Phát triển nghề nuôi tôm qua liên kết, hợp tác theo chuỗi giá trị

Thứ hai, 18/09/2023 07:09

TMO - Với đặc thù là ngành sản xuất còn manh mún, công tác tổ chức lại sản xuất theo hướng hợp tác liên kết đặc biệt quan trọng đối với ngành tôm.

Cục Thủy sản (Bộ Nông nghiệp và Phát triển nông thôn) cho biết, ngành tôm đóng vai trò quan trọng trong xuất khẩu thủy sản Việt Nam ra thế giới trong suốt 2 thập kỷ qua. Việt Nam đã trở thành nước cung cấp tôm đứng thứ ba thế giới với giá trị xuất khẩu chiếm 13-14% tổng giá trị xuất khẩu tôm của toàn thế giới, xuất khẩu đến khoảng 100 quốc gia với 5 thị trường lớn như châu Âu, Hoa Kỳ, Nhật Bản, Trung Quốc và Hàn Quốc. Hàng năm, ngành tôm đóng góp khoảng 40- 45% tổng giá trị xuất khẩu thủy sản, tương đương 3,5-4 tỷ USD. Kim ngạch xuất khẩu tôm của nước ta trong năm 2022 lập kỷ lục 4,3 tỷ USD, tăng 11,2% so với năm 2021. Ngành tôm cũng tạo công ăn việc làm cho trên 3 triệu lao động.

Theo báo cáo của Trung tâm Khuyến nông Quốc gia, 8 tháng của năm 2023 sản lượng thủy sản đạt 5,93 triệu tấn, trong đó nuôi trồng thủy sản đạt gần 3,3 triệu tấn, giá trị xuất khẩu toàn ngành chỉ đạt 5,68 tỷ USD. Riêng với ngành tôm, sản lượng đạt 674 nghìn tấn, nhưng xuất khẩu chỉ đạt 2,22 tỷ USD. Tuy nhiên, hiện giá tôm đã có xu hướng tăng do nhu cầu chung cuối năm và và nhu cầu đột biến từ thị trường Trung Quốc.

Việt Nam đã trở thành nước cung cấp tôm đứng thứ ba thế giới với giá trị xuất khẩu chiếm 13-14% tổng giá trị xuất khẩu tôm của toàn thế giới. Ảnh: NK.

Theo đánh giá của các chuyên gia, ngành tôm vẫn chưa phát huy được hết những tiềm năng và lợi thế nên cần phát triển ngành tôm theo quy mô lớn, ứng dụng công nghệ cao tạo ra khối lượng sản phẩm lớn, có chất lượng cao. Phát triển các mô hình hợp tác, liên kết dựa trên tổ chức các cơ sở sản xuất nhỏ lẻ, phân tán thành các tổ hợp tác, hợp tác xã, chi hội nghề nghiệp để tạo ra các vùng sản xuất nguyên liệu lớn, tập trung, làm đầu mối liên kết với các doanh nghiệp cung ứng vật tư đầu vào và tiêu thụ sản phẩm theo chuỗi giá trị, giảm bớt các khâu trung gian.

Trong 5 năm trở lại đây (2018 - 2022), ngành tôm duy trì diện tích nuôi tương đối ổn định ở mức khoảng hơn 700.000ha, phát triển tại một số vùng chuyển đổi (nhiễm mặn). Mức độ thâm canh/ứng dụng khoa học kỹ thuật, công nghệ nuôi mới vào sản xuất đã được chú trọng nhưng chưa cao; chưa chủ động nguồn giống, còn phụ thuộc nguồn tự nhiên và nhập khẩu. Liên kết trong chuỗi tôm còn lỏng lẻo, giá thành sản xuất cao, năng lực cạnh tranh thấp...

Hiện ngành tôm đang phải đối mặt với những khó khăn, thách thức như biến đổi khí hậu và hạn - mặn tại ĐBSCL biến động khó lường, dẫn đến nguy cơ bùng phát dịch bệnh. Nguồn giống chưa chủ động, phụ thuộc nhập khẩu và khai thác tự nhiên nên khó kiểm soát chất lượng. Hạ tầng vùng nuôi chưa đảm bảo, sản xuất nhỏ lẻ, manh mún còn chiếm đa số. Liên kết chuỗi sản xuất, xuất khẩu chưa chặt chẽ và hiệu quả. Quan trắc, cảnh báo môi trường nuôi còn yếu. Đặc biệt, giá thành sản xuất cao, năng lực cạnh tranh thấp.

Tại Quảng Ninh, mối liên kết trong sản xuất tôm ở Quảng Ninh bước đầu đã được hình thành đem lại hiệu quả kinh tế cho các nhà doanh nghiệp và người nuôi, đóng góp GDP lớn trong cơ cấu kinh tế của ngành nông nghiệp Quảng Ninh. Sở Nông nghiệp và Phát triển nông thôn Quảng Ninh cho biết, tính đến hết tháng 8 năm 2023, diện tích nuôi tôm trên địa bàn tỉnh Quảng Ninh đạt 7.500 ha; sản lượng đạt 21.976 tấn, số cơ sở nuôi tôm là 3.012 cơ sở (trong đó doanh nghiệp là 10; HTX là 15; hộ dân là 2.987). Có 17 cơ sở sản xuất ương dưỡng giống thủy sản, trong 8 tháng đầu năm đã sản xuất, ương dưỡng tại chỗ đạt 1,8 tỷ con giống thủy sản ra thị trường, trong đó, giống tôm là 1,4 tỷ, đáp ứng 80% nhu cầu giống thả nuôi.. Nhiều mô hình, công nghệ nuôi tôm mới trên địa bàn được ứng dụng cho hiệu quả kinh tế cao như nuôi tôm trong nhà bạt, nuôi tôm CPF-COMBINE, Biofloc, Semi – Biofloc, nuôi tôm nhiều giai đoạn....

Tuy nhiên, hiện nay nghề nuôi tôm trên địa bàn vẫn gặp một số khó khăn như việc sản xuất tôm giống tại chỗ hạn chế; các cơ sở sản xuất, ương dưỡng tôm giống trong tỉnh chủ yếu là thực hiện ương dưỡng, sản lượng cũng mới đáp ứng được 70% nhu cầu của các cơ sở nuôi tôm. Các tổ chức đăng ký mô hình hoạt động HTX đa số do cá nhân thuê lại để nuôi tôm và nuôi theo hình thức quảng canh cải tiến là chính. Hoạt động của HTX rời rạc, hoạt động theo từng hộ cá nhân. Bên cạnh đó, giá thành sản xuất tôm vẫn còn cao hơn so với các nước trong khu vực; phần lớn hạ tầng vùng nuôi chưa đảm bảo; công nghệ vùng nuôi chưa phù hợp, năng suất thấp, hiệu quả sản xuất chưa cao…

Thời gian tới, Quảng Ninh sẽ rà soát và tổ chức lại mô hình sản xuất đơn lẻ theo hộ cá thể thành các mô hình sản xuất liên kết hợp tác, tổ chức cộng đồng hoặc hợp tác xã… nhằm tương trợ, giúp đỡ lẫn nhau trong sản xuất, cung ứng dịch vụ và tiêu thụ sản phẩm tôm nuôi.

Quảng Ninh sẽ rà soát và tổ chức lại mô hình sản xuất đơn lẻ theo hộ cá thể thành các mô hình sản xuất liên kết hợp tác, tổ chức cộng đồng hoặc hợp tác xã.

Thực tế sản xuất cho thấy, thông qua mô hình liên kết chuỗi, sinh kế của người nuôi quy mô nhỏ được đảm bảo và bền vững hơn, ổn định về thị trường và giá bán, kiểm soát được chất lượng sản phẩm, giảm thiểu dịch bệnh, thích ứng với biến đổi khí hậu... Thông qua mô hình liên kết chuỗi giá trị, doanh nghiệp chế biến thủy sản có nguồn nguyên liệu ổn định, có truy xuất và được kiểm soát chất lượng, giảm thiểu các rủi ro trong kinh doanh. Việc quản lý nhà nước và triển khai các chương trình nâng cao năng lực cho người nuôi của các cơ quan nhà nước cũng thuận tiện hơn thông qua các "đầu mối".

Cục Thủy sản cho biết, để nâng cao hiệu quả sản xuất, khắc phục những hạn chế đối với ngành tôm, thời gian tới các cơ sở nuôi tôm cần thay đổi phương thức sản xuất sang các mô hình nuôi tôm thâm canh theo hướng áp dụng công nghệ cao ở các quy mô khác nhau gồm cả quy mô hộ gia đình; áp dụng các giải pháp kỹ thuật như thả giống cỡ lớn, nuôi nhiều giai đoạn, nuôi với mật độ thưa để tăng hiệu quả, nâng cao năng suất và sản lượng nuôi.

Việc áp dụng khoa học công nghệ trong nuôi tôm hiện nay đang hướng tới để sản xuất bền vững và thân thiện môi trường.Địa phương cần tăng cường xúc tiến thương mại, mở rộng thị trường gắn với xây dựng thương hiệu; đồng thời, nâng cao vai trò của các hiệp hội ngành hàng và ý thức pháp luật của các chủ thể trong liên kết giữa sản xuất với chế biến và tiêu thụ.

Năm 2023, Trung tâm Khuyến nông Quốc gia đặt mục tiêu xây dựng được 4 mô hình sản xuất theo hình thức liên kết ở 4 phương thức nuôi tôm nước lợ khác nhau tại 8 tỉnh ven biển đại diện vùng sinh thái khác nhau. Cùng với đó, đào tạo tập huấn nâng cao năng lực cho trên 120 cán bộ hợp tác xã, tổ hợp tác và người sản xuất; thông tin tuyên truyền để nhân rộng mô hình liên kết sản xuất theo chuỗi giá trị hiệu quả. Xây dựng các giải pháp tổ chức, quản lý liên kết sản xuất theo phương thức nuôi tôm nước lợ khác nhau.

Hiện cả nước hàng năm có diện tích thả nuôi tôm khoảng 740 nghìn ha nhưng có đến 360.720 cơ sở nuôi (nhiều nhất là Cà Mau trên 160.000 cơ sở nuôi), trung bình chỉ có 2ha/cơ sở nuôi). Tại quyết định số 79/QĐ-TTg ngày 18/1/2018 của Thủ tướng Chính phủ ban hành Kế hoạch hành động quốc gia phát triển ngành tôm Việt Nam đến năm 2025 đã chỉ rõ: Phát triển các mô hình hợp tác, liên kết dựa trên việc tổ chức các cơ sở sản xuất nhỏ lẻ, phân tán thành các tổ hợp tác, hợp tác xã, chi hội nghề nghiệp để tạo ra các vùng sản xuất nguyên liệu lớn, tập trung, làm đầu mối liên kết với các doanh nghiệp cung ứng vật tư đầu vào và tiêu thụ sản phẩm theo chuỗi giá trị, giảm bớt các khâu trung gian.

Lê Minh

Tin nổi bật