Ngành hàng cá tra nỗ lực giảm phát thải trong sản xuất

TMO - Đề án phát triển ngành chế biến thủy sản giai đoạn 2021-2030 khuyến khích áp dụng tiến bộ kỹ thuật trong chế biến, bảo quản thủy sản, giảm phát thải và tận dụng tài nguyên.

Ngành hàng cá tra đã và  đang là một trong những ngành hàng thủy sản xuất khẩu chủ lực. Hiện nay, sản phẩm cá tra của Việt Nam đã có mặt trên 140 thị trường thế giới, kim ngạch xuất khẩu năm 2022 mang về hơn 2,4 tỷ USD. Diện tích nuôi cá tra lớn ở vùng đồng bằng sông Cửu Long (ĐBSCL) tập trung ở một số địa phương An Giang, Đồng Tháp, Cần Thơ, Bến Tre và Vĩnh Long với diện tích khoảng 6.000 ha.

Đặc biệt các mô hình kinh tế tuần hoàn đang được các địa phương và Cục Thủy sản khuyến khích áp dụng tiến bộ kỹ thuật trong nuôi, chế biến, bảo quản và vận chuyển. Nhằm giúp giảm tổn thất sau thu hoạch, tiết kiệm nguyên liệu nguyên liệu đầu vào, khuyến khích nghiên cứu và sản xuất các sản phẩm có giá trị kinh tế từ phụ phẩm vừa góp phần làm giảm phát thải, tận dụng tài nguyên.

Nghề nuôi cá tra thâm canh, chế biến và xuất khẩu ở ĐBSCL có nhiều tiềm năng để phát triển. Tuy nhiên, vấn đề đặt ra đối với ngành hàng cá tra hiện nay là giải quyết bài toán ô nhiễm môi trường, nếu không có giải pháp về vấn đề này sẽ là cản trở lớn nhất cho việc phát triển nghề nuôi và xuất khẩu trong thời gian tới. Nếu chỉ lo phát triển như hiện nay chỉ chú trọng phát triển về diện tích và năng suất nuôi để thu lợi nhuận mà bỏ quên môi trường thì sẽ để lại hệ lụy rất lớn.

Hiệp hội Cá tra Việt Nam cho biết, cá tra được nuôi thâm canh trong ao đất, hoàn toàn bằng thức ăn công nghiệp. Tuy nhiên, vùng nuôi không tập trung mà chủ yếu là trang trại của doanh nghiệp, HTX, hộ nuôi lẻ… hệ thống cơ sở hạ tầng phục vụ nuôi thiếu đồng bộ.Theo các nghiên cứu, để đạt sản lượng trung bình khoảng 200 -250 tấn cá tra/ha cần sử dụng lượng thức ăn tối thiểu 320 tấn và lượng chất hữu cơ thải ra môi trường khoảng 256 tấn. Với sản lượng trên 1,5 triệu tấn là thách thức lớn đối với các vùng nuôi tập trung, bởi việc xử lý chất thải từ ao nuôi hiện nay chủ yếu là thay nước, chế phẩm sinh học, hút bùn... định kỳ thường xuyên, chỉ có một số vùng nuôi áp dụng công nghệ hiện đại.

Thực tế này đòi hỏi các địa phương cần xây dựng quy hoạch chi tiết, các khu vực nuôi cần phải quy hoạch đồng bộ với hệ thống cấp và thoát nước riêng biệt. Tiến tới hình thành những vùng sản xuất cá tra tập trung, nhân rộng mô hình nuôi cá tra công nghệ cao, tuần hoàn, tận dụng bùn thải thu hồi. Tăng cường kiểm soát chất lượng cá bố mẹ, con giống, thức ăn, kiểm soát bệnh cá để giảm thiểu chất thải tác động môi trường. Cùng với đó, cần đẩy mạnh đầu tư công nghiệp chế biến phụ phế phẩm để nâng cao giá trị chuỗi sản phẩm ngành hàng. Doanh nghiệp chế biến cần có sự chuẩn bị và thực hiện tốt nhất trách nhiệm xã hội, nhận thức trách nhiệm xã hội là yếu tố sống còn để tăng sức cạnh tranh của ngành thủy sản Việt Nam...

Sản xuất cá tra cần triển khai nhiều giải pháp nhằm giảm lượng phát thải. Ảnh: MT. 

Cục Thủy sản (Bộ NN&PTNT) cho biết, thời gian qua chuỗi ngành hàng cá tra tại ĐBSCL đã giúp tạo nhiều công ăn việc làm cho người lao động và có đóng góp quan trọng vào sự phát triển kinh tế - xã hội của đất nước. Tuy nhiên, cùng với những kết quả đạt được, ngành hàng cá tra vẫn còn một số tồn tại, hạn chế trong chuỗi sản xuất, chế biến, xử lý môi trường, mỗi liên kết, tiêu thụ cần được cải thiện. Đặc biệt, cần tổ chức lại sản xuất, quản lý chặt chẽ các yếu tố đầu vào và đầu ra để giảm phát thải khí nhà kính nhằm bảo vệ môi trường cũng như giảm giá thành sản xuất, nâng cao chất lượng, sức cạnh tranh của sản phẩm, đáp ứng yêu cầu thị trưởng.

Theo Luật Bảo vệ môi trường năm 2020, kinh tế tuần hoàn là mô hình kinh tế trong đó các hoạt động thiết kế, sản xuất, tiêu dùng và dịch vụ nhằm giảm khai thác nguyên liệu, vật liệu, kéo dài vòng đời sản phẩm, hạn chế chất thải phát sinh và giảm thiểu tác động xấu đến môi trường. Trong đề án bảo vệ môi trường ngành thủy sản giai đoạn 2021-2030 cũng xác định kinh tế tuần hoàn là một trong những mục tiêu ngành thủy sản cần hướng tới xây dựng và phát triển các mô hình kinh tế tuần hoàn, kinh tế xanh trong hoạt động thủy sản để bảo vệ môi trường và phát triển bền vững ngành thủy sản.

Để huy động nguồn lực về khoa học công nghệ, nguồn vốn, kinh nghiệm để giải quyết những thách thức đối với ngành hàng đưa ngành hàng cá tra phát triển bền vững, nhóm đối tác công tư về thủy sản đã được Bộ trưởng Bộ Nông nghiệp & Phát triển nông thôn thành lập nhóm đối tác công tư về thủy sản từ năm 2020. Năm 2022, Cục Thủy sản ban hành quyết định phê duyệt thành lập 6 tiểu nhóm, trong đó, có ngành cá tra dựa trên cơ sở tự nguyện, bền vững giữa khối tư nhân tham gia đầu tư, sản xuất, kinh doanh, cung cấp dịch vụ trong chuỗi sản phẩm thủy sản và khối công bao gồm các cơ quan tổ chức, quản lý đơn vị sự nghiệp của Nhà nước liên quan.

Cục Thủy sản nhấn mạnh, để phát triển bền vững cá tra theo hướng thúc đẩy kinh tế tuần hoàn thì hợp tác công – tư là một cách tiếp cận tốt, có khả năng kết nối một cách bình đẳng, phù hợp với năng lực và nhu cầu của các bên. Từ cơ quan quản lý trung ương, địa phương đến các doanh nghiệp liên quan trong chuỗi, kết nối được cả các nhà khoa học cùng tham gia công tác nghiên cứu, phát triển.

Để kéo giảm phát thải khí carbon, cần quản lý tốt hơn lượng bùn thải trong quá trình nuôi cá tra. Hiện Tổ chức Sáng kiến Thương mại bền vững (IDH) đang cùng các đối tác nghiên cứu việc tận dụng bùn thải làm nguồn thức ăn nuôi côn trùng. Sau đó, tận dụng lượng côn trùng này để sản xuất thức ăn cho cá tra, thay thế bột cá hay một phần nguyên liệu nhập khẩu. Giải pháp tuần hoàn, tái sử dụng phụ phẩm nông nghiệp nói trên nếu thực hiện được sẽ vừa giúp giảm hệ số phát thải, vừa giảm chi phí sản xuất (chi phí thức ăn trong nuôi cá tra chiếm 70 – 80% giá thành sản xuất), góp phần nâng cao hiệu quả kinh tế cho hộ nuôi.

Để thúc đẩy chuỗi sản xuất cá tra bền vững, giảm phát thải, cần đưa ra công cụ nghiên cứu, đo đạc, đánh giá và lộ trình giảm phát thải trong chuỗi. Theo đó, cần tìm ra điểm nóng phát thải trong chuỗi để xây dựng các sáng kiến thực hành giảm phát thải và nhân rộng cho toàn ngành. Hơn nữa, những tính toán giảm phát thải cần thực hiện trên toàn chuỗi, không riêng lẻ một trang trại hay ao nuôi. Các yếu tố gây phát thải trong chuỗi cá tra được xác định bao gồm: Thức ăn, chất lượng nước đầu vào, bùn thải, quá trình sản xuất, chế biến, bảo quản, vận chuyển thương mại và thất thoát sản phẩm sau thu hoạch…

Trong đó, thức ăn là yếu tố đầu tiên khiến phát thải khí nhà kính  mức cao do thức ăn trong nuôi cá tra chủ yếu lấy từ nguyên liệu nhập khẩu (đậu tương, đậu nành, ngô). Trên thế giới, nguồn nguyên liệu này được trồng trên đất phá rừng, nên được gắn hệ số phát thải rất lớn. Việc hạn chế sử dụng thức ăn nhập khẩu là yếu tố rất quan trọng góp phần giảm phát thải trong sản phẩm cá tra.

Hải Long