Khai thác tiềm năng xuất khẩu thủy sản tại thị trường Bắc Âu

TMO - Xuất khẩu thủy sản của nước ta thời gian qua gặp nhiều khó khăn do tình hình lạm phát và nhu cầu suy giảm ở nhiều thị trường nhập khẩu. Do đó, mở rộng thị trường là giải pháp cấp bách, trong đó thị trường các nước khu vực Bắc Âu được đánh giá là còn nhiều dư địa để thủy sản Việt Nam gia tăng kim ngạch xuất khẩu.

Theo số liệu thống kê của Tổng cục Hải quan, tháng 6/2023 xuất khẩu thủy sản của Việt Nam đạt 768,2 triệu USD, giảm 23,65% so cùng kỳ năm 2022. Tính chung 6 tháng đầu năm 2023, xuất khẩu thủy sản của Việt Nam đạt 4,15 tỷ USD, giảm 27,1% so với cùng kỳ năm 2022. Riêng mặt hàng tôm là một trong những mặt hàng chủ lực trong nhóm thủy sản có kim ngạch đạt 1,5 tỷ USD sau 6 tháng đầu năm, giảm 32% so với cùng kỳ.

Xuất khẩu tôm nói riêng và các mặt hàng thủy sản nói chung đang gặp nhiều khó khăn do tình hình lạm phát và nhu cầu suy giảm ở nhiều thị trường nhập khẩu. Do đó, mở rộng thị trường và tìm kiếm thêm bạn hàng để đa dạng hóa thị trường là giải pháp cấp bách. Đối với thủy sản Việt, thị trường Bắc Âu được đánh giá là thị trường tiêu thụ tiềm năng

Hiệp định Thương mại tự do Việt Nam - EU (EVFTA) có hiệu lực vào tháng 8/2020 mang lại nhiều ưu đãi, tạo thêm sức cạnh tranh cho hàng thủy sản của Việt Nam, và là cơ hội để các doanh nghiệp Việt Nam xuất khẩu trực tiếp vào thị trường Bắc Âu với giá cao hơn xuất khẩu qua trung gian. Khi EVFTA có hiệu lực, gần 50% số dòng thuế được áp dụng thuế suất cơ bản từ 0-22%, trong đó phần lớn các loại thuế cao từ 6-22% sẽ giảm về 0% (khoảng 840 biểu thuế dòng). Khoảng 50% số dòng thuế còn lại có thuế suất cơ bản từ 5.5-26% sẽ giảm về 0% sau 3-7 năm. Đối với các sản phẩm cá ngừ và cá viên đóng hộp, hạn ngạch thuế quan của EU đối với Việt Nam là 11.500 tấn và 500 tấn tương ứng.

Tôm và phi lê cá đông lạnh là hai mặt hàng chủ lực của Việt Nam xuất khẩu sang thị trường Bắc Âu. Theo Thương vụ Việt Nam tại Thụy Điển, kiêm nhiệm Đan Mạch, Na Uy, Iceland, và Latvia, so sánh với các nước khác xuất khẩu thủy sản vào EU, lợi thế rõ rệt với tôm sú, tôm chân trắng đông lạnh khi tôm sú được giảm từ mức thuế GSP 4,2% về 0% ngay khi hiệp định có hiệu lực, tôm chân trắng đông lạnh sẽ giảm dần về 0% sau 5 năm, trong khi Thái Lan và Ecuador không được hưởng GSP, không ký FTA, bị mức thuế cơ bản 12%; hay Ấn Độ và Indonesia cũng không có FTA, chịu thuế GSP 4,2%. 

Việc kiểm soát chặt chẽ chất lượng tôm từ nuôi trồng, thu hoạch đến chế biến tại các doanh nghiệp nhằm đáp ứng yêu cầu nhập khẩu nghiêm ngặt tại thị trường các nước khu vực Bắc Âu. Ảnh: NT. 

Theo số liệu từ Bộ Công Thương, Na Uy là một nước Bắc Âu xuất khẩu thủy sản lớn trên thế giới, nhưng nước này cũng vẫn có nhu cầu nhập khẩu thủy sản. Tính chung 5 tháng đầu năm 2023, nhập khẩu thủy sản của Na Uy đạt 252,57 triệu USD, giảm 3,9% so với cùng kỳ năm 2022. Việt Nam là thị trường cung cấp thủy sản lớn thứ 6 cho Na Uy trong 5 tháng đầu năm 2023. Bên cạnh Na Uy, 5 tháng đầu năm 2023, Việt Nam xuất khẩu thủy sản sang Thụy Điển đạt khoảng 6,7 triệu USD, giảm hơn 29% so với cùng kỳ năm 2022; xuất khẩu thủy sản sang Đan Mạch đạt hơn 17,2 triệu USD, giảm hơn 48% so với cùng kỳ.

Đối với sản phẩm cá tra đông lạnh đang hưởng thuế GSP 5,5% sẽ được hưởng thuế EVFTA 0% sau 3 năm, trong khi cá nước Indonesia sẽ vẫn chịu thuế GPS 5,5% và Trung Quốc chịu thuế cơ bản 0%.  Tham tán thương mại Việt Nam tại Thụy Điển cho biết, hiện tại không có đối thủ cạnh tranh đáng kể đối với Việt Nam trên thị trường này. Hầu hết các sản phẩm cá tra xuất khẩu sang Bắc Âu đều có xuất xứ từ Việt Nam. 

Cùng với mặt hàng tôm, cá tra đông lạnh được hưởng lợi từ EVFTA, một số mặt hàng chế biến có thuế suất cơ bản cao (20%) cũng sẽ giảm ngay về 0% như hàu, sò điệp, mực, bạch tuộc, nghêu, bào ngư...; hầu hết các mặt hàng mực, bạch tuộc đông lạnh có mức thuế cơ bản từ 6 – 8% sẽ giảm ngay về 0%; các sản phẩm khác như surimi giảm từ 14,2% xuống 0%, cá kiếm từ 7,5% xuống còn 0%...

Mặc dù, Hiệp định EVFTA có hiệu lực giúp thuỷ sản Việt Nam có thêm lợi thế cạnh tranh, thị trường Bắc Âu nhỏ, các nước này lại chủ yếu nhập khẩu từ các nước xung quanh, nên thuỷ sản Việt Nam khó có cơ hội tăng kim ngạch, hoặc có tăng cũng không đáng kể.

Để gia tăng kim ngạch xuất khẩu thủy sản tại các thị trường khu vực này ngoài việc cung cấp đúng sản phẩm, các doanh nghiệp xuất khẩu của Việt Nam còn phải tuân thủ rất nhiều các quy định của thị trường, nghiên cứu các yêu cầu bắt buộc của thị trường trên các cổng thông tin chính thức của EU như Trade Help Desk, CBI để hiểu các thủ tục liên quan đến thủy sản. Bên cạnh đó, cần đáp ứng các yêu cầu bổ sung như chứng nhận an toàn thực phẩm, chứng nhận tuân thủ xã hội, chứng nhận bền vững, các yêu cầu đối với thị trường ngách. Đặc biệt, các doanh nghiệp cần lưu ý dán nhãn với thông tin chính xác.

Các nước Bắc Âu là các nước đi đầu trong việc sản xuất và tiêu thụ sản bền vững. Các doanh nghiệp ở Bắc Âu bắt đầu thực hiện các cam kết đối với thủy sản bền vững từ đầu những năm 2000, và các cam kết này đã mở rộng ra toàn cầu theo thời gian. Có rất nhiều chứng nhận về tính bền vững trên thị trường, nhưng chứng nhận MSC (Hội đồng Quản lý biển) và ASC (Hội đồng Quản lý nuôi trồng thủy sản) từ lâu đã là những chứng nhận chính mà các nhà bán lẻ Bắc Âu cam kết đối với thủy sản đánh bắt tự nhiên và nuôi trồng. Tuy nhiên, trong những năm qua, chứng chỉ của GSSI (Sáng kiến ​​Thủy sản Bền vững Toàn cầu) cũng được các nhà nhập khẩu thủy sản của Bắc Âu quan tâm. 

Từ khi Hiệp định Thương mại tự do Việt Nam-EU (EVFTA) có hiệu lực đã tăng thêm sức cạnh tranh cho hàng thủy sản Việt Nam, đồng thời là cơ hội để các doanh nghiệp xuất khẩu trực tiếp vào thị trường Bắc Âu với mức giá cao hơn xuất khẩu qua trung gian. Tại thị trường các nước khu vực Bắc Âu, thủy sản hiện nay có hai xu hướng tiêu thụ là phát triển bền vững và bảo vệ môi trường.

Tính bền vững của thủy sản cũng là một xu hướng chính trị và đang dần được đưa vào các hệ thống các văn bản quản lý. Thỏa thuận Xanh châu Âu và Chiến lược Từ trang trại đến bàn ăn nhấn mạnh tiềm năng của hải sản nuôi trồng, trong đó có tôm như một nguồn cung cấp protein cho thực phẩm và thức ăn chăn nuôi với lượng khí thải carbon thấp, đóng vai trò quan trọng trong việc giúp xây dựng một hệ thống thực phẩm bền vững. Chiến lược này cũng đặt ra các mục tiêu cụ thể cho nuôi trồng thủy sản, đặc biệt là giảm doanh số bán thuốc kháng sinh và tăng đáng kể nuôi trồng thủy sản hữu cơ.

Do vậy, xu hướng của người tiêu dùng dần giảm tiêu thụ thịt, tăng tiêu thụ thủy sản, đặc biệt là thủy sản hữu cơ. Sự phát triển trong nhận thức của người tiêu dùng và sự phát triển của lĩnh vực hữu cơ cũng đã làm cho các Chính phủ có nhiều biện pháp hỗ trợ hơn đối với thực phẩm hữu cơ ở châu Âu. Nắm bắt được thực tế này, các doanh nghiệp xuất khẩu thủy sản Việt Nam cần tuân thủ các quy định bắt buộc của thị trường khu vực này, từ đó hướng đến mục tiêu gia tăng kim ngạch xuất khẩu. 

Lê Kiên