Bảo vệ loài linh trưởng trước nguy cơ tuyệt chủng

TMO - Linh trưởng là một nhóm loài với sự đa dạng cao khi có đến  522 loài được ghi nhận trên thế giới. Châu Á là một châu lục đóng góp đến 20% tổng số linh trưởng của thế giới khi sở hữu 119 loài. Tuy nhiên, những hoạt động không bền vững ngày một gia tăng của con người đang đe dọa rất lớn đến sự tuyệt chủng của các loài linh trưởng châu Á. 

Thông tin tại Hội thảo Linh trưởng châu Á lần thứ 8 cho biết, Việt Nam là nhà của 24 loài linh trưởng và là nơi có số loài linh trưởng nhiều nhất trong các quốc gia Đông Nam Á nằm trong khu vực đất liền. Tuy nhiên, 90% tổng số loài linh trưởng của Việt Nam đang ở mức nguy cấp và vô cùng nguy cấp khi đứng trước nguy cơ bị tuyệt chủng, điều đó cũng làm ảnh hưởng tới sự đa dạng sinh học của toàn thế giới.

Theo Danh lục Đỏ của Tổ chức Bảo tồn thế giới (IUCN), Việt Nam có 7 loài linh trưởng rất nguy cấp, 9 loài nguy cấp, 7 loài sẽ nguy cấp.  Có 5 loài linh trưởng của Việt Nam đã lọt vào danh sách 25 loài linh trưởng nguy cấp hàng đầu trên thế giới gồm: Voọc mũi hếch, Voọc mông trắng, Voọc Cát Bà, Chà vá chân xám và Khỉ đuôi dài Côn Đảo. 

Vụ Khoa học, Công nghệ và Hợp tác quốc tế, Tổng cục Lâm nghiệp cho biết, để bảo tồn và phát triển bền vững các loài linh trưởng, thời gian qua Việt Nam đã xây dựng, hoàn thiện hệ thống pháp luật về bảo tồn thiên nhiên, đa dạng sinh học, Thủ tướng Chính phủ đã ban hành Quyết định số 628/QĐ-TTg ngày 19/05/2017 phê duyệt Kế hoạch hành động khẩn cấp bảo tồn các loài linh trưởng ở Việt Nam đến năm 2025, tầm nhìn 2030. Kể từ đó đã có nhiều hành động tích cực trong công tác bảo tồn các loài linh trưởng. 

Voọc chà vá chân nâu quý hiếm trên bán đảo Sơn Trà, TP Đà Nẵng. Ảnh: Hà Nam  

Đồng thời, thiết lập một hệ thống rừng đặc dụng phòng hộ với diện tích trên 6 triệu hecta, chiếm 37% diện tích rừng và đất Lâm nghiệp toàn quốc. Chính phủ đang ngày càng tăng cường đầu tư, xây dựng và phát triển bền vững các khu rừng đặc dụng nhằm bảo tồn sự đa dạng sinh học, trong đó, có các loài linh trưởng của Việt Nam và thế giới. 

Hiện nay, cả nước đã có nhiều Vườn Quốc gia, Khu Bảo tồn, Trung tâm cứu hộ được lập ra để cứu hộ, cũng như bảo vệ nghiêm ngặt sinh cảnh và môi trường sống của một số quần thể linh trưởng đặc biệt như Voọc Cát Bà, Voọc Mông trắng,… Trong đó, Trung tâm cứu hộ các loài linh trưởng tại VQG Cúc Phương được thành lập vào năm 1993, đây là trung tâm cứu hộ động vật hoang dã đầu tiên ở Việt Nam, đồng thời là trung tâm có số lượng linh trưởng cứu hộ lớn nhất Đông Nam Á. Hiện Trung tâm đang chăm sóc gần 180 cá thể của 15 loài có nguy cơ bị đe doạ tuyệt chủng, có tên trong Sách Đỏ của Việt Nam và thế giới. Sau 30 năm thành lập, trung tâm đã cho sinh sản thành công 13 loài linh trưởng trong điều kiện nuôi nhốt, trong đó có 7 loài cực kỳ nguy cấp. 

Cùng với nỗ lực của Chính phủ và các cơ quan trong nước, là sự chung tay của các tổ chức quốc tế, tổ chức phi chính phủ trong công tác bảo tồn đa dạng sinh học nói chung và bảo tồn các loài linh trưởng nói riêng. Bên cạnh đó, nâng cao nhận thức, trách nhiệm của người dân là nhiệm vụ quan trọng. Hà Giang là tỉnh duy nhất trên cả nước có quần thể Voọc mũi hếch sinh sống tại khu vực Công viên địa chất toàn cầu Cao nguyên đá Đồng Văn. 

Loài voọc mũi hếch tại Hà Giang. Ảnh: Khắc Quyết 

Để bảo tồn loài linh trưởng đặc hữu này, những năm qua tỉnh Hà Giang đã triển khai nhiều giải pháp, đồng thời tăng cường hợp tác với các tổ chức bảo tồn động vật quốc tế nhằm bảo tồn bền vững loài trên. Theo thống kê, Hà Giang hiện có khoảng 200 cá thể Voọc mũi hếch, từ khi phát hiện quần thể voọc mũi hếch trên địa bàn, tỉnh Hà Giang đã tăng cường phối hợp với Tổ chức bảo tồn Động thực vật hoang dã quốc tế (Tổ chức FFI) tại Việt Nam thực hiện các chương trình, dự án bảo tồn như: Xây dựng đề xuất hành động bảo tồn loài Voọc mũi hếch và Ngọc Lan ở vùng rừng Tùng Vài năm 2010; xây dựng thành công mô hình đồng quản lý bảo vệ rừng tại Khu bảo tồn Loài và Sinh cảnh Voọc mũi hếch Khau Ca năm 2011.

Nhằm nâng cao nhận thức trong việc bảo tồn Voọc mũi hếch cho đồng bào các dân tộc ở những vùng phát hiện có loài vật quý hiếm này, những năm qua, Chi cục Kiểm lâm tỉnh Hà Giang đã phối hợp cùng với UBND các huyện tổ chức tuyên truyền về các biện pháp bảo tồn loài linh trưởng này cho trên 5.000 hộ dân sống quanh vùng và trong khu bảo tồn. 

Ngoài ra, chà vá chân xám thuộc nhóm IB trong Danh mục động vật rừng nguy cấp, quý hiếm theo Nghị định số 06/2019/NĐ-CP ngày 22/01/2019 của Chính phủ, đây là loài linh trưởng đặc hữu của Việt Nam, thuộc nhóm cực kỳ nguy cấp trong Sách Đỏ Việt Nam (2007) và Sách Đỏ Thế giới IUCN (2020). Hiện nay, quần thể loài này ngoài tự nhiên theo ước tính có khoảng 2.200- 2.520 cá thể. Một số quần thể có kích thước lớn, như quần thể tại VQG Kon Ka Kinh (tỉnh Gia Lai) với khoảng 850 cá thể hay quần thể tại huyện Kon Plông (tỉnh Kon Tum) với hơn 500 cá thể.

Nhận thấy tầm quan trọng của việc cần có những hướng dẫn bảo tồn cụ thể cho các tỉnh có sự hiện diện của loài chà vá chân xám, nhiều giải pháp cũng như hội thảo được tổ chức nhằm xây dựng một hướng dẫn kỹ thuật mang tính khả thi, hiệu quả và áp dụng dễ dàng hơn Quyết định 628 vào thực tiễn nhằm bảo tồn tốt hơn loài chà vá chân xám trong giai đoạn 2022 -2030, tầm nhìn 2050. 

Minh Thu