TMO - Xuất khẩu lâm sản là một trong những ngành kinh tế mũi nhọn, đóng góp quan trọng vào kim ngạch thương mại và phát triển vùng nông nghiệp nông thôn. Tuy nhiên, để duy trì đà tăng trưởng, ngành lâm nghiệp Việt Nam đang hướng đến mục tiêu xuất khẩu theo hướng lâu dài, bền vững.

Hiện nay, cả nước có hơn 5.000 doanh nghiệp chế biến gỗ và lâm sản, trong đó doanh nghiệp tư nhân chiếm 95%; khoảng 3,5% doanh nghiệp có vốn đầu tư trên 50 tỷ đồng. Số doanh nghiệp chế biến sản phẩm xuất khẩu là khoảng 2.000 doanh nghiệp (trong nước chiếm 65%, còn lại là doanh nghiệp có vốn đầu tư hoặc liên kết, liên doanh với doanh nghiệp nước ngoài)... Theo Hiệp hội Gỗ và Lâm sản Việt Nam, hiện nay, về thị trường, xuất khẩu gỗ và lâm sản vẫn giữ mức tăng trưởng đồng đều ở các thị trường lớn, trong đó, riêng xuất khẩu vào Mỹ vẫn tăng so với cùng kỳ năm ngoái.

Xuất khẩu dăm gỗ, viên nén sang Nhật Bản, Trung Quốc, Hàn Quốc vẫn đang duy trì mức tăng trưởng tốt. Thị trường EU với sản phẩm chủ yếu là đồ nội, ngoại thất cũng tăng nhẹ. Tuy nhiên, Theo Lãnh đạo Hiệp hội Gỗ và Lâm sản Việt Nam, năm 2025 và thời gian tiếp theo, tình hình kinh tế thế giới biến động, các cuộc xung đột địa chính trị ảnh hưởng đến chi phí vận chuyển, giá gỗ nguyên liệu, và các quy định thương mại, gây ảnh hưởng đến hoạt động xuất khẩu. Tuy nhiên, các áp lực lớn từ thị trường xuất khẩu cũng là dịp để các doanh nghiệp nhìn lại mô hình tăng trưởng của mình, để tăng khả năng thích ứng, ứng phó với biến động thị trường bên ngoài.

Nhiều thị trường tiềm năng như Trung Quốc (sản phẩm mây tre đan, đồ lâm sản thủ công mỹ nghệ); Nhật Bản (sản phẩm nội thất gỗ); các thị trường khác như; Anh, Nga, Trung Đông, Nam Mỹ hay ASEAN cũng chưa được tận dụng hiệu quả. Đây là phân khúc mới, tạo cơ hội lớn để các doanh nghiệp vươn lên, nâng cao năng lực cạnh tranh để xuất khẩu bền vững.

Được biết, Việt Nam xuất khẩu từ gỗ và lâm sản tăng đều hằng năm, từ 6,9 tỷ USD năm 2015 đã tăng mạnh lên 16 tỷ USD năm 2024 và hết năm nay dự kiến xuất khẩu đạt hơn 18 tỷ USD. Do đó, xây dựng và phát triển được vùng nguyên liệu ổn định là đòi hỏi quan trọng để góp phần nâng cao năng lực cạnh tranh cho các doanh nghiệp. Hiện nay, nguồn nguyên liệu lâm sản trong nước mới đáp ứng khoảng hơn 70% nhu cầu phục vụ sản xuất, chế biến cho các doanh nghiệp.

Trong những tháng đầu năm 2025, kim ngạch xuất khẩu gỗ và sản phẩm từ gỗ của Việt Nam có bước tăng trưởng đột phá.

Riêng về gỗ, bình quân mỗi năm Việt Nam vẫn còn phải nhập khẩu khoảng 5,5-6 triệu mét khối gỗ nguyên liệu. Theo tổ chức Forest Trend, Việt Nam đã trở thành quốc gia quan trọng trên bản đồ cung cấp các sản phẩm đồ gỗ cho thế giới.

Trước thực tế đó, Lãnh đạo Bộ Nông nghiệp và Môi trường đề nghị, doanh nghiệp cần đẩy mạnh liên kết với người trồng rừng và các chủ rừng để phát triển rừng gỗ lớn và các vùng nguyên liệu lâm sản có năng suất, chất lượng cao. Việc này không chỉ người trồng rừng được hưởng lợi mà các doanh nghiệp cũng có thể chủ động được nguồn nguyên liệu hợp pháp, có chứng chỉ, có nguồn gốc đáp ứng đòi hỏi của các thị trường xuất khẩu. Cùng với việc giải quyết hiệu quả nguồn nguyên liệu ổn định, các doanh nghiệp cần đẩy mạnh khoa học, công nghệ, tạo ra nhiều sản phẩm kết cấu, mẫu mã mới đáp ứng nhu cầu thị trường, nhất là đối với mặt hàng cao cấp về chất lượng và mỹ thuật, sản phẩm phối kết với kim loại, đá...

Hiện nay, cả nước có khoảng 500.000 lao động trong ngành chế biến, xuất khẩu gỗ, lâm sản, trong đó lao động được đào tạo, làm việc ổn định chiếm 55-60%, lực lượng lao động này đã làm chủ trong vận hành, sử dụng thiết bị, công nghệ mới, thay thế công việc do chuyên gia nước ngoài thực hiện trước đây.

Giải quyết tốt bài toán đào tạo nguồn nhân lực, thay đổi phương pháp sản xuất từ thủ công sang hiện đại, từ ảnh hưởng môi trường đến sản xuất xanh, từ tự phát, độc lập sang liên kết theo chuỗi giá trị... đã mang lại giá trị lớn cho các doanh nghiệp sản xuất, kinh doanh lâm sản.

Hiện nay, kim ngạch xuất khẩu gỗ và lâm sản của Việt Nam mới chiếm khoảng 6% thị phần toàn cầu. Các doanh nghiệp cần duy trì tăng trưởng ổn định tại các thị trường hiện có, tìm kiếm mở rộng thị trường tiềm năng, thị trường mới; thực hiện đầy đủ các cam kết quốc tế, tiếp tục triển khai đàm phán và thực hiện chương trình hợp tác lâm nghiệp với một số quốc gia trọng điểm, trong đó chú trọng việc hợp tác, hỗ trợ về công nghiệp chế biến lâm sản, nhất là các quốc gia có giá trị thương mại cao.

Mặc dù có nhiều thuận lợi song việc xuất khẩu lâm sản của Việt Nam vẫn gặp những thách thức nhất định. Đó là, thị trường Mỹ, nơi đóng góp hơn 56% tổng doanh thu xuất khẩu của các doanh nghiệp đang bị đe dọa bởi tác động của sắc lệnh áp thuế đối ứng 46%.

Nếu áp toàn bộ mức thuế này, chi phí sản xuất gỗ và sản phẩm gỗ của Việt Nam sẽ tăng thêm khoảng 4,14 tỷ USD mỗi năm, làm giảm khả năng cạnh tranh tại thị trường Mỹ. Với thị trường EU, các doanh nghiệp Việt Nam đóng góp đáng kể trong phân khúc đồ nội-ngoại thất và viên nén gỗ với bình quân đạt hơn 1 tỷ USD mỗi năm.

Vừa qua, EU đã ban hành Nghị định EURD về cấm các doanh nghiệp xuất khẩu vào thị trường này những sản phẩm nông nghiệp như cà-phê, cao-su, đậu nành, gỗ, dầu cọ… có liên quan đến nạn phá rừng trên toàn cầu. Tuy nhiên, các doanh nghiệp Việt Nam đã chuẩn bị và thích ứng với các yêu cầu của quy định này. Bên cạnh đó, các thị trường xuất khẩu lâm sản chính khác của Việt Nam như Nhật Bản, Trung Quốc, Hàn Quốc cũng đang gây ra những thách thức trong chuỗi cung ứng hàng hóa như việc đặt ra các yêu cầu về nguồn gốc gỗ và bảo vệ môi trường, việc tuân thủ các tiêu chuẩn sản xuất xanh, giảm phát thải khí nhà kính…

Xuất khẩu lâm sản theo hướng bền vững không chỉ là yêu cầu tất yếu từ thị trường quốc tế mà còn là cơ hội để ngành lâm nghiệ Việt Nam phát triển ổn định, hiệu quả và thân thiện với môi trường.

Để đạt mục tiêu này, cần sự phối hợp chặt chẽ giữa cơ quan quản lý, doanh nghiệp và người trồng rừng trong việc nâng cao chất lượng nguyên liệu, tuân thủ quy định pháp lý và tiêu chuẩn quốc tế. Khi sản phẩm lâm sản gắn với yếu tố bền vững, Việt Nam sẽ có nhiều cơ hội mở rộng thị trường, gia tăng giá trị và phát triển lâm nghiệp hài hoà với bảo vệ môi trường sinh thái.

Kim Oanh