Nâng cao trách nhiệm của doanh nghiệp trong tái chế chất thải

TMO - Từ ngày 1/1/2024 các doanh nghiệp sản xuất, nhập khẩu săm lốp, pin, ắcquy, dầu nhớt và bao bì thương phẩm của một số sản phẩm sẽ phải thực hiện trách nhiệm tái chế theo tỷ lệ, quy cách tái chế bắt buộc theo quy định của Luật Bảo vệ môi trường và Nghị định số 08/2022/NĐ-CP của Chính phủ, nhằm hướng đến Kinh tế Xanh, kinh tế tuần hoàn bền vững.

Theo quy định của Luật Bảo vệ môi trường và Nghị định số 08/2022/NĐ-CP, các doanh nghiệp sản xuất, nhập khẩu phải thực hiện tái chế sản phẩm, bao bì theo tỷ lệ tái chế bắt buộc trên tổng khối lượng sản phẩm, bao bì sản xuất được doanh nghiệp đưa ra thị trường hoặc nhập khẩu. Cụ thể, tỷ lệ tái chế bắt buộc cho 3 năm đầu tiên đối với săm lốp là 5%; các loại pin sử dụng cho phương tiện giao thông (như Li, NiMH) và pin sử dụng cho các thiết bị điện-điện tử là 8%; tỷ lệ tái chế bắt buộc đối với ắcquy từ 8-12%, tùy từng loại (trong đó ắcquy chì 12%, ắcquy các loại khác 8%).

Tỷ lệ tái chế bắt buộc đối với bao bì là từ 10-22%, tùy từng loại (như giấy carton là 20%, bao bì giấy hỗn hợp 15%, bao bì nhôm 22%, bao bì nhựa PET là 22%, bao bì sắt và kim loại khác 20%); chai, lọ, hộp thủy tinh 15%... Theo quy định, đối tượng thực hiện trách nhiệm tái chế bao bì là các doanh nghiệp sản xuất, nhập khẩu các sản phẩm: Thực phẩm, mỹ phẩm, thuốc, phân bón, thức ăn chăn nuôi, thuốc thú y, ximăng, chất tẩy rửa và chế phẩm dùng trong gia dụng, nông nghiệp, y tế. Riêng các doanh nghiệp sản xuất, nhập khẩu có tổng doanh thu từ bán hàng, cung cấp dịch vụ của năm trước dưới 30 tỷ đồng hoặc có tổng giá trị nhập khẩu (tính theo trị giá hải quan) của năm trước dưới 20 tỷ đồng thì không phải thực hiện trách nhiệm tái chế bao bì.

Đối với săm lốp, doanh nghiệp có thể áp dụng các giải pháp tái chế như làm lốp dán công nghệ cao hoặc cắt, thu hồi bột cao su làm cốt liệu hoặc chưng phân đoạn thành dầu.  

Về quy cách tái chế bắt buộc theo quy định hiện hành, các doanh nghiệp sản xuất, nhập khẩu có thể lựa chọn nhiều giải pháp tái chế. Chẳng hạn, đối với săm lốp, doanh nghiệp có thể áp dụng các giải pháp tái chế như làm lốp dán công nghệ cao hoặc cắt, thu hồi bột cao su làm cốt liệu hoặc chưng phân đoạn thành dầu. Đối với pin sạc, doanh nghiệp có thể áp dụng giải pháp tái chế như sản xuất kim loại dạng phôi hoặc hóa chất công nghiệp; sản xuất hạt nhựa tái sinh hoặc các sản phẩm phụ từ nhựa như hóa chất thương phẩm, dầu nặng, khí tổng hợp làm nguyên, nhiên liệu sản xuất cho các ngành công nghiệp…

Đối với dầu nhớt, các doanh nghiệp sản xuất, nhập khẩu có thể áp dụng các giải pháp tái chế như chưng thu hồi dầu gốc hay loại dầu khác, hoặc chưng thu hồi dầu các phân đoạn. Với bao bì, doanh nghiệp có thể áp dụng các giải pháp tái chế khác nhau tùy thuộc loại bao bì (như bao bì giấy, giấy carton có pháp tái chế là sản xuất bột giấy thương phẩm hoặc các sản phẩm giấy như giấy vệ sinh, giấy bìa, hộp giấy). Với bao bì nhôm, các doanh nghiệp có thể áp dụng giải pháp tái chế là sản xuất phôi nhôm hoặc sản xuất các sản phẩm khác; bao bì nhựa có thể tái chế sản xuất hạt nhựa tái sinh, sản xuất sản phẩm khác như dầu, xơ sợi…

Theo quy định, các doanh nghiệp sản xuất, nhập khẩu được lựa chọn một trong hai phương thức thực hiện trách nhiệm tái chế. Phương thức thứ nhất là tự tổ chức tái chế (tự mình tái chế hoặc thuê đơn vị tái chế hoặc ủy quyền cho một bên khác tổ chức tái chế ) và phương thức thứ hai là nộp tiền vào Quỹ Bảo vệ môi trường Việt Nam để hỗ trợ tái chế. Riêng với các sản phẩm điện, điện tử, theo lộ trình, các doanh nghiệp sản xuất, nhập khẩu sẽ thực hiện trách nhiệm tái chế bắt buộc từ ngày 1/1/2025 và các doanh nghiệp sản xuất, nhập khẩu phương tiện giao thông (ôtô và xe máy) sẽ thực hiện trách nhiệm tái chế bắt buộc từ ngày 1/1/2027.

Trách nhiệm mở rộng nhà sản xuất (EPR) là việc các nhà sản xuất, nhập khẩu thực hiện trách nhiệm quản lý bao bì sản phẩm của mình khi chúng bị thải bỏ ra môi trường. Hiện nay có khoảng hơn 400 hệ thống EPR khác nhau trên toàn cầu mà các quốc gia đang áp dụng. Trách nhiệm mở rộng nhà sản xuất là một công cụ kinh tế tuân theo nguyên tắc thị trường và là một cách tiếp cận chính sách mới nhằm tìm kiếm giải pháp tài chính để xử lý vấn đề chất thải, đồng thời thúc đẩy ngành công nghiệp tái chế, đem lại cơ hội kinh tế, việc làm cho xã hội và giúp Chính phủ các nước đạt được các mục tiêu về môi trường.

EPR thúc đẩy ngành công nghiệp tái chế. Ảnh: PV. 

Mới đây, Bộ Tài nguyên và Môi trường đã ban hành Thông báo số 63/TB-BTNMT về việc vận hành Cổng Thông tin điện tử EPR Quốc gia nhằm hỗ trợ các nhà sản xuất, nhập khẩu trong việc đăng ký, kê khai, báo cáo khi thực hiện trách nhiệm mở rộng (EPR). Cổng Thông tin điện tử EPR Quốc gia giúp các nhà sản xuất, nhập khẩu thuộc đối tượng thực hiện trách nhiệm tái chế sản phẩm, bao bì (Điều 54 Luật Bảo vệ môi trường năm 2020) và trách nhiệm xử lý chất thải (Điều 55 Luật Bảo vệ môi trường năm 2020) phải thực hiện việc đăng ký, kê khai, báo cáo trên Cổng Thông tin điện tử EPR Quốc gia (hình thức trực tuyến) từ ngày 29/01/2024 thay vì nộp bản giấy về Bộ Tài nguyên và Môi trường theo quy định tại khoản 4 Điều 87 Nghị định số 08/2022/NĐ-CP ngày 10/1/2022 của Chính phủ quy định chi tiết một số điều của Luật Bảo vệ môi trường năm 2020.

Để xác thực các thông tin đăng ký, kê khai, báo cáo trên Cổng Thông tin EPR Quốc gia, nhà sản xuất, nhập khẩu phải sử dụng phần mềm hỗ trợ ký số trên Window, Linux, Mac. Trường hợp cần được hỗ trợ và hướng dẫn sử dụng hệ thống đăng ký, kê khai, báo cáo trên Cổng thông tin điện tử EPR Quốc gia, nhà sản xuất, nhập khẩu có thể quét mã QR được cung cấp trên Cổng Thông tin này.

Đại diện Bộ Tài nguyên và Môi trường cho biết, trước khi vận hành chính thức Cổng thông tin điện tử EPR Quốc gia, Bộ đã tổ chức xây dựng, cho vận hành thử nghiệm trên thực tế để các nhà sản xuất, nhập khẩu thực hiện đăng ký, kê khai thử nghiệm và có ý kiến góp ý để hoàn thiện, cập nhật. Việc chính thức vận hành Cổng thông tin điện tử EPR Quốc gia sẽ giúp các nhà sản xuất, nhập khẩu thuận lợi, dễ dàng hơn và tiết kiệm chi phí tuân thủ trong việc đăng ký, kê khai, báo cáo việc thực hiện trách nhiệm tái chế sản phẩm, bao bì và trách nhiệm xử lý chất thải theo quy định của pháp luật. Bên cạnh việc đăng ký, kê khai, báo cáo trên Cổng Thông tin điện tử EPR Quốc gia, nhà sản xuất, nhập khẩu có thể truy cập Cổng thông tin này để cập nhật các thông tin về quy định pháp luật và giải đáp pháp luật liên quan đến việc thực hiện trách nhiệm tái chế sản phẩm, bao bì và trách nhiệm xử lý chất thải.

EPR là công cụ kinh tế tuân theo nguyên tắc thị trường và là cách tiếp cận chính sách mới nhằm tìm kiếm giải pháp tài chính để xử lý vấn đề chất thải. Ðồng thời, thúc đẩy ngành công nghiệp tái chế, đem lại cơ hội kinh tế, việc làm cho xã hội và giúp chính phủ các nước đạt được các mục tiêu về môi trường. Tại Việt Nam, ý tưởng về EPR đã được thể chế hóa tại Luật BVMT năm 2005.

Tuy nhiên, những năm qua quy định EPR chưa được thực thi hiệu quả do nhiều nguyên nhân, trong đó chủ yếu do trước đây mô hình này hoàn toàn tự nguyện. Việc áp dụng tự nguyện mà không bắt buộc làm cho mô hình EPR trước đây không phát huy được tác dụng mong muốn; không tạo ra cơ chế tài chính bền vững cho việc thu hồi, xử lý sản phẩm, bao bì sau sử dụng; không có tác động đến quá trình sử dụng nguyên liệu, thiết kế sản phẩm để thu hồi, kéo dài vòng đời sản phẩm...

Trước xu hướng tất yếu của sự phát triển mô hình kinh tế tuần hoàn, thì việc bắt buộc áp dụng EPR là cần thiết để đạt được mục tiêu phát triển bền vững. Trước đây, luật chỉ quy định trách nhiệm thu hồi và xử lý các sản phẩm thải bỏ của nhà sản xuất, nhà nhập khẩu thì nay theo Luật BVMT năm 2020, nội dung này đã được thay đổi cách tiếp cận. Trong đó, nhà sản xuất, nhập khẩu có trách nhiệm tái chế sản phẩm bao bì đối với sáu nhóm sản phẩm, bao bì có giá trị tái chế và thu gom, xử lý chất thải đối với sáu nhóm sản phẩm, bao bì chứa chất độc hại, khó có khả năng tái chế, gây khó khăn cho thu gom, xử lý chất thải.

Thời gian qua Bộ Tài nguyên và Môi trường đã phối hợp các bộ, ngành có liên quan hoàn thành các quy định, thiết chế liên quan để thực hiện EPR như: thành lập Hội đồng EPR quốc gia, Văn phòng Hội đồng EPR quốc gia; trình Thủ tướng Chính phủ định mức chi phí tái chế sản phẩm, bao bì (gọi tắt là Fs); xây dựng Quy chế quản lý, sử dụng tiền đóng góp của nhà sản xuất, nhập khẩu để hỗ trợ tái chế, xử lý chất thải, xây dựng Cổng thông tin EPR quốc gia. Bộ Tài nguyên và Môi trường cũng đã xây dựng hệ thống đăng ký, kê khai, báo cáo trực tuyến, từ hệ thống này các nhà sản xuất, nhập khẩu sẽ thực hiện đăng ký, kê khai, báo cáo trên Cổng thông tin điện tử EPR quốc gia mà không phải gửi bản giấy về Bộ; tổ chức các lớp phổ biến, tập huấn cho các nhà sản xuất, nhập khẩu, nhà tái chế trên cả nước.

Lan Anh