Tín chỉ carbon ở Việt Nam: Nguồn lực mới đầy tiềm năng

TMO - Thị trường tín chỉ carbon rừng tại Việt Nam được biết đến với lần đầu bán vào năm 2023, đến nay đã bán được 10,3 triệu tín chỉ (1 tín chỉ carbon tương đương 1 tấn CO2), thu về 51,5 triệu USD, tức gần 1.250 tỷ đồng. Cùng với việc bảo vệ và phát triển rừng bền vững, Việt Nam đang dần hoàn thiện cơ chế, chính sách nhằm bảo đảm đáp ứng các điều kiện để kinh doanh tín chỉ carbon trong nông nghiệp. Đây là nguồn lực mới đầy tiềm năng của Việt Nam.

Các chuyên gia nhận định, thị trường carbon có tiềm năng to lớn trong việc mang lại nguồn thu đáng kể cho Việt Nam. Đại diện Cục Lâm nghiệp cho biết, rừng là nơi hấp thụ và lưu giữ lượng lớn carbon nên lĩnh vực lâm nghiệp đang phát thải ròng âm (hấp thụ nhiều hơn phát thải nhiều lần), tiềm năng chuyển nhượng kết quả giảm phát thải, thương mại tín chỉ carbon của rừng là rất lớn.

Xét về tiềm năng carbon rừng theo các vùng sinh thái của Việt Nam, thống kê của Bộ NN-PTNT năm 2022 cho thấy, các vùng Đông Bắc, Bắc Trung bộ, Nam Trung bộ và Tây Nguyên có tiềm năng lớn nhất. Bên cạnh đó, ngành nông nghiệp vốn được coi là trụ đỡ của nền kinh tế khi đang đảm bảo sinh kế cho trên 60% dân số sinh sống ở khu vực nông thôn và chiếm tỷ trọng gần 12% GDP. Tuy nhiên, sản xuất nông nghiệp đang là lĩnh vực gây phát thải lớn thứ hai sau ngành năng lượng với 80 triệu tấn khí thải CO2 mỗi năm.

Trong đó, sản xuất lúa và chăn nuôi là hai lĩnh vực gây phát thải khí nhà kính lớn nhất. Trong suốt chu trình sinh trưởng của cây lúa, có đến 80% thời gian thân rễ ngập trong nước. Chính lớp nước trên mặt ruộng này là nguyên nhân khiến lúa phát thải ra một lượng lớn loại khí nhà kính có tên là metal, có công thức hóa học là CH4.

Theo các chuyên gia, trong nông nghiệp, phát thải lớn nhất là từ canh tác lúa. (Ảnh minh hoạ).

Con số về khí CH4 mà các nhà khoa học thu nhận tại ruộng lúa ngập nước thường xuyên và ruộng rút cạn khô ngập xen kẽ sẽ thấy rõ câu trả lời. Đại diện Viện Môi trường nông nghiệp, Bộ Nông nghiệp và Phát triển nông thôn cho biết, cây lúa là cây phát thải ra nhiều khí metal nhất. Chỉ có khu hệ rễ lúa mới là một môi trường thích hợp cho vi khuẩn methanogen làm việc. Với môi trường rễ lúa ngập nước, vi khuẩn methanogen sinh sôi nhanh, ăn các chất hữu cơ trong đất và thải ra khí metal. 95% lượng khí metal này được cây lúa hút lên qua các mao mạch và ống dẫn ở thân, sau đó thoát ra bề mặt lá lúa.

Trong nông nghiệp, phát thải lớn nhất là từ canh tác lúa. Phát thải lớn thứ hai là từ đất nông nghiệp, tức là từ bón đạm vì khi mình trồng cây thì sẽ bón phân đạm, phân đạm này vào đất và khi có đạm dư thừa ở đất thì nó sẽ bị chuyển hóa bất kể ở điều kiện nào và vẫn sinh ra N2O. Động vật nhai lại được chăn nuôi nhiều nhất chính là bò. Thức ăn của bò là cỏ, rất nhiều chất xơ.

Chính cơ chế tiêu hóa thức ăn của chúng đã tạo ra một vùng trời khí metal chỉ với một động tác là "ợ hơi".  Đại diện Viện Môi trường nông nghiệp, Bộ Nông nghiệp và Phát triển nông thôn nêu ý kiến, động vật nhai lại chúng ta thấy có mùi hôi chính là mùi của khí metal.

Còn nếu phân của gia súc nếu chúng ta để đống lại tươi như vậy thì sẽ phân giải ra hai loại khí chính là khí metal và khí N20. Loại khí phát thải hay được nhắc đến nhất là khí CO2. Nhưng khí metal (CH4) lại có tiềm năng gây nóng lên toàn cầu gấp 28 khí CO2. Còn khí N20 còn gây nóng nhanh hơn CO2 đến 265 lần.

Rõ ràng, không giảm phát thải khí nhà kính từ nông nghiệp, Việt Nam sẽ không thể thực hiện được cam kết Net Zero, giảm phát thải ròng về bằng 0 vào năm 2050. Loại khí phát thải hay được nhắc đến nhất là khí CO2. Nhưng khí metal (CH4) lại có tiềm năng gây nóng lên toàn cầu gấp 28 khí CO2. Còn khí N20 thì còn gây nóng nhanh hơn CO2 đến 265 lần. Cả ba loại khí này đều sinh ra từ sản xuất nông nghiệp.

Để giảm thiểu những loại khí này, canh tác theo hướng nông nghiệp tuần hoàn mang lại kỳ vọng sẽ giúp giảm sâu phát thải ròng về bằng 0 vào năm 2050. Trang trại Trung hòa carbon là trạng thái tổng lượng khí CO2 thải ra môi trường cân bằng với lượng CO2 được hấp thụ hoặc loại bỏ. Nhằm giảm lượng khí thải carbon ở mức tối thiểu hoặc bằng 0, hàng nghìn tỷ đồng đã được doanh nghiệp đầu tư xây dựng các trang trại sinh thái.

Tại đây, 70% diện tích được dành cho mảng xanh và hồ nước điều hòa. Giảm lượng khí metan từ đàn bò sữa hàng nghìn con khi nhai lại đã được trang trại tính toán giải pháp.

Kinh tế tuần hoàn cũng đóng góp lớn cho cắt giảm tối đa lượng phát thải khí nhà kính. Mỗi năm, 10.000 tấn phân bò được xử lý thành phân hữu cơ để bón cho 500 ha cánh đồng lúa, cỏ… sau đó rơm, cỏ lại trở thành nguồn thức ăn cho đàn bò. Bioga từ phân bò và năng lượng mặt trời trở lại đáp ứng các hoạt động của trang trại như thắp sáng, sấy cỏ, thanh trùng sữa cho bê.

Khi đầu ra của quá trình này được tận dụng để làm đầu vào cho quá trình khác, kết hợp các giải pháp, lượng carbon trung hòa từ các trang trại đã tương đương 30.000 sân bóng đá phủ đầy cây xanh. Đại sứ quán Anh tại Hà Nội cho biết, hướng đến Net Zero vào năm 2050, những chuyển động của ngành nông nghiệp sẽ giúp Việt Nam cắt giảm gần 40% lượng phát thải khí nhà kính. Nỗ lực chuyển đổi nông nghiệp, mở rộng quy mô các cây trồng vật nuôi ít carbon và làm giàu cho hệ sinh thái rừng, không chỉ tạo một hệ sinh thái sản xuất bền vững mà còn đưa Việt Nam trở thành nguồn cung cho thị trường tín chỉ carbon của thế giới. Việt Nam đang sở hữu tài nguyên đất đai lớn với khí hậu đa dạng và được cho là nguồn cung ứng tín chỉ carbon đầy tiềm năng.

Nếu mỗi ngành hàng có chiến lược phát triển dựa trên bảo tồn tài nguyên thiên nhiên, văn hóa bản địa, tạo ra các sản phẩm có trách nhiệm thì cánh cửa xuất khẩu sẽ không chỉ dừng ở giá trị kim ngạch 62,5 tỷ USD và việc tham gia vào thị trường mua bán tín chỉ carbon để gia tăng thu nhập trên cùng một đơn vị canh tác không còn là điều xa vời. Cùng với giảm phát thải trong sản xuất, doanh nghiệp còn đồng hành cùng các vườn quốc gia khoanh nuôi tái sinh rừng ngập mặn.

Ngành nông nghiệp, dự kiến mỗi năm có thể đạt 57 triệu tín chỉ carbon, đem về gần 300 triệu USD. (Ảnh minh hoạ).

Đây là cách để tạo ra những bể chứa carbon, bởi lượng hấp thụ carbon của rừng ngập mặn gấp 4 lần so với rừng trên cạn… Sau hai năm thực hiện khoanh nuôi tái sinh, từ bãi đất trống này đã có 100.000 cây mắm đang sinh trưởng tốt. Bằng cách này, sau 5 năm nữa, Vườn quốc gia mũi Cà Mau sẽ có thêm 600 ha rừng tự nhiên.

Từ nông nghiệp phát thải đến nông nghiệp tạo tín chỉ, một tấn CO2 quy đổi tương đương được xem là một tín chỉ carbon. Riêng trong ngành nông nghiệp, dự kiến mỗi năm có thể đạt 57 triệu tín chỉ carbon, đem về gần 300 triệu USD. Từ vị trí là ngành đứng thứ hai về phát thải khí nhà kính, ngành nông nghiệp đang tích cực thay đổi để hướng tới tăng trưởng xanh, bền vững.

Trong khi Vietgap, Glogap vốn chỉ dừng ở những quy định sản xuất tốt, ESG ra đời vào đầu năm 2000 lại là một tiêu chuẩn bền vững rộng hơn, bao trùm hơn. ESG là viết tắt của ba từ: môi trường, xã hội, quản trị. Nhờ ESG, bà con nông dân không chỉ biết làm nông nghiệp vì sự sống mà còn mang lại giá trị kinh tế tốt hơn cho chính loại nông sản mà mình đã làm ra. Từ làm theo tiêu chuẩn UTZ, 4T đến ESG, những trái cà phê trồng ở độ cao 1.000 m so với mặt nước biển của người dân đã đạt đến tiêu chuẩn của cà phê đặc sản. Từ mức giá 6.000 đồng/kg quả tươi, năm 2024 giá cà phê nhân ở Sơn La đã chạm mốc 23.000 đồng/kg.

Để ứng phó với tình trạng khẩn cấp về khí hậu đang diễn ra, các nước trên thế giới, trong đó có Việt Nam đang tích cực triển khai các hoạt động giảm phát thải khí nhà kính và phát triển thị trường carbon. Đến nay, Việt Nam là một trong số ít nước trong khu vực châu Á bước đầu hình thành hành lang pháp lý ghi nhận vai trò của carbon rừng trong việc thích ứng và giảm thiểu biến đổi khí hậu cũng như định hướng về việc thương mại carbon rừng.

Theo các chuyên gia lâm nghiệp, ước tính trong giai đoạn 2021 - 2030, Việt Nam sở hữu khoảng 40 - 70 triệu tín chỉ carbon rừng có thể tham gia trao đổi trên thị trường tín chỉ carbon thế giới, từ đó có thể thu về hàng chục ngàn tỷ đồng từ chuyển nhượng tín chỉ carbon rừng.

Ngọc Thảo