Bờ biển dài nhưng Việt Nam vẫn phải nhập khẩu muối?

TMO - Việt Nam có bờ biển dài nhưng mỗi năm phải nhập khẩu khoảng 600.000 tấn muối, trị giá hàng tỷ USD để đáp ứng nhu cầu trong nước...

Theo báo cáo của Cục Kinh tế hợp tác và Phát triển nông thôn (Bộ Nông nghiệp và Phát triển nông thôn), diện tích sản xuất muối tại Việt Nam vẫn liên tục giảm qua từng năm: Năm 2017 đạt 13.158ha, năm 2018 với 13.074ha, năm 2019 với 12.494ha, năm 2021 là 11.393ha, năm 2022 là 11.009 ha. Trước đó, diện tích sản xuất muối năm 2000 là 30.000 ha, đến năm 2015 là 15.200 ha. Như vậy, diện tích sản xuất muối hiện tại chỉ còn bằng 1/3 so với cách đây hơn 2 thập kỷ. Diện tích giảm dần trong những năm gần đây do thu nhập từ sản xuất muối thấp, người dân đã dần chuyển đổi diện tích sản xuất kém hiệu quả sang nuôi trồng thủy hải sản hoặc chuyển sang làm nghề khác nên một số diện tích sản xuất muối bị bỏ hoang.

Cả nước có 19 tỉnh sản xuất muối trải dài từ Bắc vào Nam. Phương pháp sản xuất muối gồm: Phơi cát truyền thống với trên 1.000 ha ở 5 tỉnh phía Bắc; phơi nước tập chủ yếu ở 3 tỉnh Khánh Hòa, Ninh Thuận, Bình Thuận với trên 3.500 ha; phơi nước phân tán với trên 6.780 ha, chiếm  60% diện tích sản xuất muối cả nước. Hiện có 4 nhóm chính là muối thô, muối tinh, muối công nghiệp và muối thực phẩm. Bước đầu đã hình thành được vùng sản xuất muối công nghiệp tại 3 tỉnh Khánh Hòa, Ninh Thuận, Bình Thuận.

Cục Kinh tế hợp tác và Phát triển nông thôn cho biết đến nay, cả nước có 73 cơ sở chế biến muối tinh, muối trộn i-ốt, muối sạch xuất khẩu... Trong đó, 13 sơ sở chế biến muối (chiếm 19,7%) đã đầu tư ứng dụng các tiến bộ khoa học kỹ thuật, công suất 15.000 - 22.000 tấn/năm và 01 cơ sở đã đầu tư 02 dây chuyền thiết bị đồng bộ nhập khẩu của Tây Ban Nha có công suất 200.000 tấn/năm.

Thực tế, nhiều địa phương có nhiều điều kiện thuận lợi để phát triển cánh đồng muối như: Khánh Hòa, Ninh Thuận, Bình Thuận…nhưng hiện nay, muối của Việt Nam chưa được đánh giá cao, giá bán thấp. Chất lượng và số lượng muối tại các đồng muối công nghiệp chưa đáp ứng được yêu cầu của ngành công nghiệp hóa chất, nên vẫn phải nhập khẩu muối công nghiệp. Lượng muối của các đồng muối công nghiệp chủ yếu phục vụ chế biến muối tinh, cung cấp muối cho ngành công nghiệp chế biến thực phẩm nên cạnh tranh trực tiếp với muối do diêm dân sản xuất. 

Sản lượng muối sản xuất trong nước từ năm 2005 đến nay, không năm nào đủ để đáp ứng nhu cầu sử dụng hàng năm của cả nước, rơi vào khoảng từ 1,5-1,6 triệu tấn. Do đó, mỗi năm Việt Nam vẫn phải nhập khẩu từ 500-600 nghìn tấn muối để đáp ứng nhu cầu trong nước. Đây cũng là vấn đề “nan giải” khi dự báo nhu cầu về tiêu dùng muối toàn quốc sẽ đạt khoảng 2 triệu tấn vào năm 2030, trong đó, muối công nghiệp 1,35 triệu tấn.

Tại phiên chất vấn Bộ trưởng Bộ Nông nghiệp và Phát triển nông thôn chiều 15/8/2023, đại biểu Nguyễn Anh Trí (Đoàn Đại biểu quốc hội Hà Nội) nêu vấn đề: Mỗi năm Việt Nam có nhu cầu sử dụng 1,5-1,6 triệu tấn muối và phải nhập khẩu 600.000 tấn muối trị giá hàng tỷ USD để đáp ứng nhu cầu trong nước. Đại biểu đề nghị Bộ trưởng cho biết những giải pháp cụ thể để Việt Nam sử dụng đủ muối dùng, không phải nhập khẩu và để diêm dân có thể sống bằng nghề của mình?

Cần có giải pháp bền vững để ngành muối trở thành ngành kinh tế chứ không phải ngành sản xuất...(Ảnh: MH). 

Về vấn đề này, Bộ trưởng Bộ Nông nghiệp và Phát triển nông thôn Lê Minh Hoan cho biết hiện nay nghề muối truyền thống đang gặp nhiều khó khăn, diện tích sản xuất muối đang thu hẹp, đời sống người dân làm muối chưa đảm bảo. Việt Nam có 21.000 lao động đang làm nghề muối. Nghề muối Việt Nam có truyền thống lâu đời. Nghề làm muối Bạc Liêu được công nhận là Di sản văn hóa phi vật thể quốc gia từ năm 2020. Thủ tướng đã có quy hoạch phát triển nhưng diện tích làm muối toàn quốc ngày càng thu hẹp. 

Tuy nhiên, Bộ trưởng cho rằng để Việt Nam chấm dứt nhập khẩu muối là bài toán khó, cũng giống như đất nước đang sản xuất than nhưng phải nhập khẩu than, sản xuất gạo nhưng vẫn nhập khẩu gạo. Theo Bộ trưởng, để người dân sống được bằng nghề muối, thì công việc này phải trở thành ngành kinh tế chứ không phải nền sản xuất muối. Vì vậy, cần quan tâm đến thu nhập của diêm dân hiện nay, nghề muối sẽ mai một nếu như giá trị của sản phẩm muối quá thấp.

Cần tổ chức đào tạo, tập huấn, áp dụng các thiết bị máy móc công nghệ đến người sản xuất. Bên cạnh đó, cần kết nối các doanh nghiệp và diêm dân để tiêu thụ sản phẩm ổn định, không bấp bênh. Đẩy mạnh công tác truyền thông, xây dựng diễn đàn chia sẻ thông tin, kinh nghiệm trong các vùng nguyên liệu. Tiến tới mục tiêu trong tương lại Việt Nam sẽ không phải nhập khẩu muối, thậm chí xuất khẩu muối sang các thị trường lớn... 

Để thúc đẩy phát triển ngành muối, Thủ tướng Chính phủ đã phê duyệt Đề án phát triển ngành muối giai đoạn 2021-2030. Bộ Nông nghiệp và Phát triển nông thôn đã ban hành Kế hoạch triển khai thực hiện Đề án Phát triển ngành muối. Đồng thời đang triển khai xây dựng thí điểm Đề án nâng cao chất lượng và chuỗi giá trị ngành muối Việt Nam giai đoạn 2021-2025 trên địa bàn 8 tỉnh là Nam Định, Thái Bình, Nghệ An, Phú Yên, Khánh Hòa, Ninh Thuận, Bến Tre, Bạc Liêu.

Mục tiêu phát triển ngành muối Việt Nam giai đoạn 2025-2030 hiện đại ngang tầm các nước khu vực, trên cơ sở tận dụng tối đa lợi thế vùng miền, đa dạng các phương thức sản xuất nhằm nâng cao năng suất, chất lượng và đa dạng hóa các loại sản phẩm về muối nằm thỏa mãn nhu cầu muối trong nước, từng bước thay thế lượng muối nhập khẩu.

Việt Nam được đánh giá là nước có nhiều tiềm năng để phát triển ngành sản xuất muối, với chiều dài bờ biển 3.260 km kéo dài từ mũi Cà Mau đến địa đầu Móng Cái, cùng khí hậu nhiệt đới, nước biển nóng, có độ mặn cao. Tổng trữ lượng muối của nước ta khoảng 120 - 130 tỷ tấn muối. Nghề muối tại Việt Nam là một nghề truyền thống, có từ lâu đời, là ngành sản xuất có tầm quan trọng đối với sự phát triển kinh tế của đất nước.

Trong những năm qua, Chính phủ đã ban hành các chính sách hỗ trợ, các Bộ, Ngành và địa phương ban hành nhiều hướng dẫn tổ chức triển khai phát triển của ngành muối nhằm hỗ trợ sinh kế và thu nhập cho hàng vạn hộ diêm dân. Mặc dù có nhiều điều kiện thuận lợi nhưng nghề muối sẽ vẫn mai một nếu như giá trị của sản phẩm muối quá thấp. Điều này đòi hỏi phải có giải pháp bền vững để ngành muối trở thành ngành kinh tế chứ không phải ngành sản xuất...

Quốc Bình