Ứng dụng công nghệ viễn thám phát triển nông nghiệp, nông thôn

TMO - Bộ trưởng Bộ Nông nghiệp và Phát triển nông thôn cho rằng công nghệ viễn thám phục vụ ngành nông nghiệp, nông thôn sẽ là một trong những đề tài cần chú ý nghiên cứu triển khai trong năm 2024. 

Thông tin từ Viện Hàn lâm Khoa học và Công nghệ Việt Nam cho biết, Viện đã phối hợp với đơn vị chức năng thuộc Bộ NN&PTNT trong nhiều đề tài, dự án nghiên cứu về công nghệ viễn thám. Cụ thể, trong sản xuất lúa việc ứng dụng công nghệ viễn thám được thể hiện thông qua theo dõi sự phân bố diện tích, năng suất theo mùa vụ, ước tính sinh khối, sản lượng thu hoạch, tình trạng đốt đồng; Theo dõi lịch thời vụ, giai đoạn sinh trưởng, ảnh hưởng hạn mặn, ngập lũ đến sản xuất lúa; Ước tính khí methan phát thải từ ruộng lúa; tình hình sâu bệnh, dinh dưỡng, giống lúa. Sản phẩm hàng tháng từ viễn thám được cung cấp cho Trung tâm Chuyển đổi số và Thống kê nông nghiệp và Cục Trồng trọt để hỗ trợ triển khai sản xuất với các địa phương vùng ĐBSCL từ năm 2018 đến nay.

Công nghệ viễn thám cũng được ứng dụng trong lĩnh vực phòng chống thiên tai như theo dõi lũ tại đồng bằng sông Cửu Long, theo dõi lũ do bão (tại miền Trung), sử dụng ảnh radar, chụp trong mọi điều kiện thời tiết. Ngoài ra, nhờ công nghệ viễn thám, có thể theo dõi hàng tháng tình trạng mất rừng nhờ công nghệ SAR kết hợp với quang học; cung cấp thông tin về sinh khối, phục vụ điều tra tích tụ carbon.

Công nghệ viễn thám còn giúp theo dõi điều kiện mặt đất như nhiệt độ bề mặt, độ ẩm, độ bốc hơi, chỉ số khô hạn. Ngoài ra, còn nhiều sản phẩm khác từ viễn thám đã được nghiên cứu tại Viện Hàn lâm Khoa học và Công nghệ Việt Nam như biến động đường bờ; Xói lở bờ biển; Đánh giá chất lượng nước; Xây dựng bản đồ hiện trạng sử dụng đất; Khu vực nuôi trồng thủy sản.

Ngoài ra, ngành thủy sản hiện có nhu cầu rất lớn đối với ứng dụng công nghệ viễn thám. Quan trọng nhất là dữ liệu hàng ngày về hoạt động tàu cá trên biển, đặc biệt tại các vùng giáp ranh trên biển. Về nuôi trồng thủy sản, cần kiểm soát biến động diện tích vùng nuôi; đánh mã số vùng trồng, vùng nuôi, từ đó có những chỉ đạo cụ thể đối với việc nuôi trồng. Bên cạnh đó, ngành thủy sản cũng cần có dữ liệu ảnh chụp về các hệ sinh thái biển, san hô để từ đó đưa ra các giải pháp bảo vệ, kiểm soát biến động của các hệ sinh thái. Cục Kiểm ngư đề xuất sử dụng các ảnh chụp viễn thám để đưa ra các dự báo ngư trường khai thác thủy sản cho ngư dân.

Máy ứng dụng công nghệ IOT và Viễn thám trong quản lý sản xuất và dịch hại trên cây lúa tại huyện Vĩnh Thạnh (TP Cần Thơ). Ảnh: HV. 

Trong lĩnh vực thủy lợi, Cục Thủy lợi đề xuất ứng dụng công nghệ viễn thám trong quan trắc, giám sát sông ngòi, dự báo nguồn nước; Ứng dụng cảnh báo lũ lụt, hạn hán, xâm nhập mặn, tình trạng ô nhiễm; sử dụng ảnh viễn thám kết hợp các công nghệ khác giải quyết các bài toán hiện nay như kiểm đếm dung tích thực của các hồ chứa; dự báo dòng chảy, lượng mưa để tính toán cân đối các khu vực thừa thiếu nước; giám sát vùng trồng tại các vùng sản xuất tập trung.

Trước sự cần thiết của việc ứng dụng công nghệ viễn thám trong phát triển nông nghiêp, nông thôn, Trung tâm Chuyển đổi số và Thống kê Nông nghiệp đề xuất Bộ NN&PTNT xây dựng một chương trình hợp tác toàn diện với Viện Hàn lâm Khoa học và Công nghệ Việt Nam theo hướng trọng tâm, trọng điểm và có các sản phẩm dùng chung. Bên cạnh đó, các ảnh viễn thám, các dữ liệu về bản đồ của Viện Hàn lâm Khoa học và Công nghệ Việt Nam có thể tích hợp vào cơ sở dữ liệu ngành nông nghiệp thông qua Dự án xây dựng hệ thống thông tin và cơ sở dữ liệu ngành nông nghiệp do Trung tâm Chuyển đổi số và Thống kê Nông nghiệp triển khai thực hiện.  Đồng thời, cần tạo hành lang pháp lý cho việc chia sẻ dữ liệu giữa Viện Hàn lâm Khoa học và Công nghệ Việt Nam, Bộ Tài nguyên và Môi trường và Bộ NN&PTNT. Bên cạnh đó, cũng cần có các quy định về tài chính để thương mại hóa các sản phẩm viễn thám.

Tại Việt Nam hiện có 2 chiến lược chi phối các hoạt động liên quan đến ứng dụng viễn thám là Chiến lược phát triển viễn thám quốc gia đến năm 2030, tầm nhìn đến năm 2040. Chiến lược nêu rõ các mục tiêu ứng dụng rộng rãi công nghệ viễn thám trên mọi lĩnh vực, trong đó có các lĩnh vực thuộc ngành nông nghiệp, đẩy mạnh xã hội hóa, đưa trình độ viễn thám của Việt Nam lên tầm quốc tế… và Chiến lược phát triển và ứng dụng khoa học và công nghệ vũ trụ đến năm 2030. 

Hiện Việt Nam đang làm chủ 2 vệ tinh viễn thám VNREDSat-1, hoạt động từ 2013. Vệ tinh này do Viện Hàn lâm và Công nghệ Việt Nam vận hành đã hoạt động được hơn 10 năm với tuổi thọ thiết kế chỉ 5 năm nên tiến tới cần được thay thế. Dự kiến cuối năm 2024, đầu năm 2025, vệ tinh LOTUSat-1 dự kiến sẽ đưa lên quỹ đạo với công nghệ chụp ảnh xa, xuyên qua mây, có khả năng theo dõi thiên tai, lũ lụt tốt.  Theo lộ trình phát triển vệ tinh Việt Nam, vệ tinh LOTUSat-1 khi đi vào hoạt động sẽ được xin cơ chế miễn phí cung cấp ảnh vệ tinh cho các cơ quan nhà nước. Tuy nhiên, để vệ tinh tăng tần suất quan sát và chụp ảnh thường xuyên trên lãnh thổ Việt Nam, phía Viện sẽ làm việc để trao đổi ảnh giữa các vệ tinh với các nước bạn. 

Ứng dụng công nghệ viễn thám là nội dung quan trọng, một công cụ cho chỉ đạo điều hành và chuyển đổi số. Bộ NN&PTNT đề nghị Trung tâm Chuyển đổi số (Bộ NN&PTNT) đưa nội dung ứng dụng viễn thám vào giao ban thường xuyên. Việc tận dụng sức mạnh công nghệ cũng giúp ngành nông nghiệp vượt qua sự mù mờ về dữ liệu, quản trị điều hành. Bộ trưởng đề nghị tư duy của mỗi ngành, lĩnh vực của Cục, vụ, đơn vị tư vấn… thuộc Bộ cần phải thay đổi sang tư duy số, tư duy công nghệ trong đó có công nghệ viễn thám trong một số lĩnh vực. 

Minh An