Bảo tồn rừng kết hợp thúc đẩy du lịch sinh thái tại Vườn Quốc gia Cúc Phương

TMO - Vừa là “lá phổi xanh” của khu vực Bắc Trung Bộ, vừa là điểm đến du lịch hấp dẫn, Vườn Quốc gia Cúc Phương (tỉnh Ninh Bình) đang từng bước phát huy giá trị đa dạng sinh học thông qua các mô hình du lịch sinh thái có kiểm soát. Sự kết hợp hài hòa giữa bảo tồn rừng và khai thác du lịch được xem là mục tiêu chiến lược cho phát triển bền vững lâu dài.

Với hệ sinh thái rừng mưa nhiệt đới phong phú, Vườn quốc gia Cúc Phương là “ngôi nhà chung” của hàng nghìn loài động, thực vật quý hiếm, trong đó nhiều loài được ghi tên trong Sách Đỏ. Trước những thách thức từ biến đổi khí hậu, suy giảm đa dạng sinh học và áp lực khai thác tài nguyên, Ban quản lý Vườn quốc gia Cúc Phương đã lựa chọn hướng đi bền vững: lấy bảo tồn làm nền tảng, du lịch sinh thái làm động lực phát triển.

Các hoạt động tham quan rừng, xem động vật hoang dã, du lịch trải nghiệm gắn với giáo dục môi trường được tổ chức có kiểm soát, hạn chế tối đa tác động tiêu cực đến hệ sinh thái. Song song với đó, vườn quốc gia còn chú trọng sự tham gia của cộng đồng địa phương thông qua tạo việc làm, phát triển dịch vụ du lịch thân thiện với môi trường, từ đó góp phần nâng cao đời sống người dân và giảm áp lực lên tài nguyên rừng.

Bên cạnh đó, Vườn Quốc gia Cúc Phương luôn là biểu tượng đặc biệt, không chỉ bởi đây là vườn quốc gia đầu tiên của Việt Nam mà còn vì 6 năm liền được vinh danh là "Công viên quốc gia hàng đầu châu Á". Với cảnh quan rừng mưa nhiệt đới nguyên sinh rộng hơn 22.400 ha, Cúc Phương là nơi lưu giữ sự phong phú của hàng nghìn loài động, thực vật, trong đó có nhiều loài quý hiếm và đặc hữu.

Tuy nhiên, Vườn Quốc gia vẫn đang đối mặt với không ít thách thức như sự suy giảm số lượng động vật hoang dã, áp lực khai thác tài nguyên từ đời sống của người dân vùng đệm và đặc biệt là sự tham gia của cộng đồng dân tộc Mường – chiếm gần 80% dân số vùng đệm – vẫn còn hạn chế trong chuỗi giá trị du lịch.

Sở hữu kho tàng văn hóa độc đáo như hát đối, lễ tục truyền thống, kiến trúc nhà sàn, ẩm thực bản địa… Đây là giá trị quan trọng để phát triển du lịch cộng đồng (CBT), tạo ra sinh kế thay thế và giảm áp lực lên tài nguyên rừng.

Vườn quốc gia Cúc Phương có hệ sinh thái phong phú, đa dạng. 

Trong bối cảnh đó, việc triển khai Dự án ODA "Thúc đẩy Du lịch Sinh thái và Bản sắc Văn hóa Dân tộc tại Vườn Quốc gia Cúc Phương" có ý nghĩa quan trọng nhằm hướng tới mô hình du lịch sinh thái giá trị cao – tác động thấp, hài hòa giữa bảo tồn thiên nhiên, phát huy bản sắc văn hóa và phát triển sinh kế bền vững cho người dân.

Theo lãnh đạo Sở Du lịch Ninh Bình cho biết, Ninh Bình là vùng đất hội tụ giá trị đặc sắc về cảnh quan, sinh thái và văn hóa. Với Di sản Văn hóa và Thiên nhiên Thế giới – Quần thể danh thắng Tràng An, cùng hệ thống gần 5.000 di tích và hàng trăm di sản văn hóa phi vật thể, tỉnh luôn xác định du lịch là ngành kinh tế quan trọng, trụ cột trong chiến lược phát triển.

Trong bức tranh tài nguyên du lịch phong phú ấy, Vườn Quốc gia Cúc Phương giữ vai trò đặc biệt quan trọng. Được thành lập từ năm 1962 – là vườn quốc gia đầu tiên của Việt Nam, Cúc Phương không chỉ là điểm nóng đa dạng sinh học hàng đầu Đông Dương mà còn là trung tâm gìn giữ nhiều loài động vật quý hiếm, nơi lưu giữ những cánh rừng già nguyên sinh và hệ sinh thái đá vôi độc đáo.

Sáu năm liên tiếp, Cúc Phương được vinh danh là "Công viên quốc gia hàng đầu châu Á", minh chứng cho giá trị sinh thái nổi bật và vai trò quan trọng của khu rừng già này đối với bảo tồn thiên nhiên của Việt Nam. Không chỉ giàu tài nguyên tự nhiên, Cúc Phương còn là vùng đất đậm đà bản sắc văn hóa của đồng bào dân tộc Mường – cộng đồng chiếm gần 80% dân số vùng đệm.

Qua nhiều thế hệ, người Mường Cúc Phương đã gắn bó chặt chẽ với rừng, tạo nên một không gian văn hóa độc đáo với nhà sàn truyền thống, cồng chiêng, dân ca, nghề dệt, đan lát, rượu cần và vô số phong tục tập quán giàu giá trị nhân văn.

Những di sản ấy không chỉ làm phong phú bản sắc văn hóa Ninh Bình mà còn là tài nguyên vô giá để phát triển du lịch cộng đồng gắn với sinh thái – một xu hướng được du khách quốc tế đặc biệt yêu thích. Tuy nhiên, bên cạnh những thuận lợi, Cúc Phương đang đối mặt với nhiều thách thức.

Áp lực kinh tế – xã hội lên vùng đệm, sự phụ thuộc vào tài nguyên rừng, mô hình du lịch đại chúng với số lượng lớn nhưng giá trị thấp và sự thiếu gắn kết giữa du lịch với cộng đồng khiến công tác bảo tồn chưa đạt hiệu quả như mong muốn.

Chính vì vậy, dự án ODA "Thúc đẩy du lịch sinh thái và bản sắc văn hóa dân tộc tại Vườn Quốc gia Cúc Phương" có ý nghĩa rất lớn, hướng đến giải quyết tận gốc những vấn đề đang đặt ra.

Du khách tham quan, du lịch tại Vườn quốc gia Cúc Phương. (Ảnh: MQ). 

Với 4 hợp phần chính của Dự án, những hợp phần này không chỉ giúp Cúc Phương chuyển đổi từ mô hình du lịch "lượng khách lớn, lợi nhuận thấp" sang mô hình "giá trị cao – tác động thấp", mà quan trọng hơn, còn tạo ra hướng đi bền vững để bảo vệ rừng, giảm áp lực lên tài nguyên thiên nhiên và mang lại sinh kế ổn định cho người dân.

Đây chính là bước chuyển từ du lịch khai thác sang du lịch bảo tồn, từ phát triển đơn lẻ sang phát triển hài hòa thiên nhiên – văn hóa – con người. Với tầm nhìn đó, dự án ODA sẽ trở thành nền tảng quan trọng để Cúc Phương trở thành mô hình mẫu của Việt Nam trong phát triển du lịch sinh thái gắn với bảo tồn và đồng quản lý cùng cộng đồng; đồng thời tiếp thêm động lực để địa phương xây dựng các sản phẩm du lịch đặc sắc như trải nghiệm rừng già, theo dấu linh trưởng, du lịch văn hóa Mường, sản phẩm thủ công truyền thống, giáo dục bảo tồn cho du khách và thế hệ trẻ.

Thực tiễn tại Vườn Quốc gia Cúc Phương cho thấy, bảo tồn rừng và phát triển du lịch sinh thái có tính bổ trợ, và có ý nghĩa quan trọng. Khi rừng được bảo vệ tốt, giá trị cảnh quan, sinh thái và giáo dục môi trường sẽ trở thành sức hút bền vững đối với du khách. Ngược lại, nguồn thu từ du lịch sinh thái chính là cơ sở quan trọng để tái đầu tư cho công tác bảo tồn, nghiên cứu khoa học và nâng cao năng lực quản lý rừng.

Tuy nhiên, để mô hình này phát huy hiệu quả lâu dài, cần tiếp tục kiểm soát chặt chẽ quy mô khai thác du lịch, tránh thương mại hóa quá mức, đồng thời đẩy mạnh truyền thông nâng cao nhận thức cho du khách và cộng đồng. Việc tăng cường phối hợp giữa các cơ quan quản lý, nhà khoa học, doanh nghiệp và người dân địa phương cũng là yếu tố quan trọng. Với định hướng đúng đắn, Vườn Quốc gia Cúc Phương không chỉ giữ vững vai trò “kho báu xanh” của thiên nhiên, mà còn trở thành điểm sáng về phát triển du lịch sinh thái bền vững, góp phần bảo tồn tài nguyên rừng trong hiện tại và tương lai.

Ngọc Khánh