung quy hoạch và áp dụng các công cụ kiểm soát phát triển theo quy hoạch và kế hoạch; gắn quy hoạch đô thị với nguồn lực thực hiện. Cùng đó, cần chú trọng quy hoạch xây dựng hạ tầng kỹ thuật, hạ tầng xã hội, khu công cộng, quy hoạch quản lý sử dụng không gian nối, không gian ngầm và hệ thống công trình ngầm đô thị.

Công tác quy hoạch đô thị cần đồng bộ kết cấu hạ tầng như cây xanh, hệ thống thoát nước, xử lý nước thải để hạn chế rủi ro từ thiên tai. 

Hiện nay, không chỉ mưa lớn, dông lốc, bão và ngập lụt ở đô thị ngày càng phổ biến và gia tăng, hiện tượng nhiệt độ tăng cao, nắng nóng cũng có xu thế tăng mạnh ở các đô thị và các khu công nghiệp gây ra nhiều tác động tiêu cực đến tình trạng tiêu thụ điện, phụ tải điện gia tăng sẽ khiến giảm hiệu suất truyền điện, tăng nguy cơ chập cháy mất an toàn, gây ra nguy cơ cháy rừng, phá hủy hệ sinh thái, ảnh hưởng đến sức khỏe người dân… Tác động của biến đổi khí hậu cùng nhiều hiện tượng thời tiết cực đoan khác đang ngày càng gia tăng tại Việt Nam lên các đô thị đã dẫn đến những rủi ro về hiện tượng đảo nhiệt trong đô thị và những thiên tai, thiệt hại khó lường cho đời sống người dân. 

Vì vậy, một số giải pháp chính giúp chống chịu với thiên tai của các đô thị trên thế giới có thể kể đến như: Tích hợp giảm nhẹ thích ứng nhằm hướng đến xây dựng đô thị xanh, cacbon thấp, tạo môi trường dễ chịu cho con người sinh sống và chống chịu với thiên tai; Xây dựng nhóm giải pháp tập trung vào chống chịu với thiên tai bằng các giải pháp công trình (công trình chống chịu gió mạnh, ngập lụt, nắng nóng, nước dâng,…) từ đó có thể tăng cường khả năng dự báo và cảnh báo thiên tai; Xây dựng thông tin về rủi ro với sự tham gia của các bên (nhà hoạch định chính sách, quản lý, nhà khoa học, cộng đồng, doanh nghiệp,…) trong đánh giá rủi ro khí hậu đô thị và xây dựng chính sách ứng phó phù hợp.

Tập trung vào nhóm dân cư có hoàn cảnh khó khăn, ưu tiên ứng phó biến đổi khí hậu đối với những đối tượng dễ bị tổn thương như người nghèo, phụ nữ, người nhập cư; Xây dựng các hệ thống quản trị, tài chính, thể chế và chính sách, quy hoạch kết nối giữa các đô thị trong và ngoài nước trong việc giảm thiểu rủi ro thiên tai, thích ứng với biến đổi khí hậu. Cần xây dựng và triển khai đồng thời các giải pháp giảm phát thải khí nhà kính và thích ứng biến đổi khí hậu cho các đô thị tại Việt Nam thông qua quy hoạch và thiết kế đô thị với việc “phủ xanh” diện tích cây xanh, xây dựng và sử dụng hệ thống pin mặt trời trong hệ thống các đô thị.

Tăng cường đầu tư tài chính và kêu gọi sự tham gia của các bên liên quan trong việc ứng phó với biến đổi khí hậu; đa dạng sinh học và hệ sinh thái đô thị dựa vào các giải pháp tự nhiên; chú trọng đến chuyển đổi năng lượng trong quá trình đô thị hoá, hạ tầng giao thông, quản lý nước, quản lý phát thải rắn; xây dựng thể chế và chính sách hướng tới các lộ trình phát triển đô thị bền vững nhằm ưu tiên triển khai thực hiện các giải pháp giảm phát thải khí nhà kính và chống chịu với biến đổi khí hậu dựa vào tự nhiên, hướng tới đô thị thông minh. Cùng với đó, cần xác định rõ lộ trình lâu dài nhằm hướng đến mục tiêu chung là phát thải ròng bằng “0” vào giữa thế kỷ 21.

Hoàng Oanh