Khắc phục những bất cập trong khai thác tài nguyên nước trên lưu vực sông Hồng- Thái Bình

TMO - Trước những áp lực trong khai thác tài nguyên nước trên lưu vực sông Hồng-Thái Bình, Dự thảo Quy hoạch tổng hợp lưu vực sông Hồng - Thái Bình giai đoạn 2021 - 2030, tầm nhìn đến năm 2050 được Bộ TN&MT xây dựng hướng đến mục tiêu bảo đảm an ninh tài nguyên nước, thích ứng với biến đổi khí hậu trên lưu vực sông, điều hòa, phân bổ nguồn nước một cách phù hợp, khai thác, sử dụng tiết kiệm, hiệu quả gắn với bảo vệ, phát triển bền vững tài nguyên nước.

Lưu vực sông Hồng-Thái Bình đang đối mặt với nhiều thách thức lớn do phân bố nguồn nước không đều giữa mùa khô và mùa mưa; ô nhiễm dẫn đến chất lượng nước không bảo đảm. Nhất là trong bối cảnh nhu cầu sử dụng nước phục vụ cho phát triển kinh tế - xã hội ngày càng tăng (do sự gia tăng dân số, quá trình đô thị hóa, sản xuất công nghiệp... ngày càng nhanh), các vấn đề tài nguyên nước trên lưu vực sông Hồng - Thái Bình ngày càng diễn biến phức tạp.

Bên cạnh đó áp lực về phát triển kinh tế - xã hội dẫn tới nhu cầu khai thác, sử dụng nước ngày càng gia tăng, dự báo đến 2050 sẽ tăng lên 1,12 lần so với hiện nay. Ngoài ra, các hoạt động phát triển kinh tế - xã hội làm gia tăng xả nước thải, ô nhiễm nguồn nước, điển hình như sông Cầu, sông Đáy, sông Nhuệ… một số chỉ tiêu ô nhiễm đang vượt quá tiêu chuẩn cho phép từ 1,6 - 2,3 lần.

Theo nhận định của Trung tâm Quy hoạch và Điều tra tài nguyên nước quốc gia, việc khai thác sử dụng nước chưa có quy hoạch và chưa quy định chức năng nguồn nước, dòng chảy tối thiểu làm cho nguồn nước ngày càng bị suy thoái, ô nhiễm nghiêm trọng, làm gia tăng nguy cơ mất an ninh nguồn nước lưu vực sông. 

Ngoài ra, việc khai thác, sử dụng nước ở các quốc gia nằm trên thượng nguồn lưu vực sông đang có tác động lớn đến nguồn nước chảy về Việt Nam gây nên tình trạng cạn kiệt nguồn nước vào mùa khô. Từ thực trạng và những thách thức trên, Bộ Tài nguyên và Môi trường cho rằng việc lập và phê duyệt Quy hoạch tổng hợp lưu vực sông Hồng- Thái Bình thời kỳ 2021-2030, tầm nhìn đến năm 2050 là rất cần thiết.

Quy hoạch tổng hợp lưu vực sông Hồng - Thái Bình được đánh giá là sẽ giải quyết được những bất cập trong khai thác, sử dụng tài nguyên nước 

Quy hoạch nhằm bảo đảm an ninh tài nguyên nước, thích ứng với biến đổi khí hậu trên lưu vực sông, điều hòa, phân bổ nguồn nước một cách phù hợp, khai thác, sử dụng tiết kiệm, hiệu quả gắn với bảo vệ, phát triển bền vững tài nguyên nước, nhằm đáp ứng nhu cầu nước cho dân sinh, phát triển kinh tế xã hội, bảo đảm quốc phòng, an ninh; bảo vệ tài nguyên nước, phòng, chống và khắc phục hậu quả, tác hại do nước gây ra; phục hồi các nguồn nước, cảnh quan môi trường các dòng sông bị ô nhiễm, suy thoái, cạn kiệt nghiêm trọng.

Phạm vi của Quy hoạch bao gồm phần diện tích lưu vực sông Hồng - Thái Bình thuộc lãnh thổ Việt Nam với diện tích tự nhiên 88.680km2 , gồm các tỉnh, thành phố: Hà Nội, Vĩnh Phúc, Bắc Ninh, Quảng Ninh, Hải Dương, Hải Phòng, Hưng Yên, Thái Bình, Hà Nam, Nam Định, Ninh Bình, Hà Giang, Cao Bằng, Bắc Kạn, Tuyên Quang, Lào Cai, Yên Bái, Thái Nguyên, Lạng Sơn, Bắc Giang, Phú Thọ, Điện Biên, Lai Châu, Sơn La và Hòa Bình.

Dự thảo Quy hoạch phấn đấu 60% các vị trí duy trì dòng chảy tối thiểu trên sông được giám sát tự động, trực tuyến; 40% được giám sát định kỳ. Bên cạnh đó, 100% các nguồn nước sông liên tỉnh được công bố khả năng tiếp nhận nước thải; 100% công trình khai thác, sử dụng nước, xả nước thải vào nguồn được giám sát vận hành và kết nối hệ thống theo quy định. 100% hồ, ao có chức năng điều hòa, có giá trị cao về đa dạng sinh học không được san lấp được công bố; 70% nguồn nước phải lập hành lang bảo vệ được cắm mốc.

Dự thảo đặt mục tiêu 50% tổng lượng nước thải tại các đô thị loại II và 20% từ các đô thị từ loại V trở lên được thu gom, xử lý đạt tiêu chuẩn, quy chuẩn kỹ thuật trước khi xả ra môi trường. Khoảng 20% các nguồn nước quan trọng bị suy thoái, cạn kiệt, ô nhiễm, đặc biệt là các đoạn sông chảy qua khu vực dân cư tập trung, các nguồn nước có vai trò quan trọng cho cấp nước sinh hoạt, các hoạt động phát triển kinh tế xã hội được cải thiện, phục hồi.

Ngoài ra, quy hoạch tổng hợp lưu vực sông Hồng-Thái Bình đến năm 2030 sẽ đưa ra phân đoạn sông, phân vùng chức năng nguồn nước, mục đích sử dụng nước và mục tiêu chất lượng nước; trong đó chỉ rõ lượng nước có thể khai thác, sử dụng, dòng chảy tối thiểu trên sông và ngưỡng giới hạn khai thác...

Nguồn nước trên lưu vực sông Hồng-Thái Bình giữ vai trò quan trọng trong phát triển kinh tế-xã hội tại nhiều địa phương 

Hiện nay, Trung tâm đã hoàn thành công tác xây dựng các mô hình tính toán tài nguyên nước của 5 tiểu lưu vực sông gồm: Sông Đà, sông Thao, sông Lô - Gâm, sông Cầu - Thương, vùng Đồng bằng sông Hồng và 93 vùng tính toán theo các tần suất 50%, 85%, 95%. Trung tâm đã đánh giá hiện trạng chất lượng nước trên các sông chính, sông quan trọng, sông có nhiều hoạt động khai thác, sử dụng nước và tiếp nhận nước thải; đánh giá biến động nguồn nước trong kỳ quy hoạch theo Kịch bản biến đổi khí hậu năm 2020…

Hoàn thành đánh giá trữ lượng có thể khai thác của các tầng chứa nước trên toàn lưu vực, hiện trạng chất lượng các tầng chứa nước, diễn biến và xu thế biến động mực nước các tầng chứa chính nước bằng phương pháp mô hình dòng chảy; thống kê, đánh giá hiện trạng khai thác, sử dụng nước mặt theo các ngành kinh tế - xã hội như sinh hoạt, công nghiệp, nông nghiệp, thủy điện, giao thông thủy; xác định các chỉ tiêu, tiêu chuẩn sử dụng nước, chỉ tiêu phát triển của các ngành kinh tế - xã hội.

Cùng với đó, Trung tâm đã hoàn thành việc xây dựng kịch bản tính toán phục vụ lập quy hoạch theo giai đoạn hiện trạng và trong kỳ quy hoạch (năm 2025, 2030, 2050) với các yếu tố tác động như nguồn nước thượng lưu, biến đổi khí hậu, cơ sở hạ tầng, hiện trạng khai thác, sử dụng nước. 

Minh Ngọc