Nghiên cứu, bảo vệ giống lan rừng bản địa quý hiếm

TMO - Trước nguy cơ mai một do khai thác quá mức và biến đổi khí hậu, việc nghiên cứu, bảo tồn các giống lan rừng đang trở thành nhiệm vụ cấp thiết. Do đó, các nhà khoa học thuộc Trung tâm Nghiên cứu thực nghiệm Nông Lâm nghiệp Lâm Đồng đã chủ động triển khai nhân giống, phục hồi nguồn gen lan rừng bản địa quý hiếm.

Theo trưởng nhóm nghiên cứu, Dự án nhân giống loài lan rừng bản địa được triển khai tại huyện Lâm Hà. Những năm gần đây, mô hình trồng các giống lan bản địa được nhân giống bằng cách gieo hạt trong điều kiện in vitro đã được bà con nông dân tỉnh Lâm Đồng áp dụng nhiều và mang lại hiệu quả kinh tế khả quan.

Các giống lan được bà con nuôi trồng chủ yếu là giống bản địa được lai tạo với nhau, cho hoa đẹp và tạo ra ưu thế lai ở thế hệ F1, cây sinh trưởng khỏe, dễ chăm sóc. Tuy nhiên, trong quá trình trồng và chăm sóc, bà con gặp phải những khó khăn như chất lượng cây giống in vitro không đồng đều, giá thành cao; cây in vitro có tỉ lệ chết cao khi đưa ra vườn ươm, vì vậy chưa tối ưu được hiệu quả kinh tế.

Trước thực tế đó, Trung tâm Nghiên cứu thực nghiệm Nông Lâm nghiệp Lâm Đồng đã triển khai dự án “Nhân giống một số loài lan rừng bản địa giá trị cao tại huyện Lâm Hà” nhằm bảo tồn nguồn gen đặc hữu của tỉnh và cung cấp nguồn giống lan bản địa có chất lượng cao cho thị trường.

Các nhà khoa học đã chọn các loài lan: Giã hạc Di Linh, Long tu, Trầm và Nù Tam Bố ở Lâm Đồng sau đó lai tạo bằng phương pháp in vitro cho thụ phấn chéo tạo giống lan mới độc đáo. Để chọn nguồn giống ban đầu chất lượng, những người thực hiện đề tài phải thu thập quả lan Giã hạc Di Linh tại các vườn trồng lan với nhiều tiêu chuẩn kỹ càng.

Mẫu cây lan sau khi làm sạch được khử trùng sẽ được tiến hành nhân giống in vitro theo quy trình trong thời gian khoảng 3 tháng là cây con có thể xuất vườn với kích cỡ cao 5 - 7cm, có 4 - 5 lá. Sau bảy tháng kể từ khi ra hoa, nhóm tác giả của dự án thu hoạch được quả của ba giống lai. Nhóm đem khử trùng hạt, rồi tách hạt gieo trong môi trường nuôi cấy in vitro cho đến khi hạt nảy mầm, mọc rễ, ra chồi và phát triển thành cây con.

Giống sẽ được nuôi trong môi trường in vitro đảm bảo các điều kiện về nhiệt độ, độ ẩm, cường độ ánh sáng theo chu kỳ nhất định. Cả ba giống được nhân in vitro đều có chiều cao 7,5 - 7,9cm, có hơn 7 lá, hơn 4 rễ dài trên 3cm, đủ tiêu chuẩn để đưa ra vườn ươm. Tám tuần sau khi ra vườn ươm, tỷ lệ sống của cả ba giống đạt 100%, chất lượng cây con tốt. Ba mô hình trồng lan in vitro được dự án triển khai tại Lâm Hà cho thấy, các giống lan rừng sinh trưởng, phát triển tốt, người dân nắm được quy trình chăm sóc lan nuôi cấy mô ngoài vườn ươm. Cây giống hoa lan in vitro cao từ 10 - 13cm được chuyển cho các hộ chăm sóc. Sau hai tháng, cây sinh trưởng khỏe mạnh, không nhiễm bệnh, tăng 3 - 4cm.

Các loại lan rừng quý hiếm được nhóm nghiên cứu nhân giống thành công, góp phần mang lại hiệu quả kinh tế cho người dân địa phương. (Ảnh minh hoạ). 

Nhóm thực hiện ước tính một hecta có thể trồng 30 - 40 nghìn chậu lan, với giá bán trung bình hơn 25.000 đồng/chậu chưa ra hoa, 60 - 300 nghìn/chậu có hoa, người trồng có thể thu lãi 200 - 400 triệu đồng/ha. Sau khi nghiệm thu đề tài, Trung tâm tiếp tục nhân giống khoảng 3.000 cây để cung cấp cho thị trường trong và ngoài tỉnh với mức giá xuất bán chỉ khoảng 25.000 đồng/cây con.

Đại diện nhóm nghiên cứu thông tin, phương pháp nuôi cấy mô trong phòng thí nghiệm giúp cho việc nhân giống đạt số lượng lớn hơn nhiều lần so với nhân giống tự nhiên. Do vậy, mức giá mà Trung tâm đang bán ra thị trường như hiện nay là bình thường. Lãnh đạo Hiệp hội Hoa Đà Lạt nhận định, chất lượng của cây giống in vitro đảm bảo tính đồng đều cao và vượt trội hơn so với phương pháp truyền thống. Do cây mẹ đầu dòng đã được lựa chọn kỹ càng sẽ giúp cây con bảo tồn được những đặc tính tốt nhất.

Hoạt động nghiên cứu và bảo vệ giống lan rừng bản địa quý hiếm mang ý nghĩa đặc biệt quan trọng cả về sinh thái, khoa học lẫn kinh tế. Trước hết, lan rừng là một phần không thể tách rời của hệ sinh thái rừng tự nhiên, đóng vai trò duy trì cân bằng sinh học và góp phần tạo nên sự đa dạng di truyền quý giá.

Bảo tồn lan rừng không chỉ là bảo vệ một loài thực vật mà còn là gìn giữ giá trị văn hóa, bản sắc địa phương gắn với núi rừng. Mặt khác, việc nhân giống, phục hồi và phát triển các giống lan quý còn mở ra cơ hội phát triển sinh kế bền vững cho người dân miền núi, thông qua mô hình du lịch sinh thái, trồng lan thương phẩm và xuất khẩu cây giống.

Trong bối cảnh biến đổi khí hậu và áp lực từ khai thác tự nhiên ngày càng gia tăng, công tác nghiên cứu bảo tồn lan rừng càng trở nên cấp thiết, đòi hỏi sự phối hợp chặt chẽ giữa cơ quan chuyên môn, chính quyền và cộng đồng. Đây không chỉ là việc bảo tồn một nguồn gen quý mà còn là hành động hướng đến phát triển hài hòa giữa con người và thiên nhiên.

Thu Hương