Nâng cao năng lực ứng phó với sạt lở đất, lũ quét

TMO - Những năm gần đây, mưa lớn, lũ quét, sạt lở xảy ra ngày càng khốc liệt, bất thường, gây hậu quả nghiêm trọng, đòi hỏi tỉnh Sơn La cần đẩy mạnh các giải pháp phòng chống, nâng cao năng lực cảnh báo, chủ động ứng phó với thiên tai. 

Là tỉnh miền núi có địa hình phức tạp chia cắt mạnh bởi thung lũng, sông, suối, khe rạch có độ dốc cao, vào mùa mưa lũ, lượng mưa và dòng chảy chiếm khoảng 80% tổng lượng nước cả năm, gây xói mòn, rửa trôi mạnh. Tỉnh có hai hệ thống sông chính là sông Đà và sông Mã, với mạng lưới sông suối dày có mật độ trung bình 1,8 km/km2 đất tự nhiên và nhiều thung lũng hẹp, hiểm trở.

Những năm gần đây lũ quét, sạt lở xảy ra cực đoan, bất thường ở hầu hết các lưu vực lớn nhỏ, thung lũng mỗi khi mưa lớn. Lũ quét, trượt lở đất đá cuốn trôi, vùi lấp, sạt lở khu dân cư, nhiều diện tích đất canh tác, phá hỏng hệ thống công trình giao thông, thủy lợi. Do tập quán và điều kiện sinh sống của đồng bào các dân tộc ở tỉnh miền núi, mỗi cộng đồng dân cư sinh sống gần nguồn nước, ven bờ sông, suối, ở vùng thung lũng hay trên các sườn núi cao làm nương rẫy... là những nơi có nguy cơ và tần suất cao xảy ra lũ quét, sạt lở.

Lũ quét, sạt lở là loại hình thiên tai phức tạp, bất ngờ, bất thường, khó dự báo và phòng ngừa, phòng tránh, trong khi đó nhân dân vùng nông thôn, vùng sâu, vùng cao còn nhiều khó khăn, yếu và thiếu về kiến thức, kỹ năng, thông tin dự báo. Nhiều cộng đồng và nơi ở của người dân từ bao đời nay sinh sống an toàn, ổn định hiện nay đã không còn an toàn và nằm trong vùng nguy cơ cao chịu tác động của lũ quét, sạt lở. Năng lực dự báo, cảnh báo, thông tin phục vụ cộng đồng và người dân chưa đáp ứng được thực tế. Ứng phó với lũ quét, sạt lở ở tỉnh miền núi đòi hỏi các phương tiện, thiết bị cứu hộ, cứu nạn mang tính đặc thù, bảo đảm phù hợp đặc điểm, điều kiện địa hình phức tạp.

Sơn La triển khai Kế hoạch Điều tra, cảnh báo sớm sạt lở đất, lũ quét nhằm nâng cao năng lực ứng phó. 

Trước thực tế trên, tỉnh Sơn La triển khai Kế hoạch Điều tra, cảnh báo sớm sạt lở đất, lũ quét trên địa bàn tỉnh. Theo đó, Sơn La sẽ triển khai điều tra, lập bản đồ phân vùng nguy cơ, bản đồ phân vùng rủi ro sạt lở đất, lũ quét có nguy cơ gây ra sự cố môi trường tỷ lệ 1:10.000 và lớn hơn cho các vị trí, khu vực rủi ro cao với sạt lở đất, lũ quét. Từ đó, đề xuất các giải pháp công trình, phi công trình phù hợp từng khu vực điều tra chi tiết, phân tích chi phí - lợi ích cho các giải pháp dự kiến áp dụng.

Các kết quả xây dựng bản đồ sẽ cung cấp các bản tin cảnh báo sớm cho chính quyền, người dân địa phương trên cơ sở dữ liệu hiện có trong các mùa mưa lũ, giảm thiểu thiệt hại thiên tai do sạt, trượt lở đất và lũ quét. Đồng thời, triển khai xây dựng cơ sở dữ liệu nền thông tin địa lý, hiện trạng trượt lở đất đá, lũ quét, quan trắc trượt lở đất đá, lũ quét được chuẩn hóa, cập nhật liên tục vào hệ thống dữ liệu lớn dùng chung thống nhất theo sản phẩm phần mềm Hệ thống thông tin - cảnh báo sớm sạt lở đất, lũ quét theo thời gian thực khu vực miền núi, trung du Việt Nam.

Xây dựng các lớp bản đồ về khí tượng thuỷ văn, cơ sở hạ tầng được thành lập mới và cập nhật vào phần mềm Hệ thống thông tin - cảnh báo sớm sạt lở đất, lũ quét. Cập nhật bộ bản đồ hiện trạng trượt lở đất đá, lũ quét trên nền thông tin địa lý tự nhiên tỷ lệ 1:50.000 phần mềm Hệ thống thông tin - cảnh báo sớm sạt lở đất, lũ quét theo thời gian thực khu vực miền núi, trung du Việt Nam. Tổ chức triển khai duy trì ứng dụng các sản phẩm xây dựng bản đồ phân vùng nguy cơ, bản đồ phân vùng rủi ro sạt lở đất, lũ quét có nguy cơ gây ra sự cố môi trường tỷ lệ 1:10.000 và lớn hơn cho các vị trí, khu vực rủi ro cao với sạt lở đất, lũ quét; nâng cao năng lực truyền thông cho cộng đồng trong sử dụng thông tin cảnh báo sớm phục vụ phòng, tránh sạt lở đất, lũ quét.

Thời gian qua, địa phương này đồng thời triển khai Dự án Rà soát, bổ sung Quy hoạch phòng, chống thiên tai tỉnh Sơn La đến năm 2025, định hướng 2030. Theo đó, với các loại hình thiên tai chính như lũ, lũ quét và sạt lở đất, tỉnh Sơn La sẽ triển khai lắp đặt thêm 1.032 biển cảnh báo, 133 trạm đo mưa tự động, 152 trạm cảnh báo trên địa bàn 12 huyện, thành phố nhằm cảnh báo lũ quét và sạt lở đất. Tiến hành nạo vét, gia cố hang thoát lũ suối Nậm La, đào hầm thoát lũ đèo Cao Pha, suối Muội; một số công trình thoát lũ tại huyện Mai Sơn, Yên Châu…

Xây dựng kè phòng chống lũ, lũ quét và sạt lở đất bờ sông, suối, gồm: Kè tuyến mương thoát lũ Chiềng Sinh – Quyết Thắng, thành phố Sơn La; kè suối Nậm Pàn đoạn qua thị trấn Hát Lót, huyện Mai Sơn; kè suối Nậm Công, xã Sốp Cộp, huyện Sốp Cộp; đoạn kè bản Lướt xã Ngọc Chiến, các tuyến kè bản Ta Mo và tiểu khu 3 xã Mường Bú, đoạn kè bản Mòn, xã Tạ Bú, đoạn kè suối Nậm Păm, địa phận xã Nậm Păm và thị trấn Ít Ong huyện Mường La…

Tiếp tục trồng và bảo vệ rừng, đặc biệt là rừng đặc dụng và phòng hộ đầu nguồn, đảm bảo lưu vực có độ che phủ 54% vào năm 2025 và 56% năm 2030. Bảo vệ khu dân cư và ruộng lúa bằng kè sinh học với diện tích kè gần 51.000m, trên địa bàn 7 huyện. Phân cấp lại cấp báo động trên sông Mã, suối Nậm La, suối Tấc, Nậm Pàn. Điều tra, đánh giá các khu vực thường xuyên xảy ra ngập úng. Đặc biệt, tiến hành rà soát, bố trí, sắp xếp dân cư di dời khỏi vùng thiên tai. Trong đó, tổng số hộ cần di chuyển khoảng 7.348 hộ. Kinh phí di dời người dân khỏi vùng thiên tai khoảng hơn 1.600 tỷ đồng, gồm hỗ trợ di dân và xây dựng cơ sở hạ tầng đi kèm... 

Địa phương này triển khai đồng bộ các giải pháp nhằm giảm nhẹ thiệt hại do lũ quét, sạt lở đất.... 

Do ảnh hưởng của hiện tượng El Nino, trong năm 2023, tỉnh Sơn La đã trải qua 5 đợt nắng nóng kéo dài, gay gắt diện rộng; hứng chịu 13 đợt không khí lạnh diện rộng, cùng nhiều đợt mưa lớn, gây thiệt hại khoảng 2.000ha cây trồng các loại, nhiều diện tích cây trồng vụ đông xuân, hè thu và cây trồng trên nương buộc phải rời lịch gieo trồng, nhằm đảm bảo năng suất thu hoạch. Thiên tai còn gây sạt lở nhiều tuyến đường liên xã, liên bản, nhiều công trình thủy lợi bị hư hỏng nặng. Tổng thiệt hại do thiên tai gây ra ước tính khoảng 300 tỷ đồng.

Trong năm 2023, Ban Chỉ huy PCTT và TKCN tỉnh Sơn La đã huy động các lực lượng triển khai phòng, chống bão lũ theo phương châm “4 tại chỗ” khắc phục về cơ sở hạ tầng trên 13 tỷ đồng; sửa chữa cấp điện kịp thời cho 3.000 hộ. Đầu tư 600 triệu đồng mua sắm, bổ sung các trang, thiết bị phục vụ công tác TKCN; tổ chức 1 cuộc diễn tập ứng phó bão lũ, tìm kiếm cứu nạn cấp tỉnh tại huyện Mường La; 11 cuộc diễn tập cấp huyện nhằm đánh giá, kiểm tra khả năng ứng phó; lãnh đạo, chỉ đạo khi có thiên tai xảy ra.

Toàn tỉnh đã thực hiện hỗ trợ xóa 1.438 nhà ở; triển khai thực hiện 19 dự án bố trí, sắp xếp dân cư vùng thiên tai với 871 hộ; các nhà văn hóa tổ, bản, tiểu khu, trụ sở các cơ sở giáo dục…trên địa bàn, trong Phương án phòng, chống thiên tai được bố trí sắp xếp làm nơi sơ tán dân khi thiên tai xảy ra. Có 204/204 đội xung kích phòng, chống thiên tai cấp xã đã được thành lập và rà soát kiện toàn với 14.532 người tham gia. Đội xung kích phòng, chống thiên tai cấp xã đã được huy động và chủ động tham gia các hoạt động ứng phó khắc phục hậu quả ngay từ giờ đầu khi có tình huống thiên tai.

Bên cạnh đó, đã yêu cầu các đơn vị thực hiện báo cáo hiện trạng an toàn đập, hồ chứa trước mùa mưa lũ; rà soát lại các phương án ứng phó với tình huống khẩn cấp; cắm mốc chỉ giới xác định phạm vi bảo vệ công trình; triển khai thực hiện quy trình vận hành hồ chứa. Rà soát những quy trình vận hành hồ chứa không còn phù hợp với thực tế vận hành và các quy định pháp luật để yêu cầu chủ đầu tư lập lại và trình cấp có thẩm quyền phê duyệt để triển khai thực hiện. Qua kết quả kiểm tra hàng năm, các công trình đã chuẩn bị nhân lực, thiết bị, vật tư…sẵn sàng ứng phó cho các tình huống mất an toàn của đập theo phương án được cơ quan có thẩm quyền phê duyệt.

Lê Hằng