TMO - Cây Di sản Việt Nam đều là những cây cổ thụ, tuổi cao, sức đề kháng kém, nhiều cây có thể đã tới giới hạn sinh tồn. Do vậy, việc chăm sóc, kéo dài tuổi thọ cho các cây này cần được các địa phương tiếp tục quan tâm. Trong số những giải pháp chăm sóc và kéo dài tuổi thọ của cây, việc bảo đảm không gian thích hợp cho cây được các chuyên gia tại Hội Bảo vệ Thiên nhiên và Môi trường Việt Nam đánh giá là yếu tố hàng đầu đối với việc chăm sóc cây.

Thực tế cho thấy, tại các địa phương các Cây Di sản thường bị lấn chiếm, bị chèn ép không gian một cách đáng báo động. Hội đồng Cây Di sản Việt Nam đã không ít lần bác đơn xin công nhận của địa phương chỉ vì cây được đề nghị không còn đủ đất sống, mặc dù mọi tiêu chí đều đạt. Các nhà khoa học đã chỉ ra rằng, để khoanh vùng sinh sống cho cây, cần xác định được vùng rễ tới hạn của cây: Rễ của cây trưởng thành thường vươn xa hơn đường kính tán lá, trong điều kiện bình thường rễ của cây có thể vươn gấp 2,5 lần đường kính tán lá. Dinh dưỡng mà rễ cây hút được chỉ ở tầng đất mặt đến độ sâu 30-40cm.

Kiểm tra hiện trạng, triển khai các giải pháp chăm sóc kéo dài tuổi thọ cho cây táu tại Việt Trì (Phú Thọ) được các chuyên gia thực hiện.

Sau khi nhiều cây cổ thụ được vinh danh Cây Di sản Việt Nam, nhiều địa phương đã rất phấn khởi vì được cấp trên phê duyệt dự án, có khi quy mô dự án còn cao hơn cả yêu cầu hoặc người dân trong vùng đóng góp kinh phí xây dựng mới hoặc tôn tạo, sửa chữa các công trình xung quanh cây. Thế là công trình xây dựng được mở ra, tiềm ẩn nhiều mối nguy hại đối với Cây Di sản. Đào móng xây công trình, cắt cành lá, chất vật liệu, đổ thải bừa bãi quanh gốc cây là những gì thường xảy ra. Đặc biệt, nghiêm trọng hơn là việc đổ thuốc mối mọt xuống móng công trình khi các móng này được đào sát gốc cây, thậm chí chặt phạm vào nhiều rễ, kể cả rễ cái. Hầu như quanh các gốc Cây Di sản và tán cây đều biến thành mặt bằng xây dựng, phun sơn, đánh vecni và là nơi xếp các cột gỗ đã được ngâm tẩm thuốc trừ mối mọt. Khi trời mưa, các chất độc theo nước mưa ngấm xuống đất, đầu độc rễ cây.

Khi Cây Di sản trở thành đối tượng du lịch, việc bảo đảm không gian sinh sống hợp lý của cây phải được đặt ra ngay từ khi lên phương án tổ chức cơ sở du lịch. Ví dụ, phải tính toán đến khoảng cách hợp lý giữa khách du lịch và cây, bảo đảm tiếp cận cây, chụp được ảnh nhưng không gây hại cho cây. Vị trí và kích cỡ các quầy hướng dẫn, quầy hàng lưu niệm, giải khát sắp xếp các ghế nghỉ chân cho du khách, vị trí thùng rác, nhà vệ sinh... cũng cần được bố trí sao cho đẹp, thuận tiện nhưng không được ảnh hưởng tới không gian sống của cây. Một trong những hành động xâm hại cây thường diễn ra khi du khách tiếp cận cây là việc khắc chữ, khắc hình lên thân cây. Vì vậy, cần có kế hoạch ngăn chặn ngay từ đầu để hạn chế những tác động tiêu cực đến Cây Di sản.

Giá đỡ bằng tre chô cây trôi tại Vĩnh Tường (tỉnh Vĩnh Phúc).

Sự kiện vinh danh Cây Di sản Việt Nam do Hội Bảo vệ Thiên nhiên và Môi trường Việt Nam khởi xướng và phát động từ 18/3/2010. Sau hơn 13 năm triển khai đến nay trên 6.000 Cây Di sản đã được công nhận. Đây là một thành tích lớn trong bảo tồn tại chỗ đa dạng sinh học và loài gen thực vật của Việt Nam. Tuy nhiên, trong những năm qua một số Cây Di sản sau khi được công nhận, vinh danh thì bị suy giảm dần sức sống và cuối cùng bị chết. Vì vậy, vấn đề cấp thiết hiện nay cần phải có giải pháp chăm sóc sức khỏe nhằm kéo dài tuổi thọ cho Cây Di sản đã được công nhận và vinh danh.

Trước đó, nghiên cứu của các chuyên gia Hội Bảo vệ Thiên nhiên và Môi trường Việt Nam nhấn mạnh, cần tạo không gian thông thoáng xung quanh Cây Di sản. Các nghiên cứu chỉ ra rằng đối với các loài thực vật nói chung và các loài thực vật thân gỗ nói riêng, vùng rễ hoạt động hút nước, dinh dưỡng khoáng cho cây thường vươn xa khỏi gốc một khoảng ít nhất bằng (thường vượt xa hơn) độ rộng hình chiều thẳng đứng trên mặt đất của tán lá. Thực tế tại các địa phương cho thấy rất nhiều Cây Di sản/cây cổ thụ bị chèn ép về không gian ở mức đáng báo động, không đủ không gian sống bình thường cho cây. Do đó, tạo và giữ khoảng không gian (vùng mặt đất xung quanh gốc Cây Di sản/cây cổ thụ) thông thoáng thích hợp cho cây là một yếu tố rất quan trọng trong chăm sóc để kéo dài tuổi thọ cho Cây Di sản/cây cổ thụ.

Vệ sinh, chăm sóc cây Đa, Cây Di sản tại xóm Quýt huyện Ba Vì, TP.Hà Nội.

Tùy điều kiện cụ thể của nơi có Cây Di sản/cây cổ thụ cần tạo và giữ vùng mặt đất xung quanh gốc Cây Di sản/cây cổ thụ một khoảng không gian thông thoáng rộng tối thiểu bằng độ rộng hình chiếu thẳng đứng trên mặt đất của tán lá Cây Di sản/cây cổ thụ. Làm được điều này sẽ tạo điều kiện cho hệ rễ Cây Di sản/cây cổ thụ dễ dàng trao đổi không khí và tiếp nhận nguồn nước. Khi tôn tạo, tu sửa di tích hay địa điểm công cộng tránh tối đa việc mở rộng công trình về phía Cây Di sản/cây cổ thụ. Đặc biệt không đổ lớp bê tông liền khối làm đường đi trên mặt đất vùng xung quanh Cây Di sản/cây cổ thụ.

Xung quanh gốc Cây Di sản/cây cổ thụ không được xây thành bồn và đổ đất lấp lên phần gốc cây. Những bồn cao lấp đầy đất ở xung quanh gốc Cây Di sản/cây cổ thụ đã xây cần được tháo dỡ, lấy đất chuyển đi cho hở phần gốc cây tiếp giáp cổ rễ. Không để úng nước ở vùng đất xung quanh gốc Cây Di sản/cây cổ thụ. Điều kiện úng nước sẽ thuận lợi cho các nấm gây bệnh thối rễ, lở cổ rễ phát triển mạnh...

T. H