Nâng cao hiệu quả công tác đánh giá tác động môi trường

TMO - Trước những vấn đề môi trường đặc biệt là các sự cố môi trường đã xảy ra, công tác đánh giá tác động môi trường cần được đổi mới, nâng cao chất lượng, cải tiến quy trình, thủ tục nhằm phát huy vai trò, nâng cao hiệu lực, hiệu quả trong việc sàng lọc, kiểm soát định hướng, quy hoạch, dự án đầu tư phát triển phù hợp với yêu cầu bảo vệ môi trường.

Trong những năm qua, nước ta có tốc độ tăng trưởng kinh tế cao, công nghiệp, giao thông, xây dựng,...có những lúc phát triển nóng gây ra những áp lực đối với môi trường. Lượng chất thải thải ra môi trường ngày càng gia tăng và chưa có phương thức quản lý, sử dụng một cách phù hợp dẫn đến lãng phí tài nguyên và gây ô nhiễm môi trường. Ô nhiễm, suy thoái đất, nước, không khí còn diễn ra nhiều nơi đang gây tổn hại cho nền kinh tế cũng như toàn xã hội. Nhiều dự án, cơ sở sản xuất có nguy cơ gây ô nhiễm môi trường chưa được kiểm soát chặt chẽ, vẫn còn tình trạng các khu công nghiệp, cụm công nghiệp chưa có hạ tầng thu gom, xử lý nước thải tập trung, làng nghề gây ô nhiễm môi trường.

Vừa qua (8/8), sự cố vỡ cống hồ thải quặng đuôi Nhà máy tuyển quặng đồng Tả Phời (Công ty cổ phần đồng Tả Phời - Vinacomin) khiến 46 hộ dân thôn Phời 3, xã Tả Phời, thành phố Lào Cai bị nước, bùn quặng chảy vào nhà, trong đó có 24 hộ thiệt hại nặng. Ngoài ra, có khoảng 49 ha đất lúa, đất trồng cây hoa màu và nuôi thủy sản bị vùi lấp; gần 50 giếng nước của nhân dân bị hỏng; nhiều công trình thủy lợi, công trình cấp nước sinh hoạt bị ảnh hưởng.

UBND tỉnh Lào Cai đã thành lập tổ công tác thu thập hồ sơ, tài liệu kỹ thuật để xác định nguyên nhân xảy ra sự cố vỡ cống thoát nước hồ chứa bùn thải quặng đuôi Nhà máy tuyển đồng Tả Phời. Kết quả kiểm tra thực địa của Sở TN&MT tỉnh Lào Cai, Sở Công thương tỉnh Lào Cai, UBND TP Lào Cai, UBND xã Tả Phời, Phòng Cảnh sát phòng chống tội phạm về môi trường Công an tỉnh Lào Cai xác định, hồ thải quặng đuôi nằm trong khe núi, hệ thống rãnh tách nước mặt xung quanh hồ chưa đảm bảo, dẫn đến nước mưa lưu vực quanh hồ chảy vào hồ gây ra áp lực lớn. Sau sự cố này, Cục Kiểm soát ô nhiễm môi trường đã lập đoàn công tác trực tiếp đến hiện trường khảo sát, lấy mẫu bùn thải để phân tích, đánh giá nguy cơ tác động đến môi trường.

Sự cố vỡ cống hồ thải quặng đuôi Nhà máy tuyển quặng đồng Tả Phời (Lào Cai) ảnh hưởng nghiêm trọng đến đời sống của nhân dân. 

Liên quan đến vụ nhiều công nhân mắc bệnh bụi phổi khi làm việc tại Công ty Trách nhiệm Hữu hạn Châu Tiến (nằm trong Khu Công nghiệp Nam Cấm, đóng tại xã Nghi Long, huyện Nghi Lộc), Ủy ban Nhân dân tỉnh Nghệ An đã chỉ đạo các sở, ngành, đơn vị liên quan xử lý kết quả kiểm tra việc chấp hành pháp luật tại doanh nghiệp này.

UBND tỉnh Nghệ An đã thành lập Đoàn kiểm tra liên ngành, lập biên bản vi phạm hành chính và kết luận Công ty Trách nhiệm hữu hạn Châu Tiến có nhiều sai phạm dẫn đến việc 14 công nhân mắc các bệnh liên quan đến phổi; trong đó, có 4 trường hợp tử vong, 5 người đang điều trị bệnh bụi phổi, 5 người điều trị bệnh liên quan đến phổi.

Đoàn kiểm tra kết luận, từ năm 2017 đến năm 2022, công ty thực hiện không đầy đủ theo quy định của pháp luật về quan trắc môi trường lao động để kiểm soát tác hại đối với sức khỏe người lao động theo quy định về phân loại số lao động làm các công việc nặng nhọc, độc hại, nguy hiểm và đặc biệt nặng nhọc, độc hại, nguy hiểm. Đối với việc chấp hành pháp luật về môi trường, đoàn kiểm tra đã phát hiện ra hàng loạt tồn tại, hạn chế ở công ty này.

Cụ thể, công ty chưa lập hồ sơ báo cáo đề xuất cấp giấy phép môi trường trình cơ quan có thẩm quyền thẩm định, cấp phép. Công ty chưa lắp đặt hệ thống xử lý bụi phát sinh từ lò sấy hơi đốt, hơi axit phát sinh từ quá trình sấy sau khi ngâm tẩy trắng. Tại khu vực nghiền tinh, bụi mịn silic phát tán rất nhiều làm ảnh hưởng tới môi trường làm việc và sức khỏe người lao động...

Trước những vấn đề môi trường mới nảy sinh đặc biệt là các sự cố môi trường đã xảy ra, công tác đánh giá tác động môi trường cần liên tục đổi mới, nâng cao chất lượng, cải tiến quy trình, thủ tục nhằm phát huy vai trò, nâng cao hiệu lực, hiệu quả trong việc sàng lọc, kiểm soát định hướng, quy hoạch, dự án đầu tư phát triển phù hợp với yêu cầu bảo vệ môi trường.

Chính phủ đưa ra nội dung xác định các nhóm, loại hình sản xuất kinh doanh dịch vụ có nguy cơ gây ô nhiễm môi trường cao trong Nghị định số 40/2019/NĐ-CP ngày 13/5/2019 sửa đổi, bổ sung một số điều của các nghị định quy định chi tiết, hướng dẫn thi hành Luật Bảo vệ môi trường. Theo khoản 7 Điều 3 Luật Bảo vệ môi trường 2020, đánh giá tác động môi trường là quá trình phân tích, đánh giá, nhận dạng, dự báo tác động đến môi trường của dự án đầu tư và đưa ra biện pháp giảm thiểu tác động xấu đến môi trường. Bên cạnh đó, Luật Bảo vệ môi trường 2020 và Nghị định 08/2022/NĐ-CP đã quy định về phân nhóm các dự án đầu tư, trong đó tập trung kiểm soát 17 loại dự án đầu tư có nguy cơ gây ô nhiễm môi trường cao (Nhóm I) và 11 loại dự án có nguy cơ tác động xấu đến môi trường (Nhóm II).  

Công tác đánh giá tác động môi trường cần được triển khai hiệu quả nhằm nâng cao năng lực chủ động xử lý với các sự cố môi trường xảy ra. 

Đến hết năm 2022, trên phạm vi cả nước đã có 91% khu công nghiệp có hệ thống xử lý nước thải tập trung đáp ứng yêu cầu theo quy định. Các bộ, ngành, địa phương đã tích cực, chủ động triển khai nhiều hoạt động đẩy nhanh tiến độ xử lý triệt để 435 cơ sở gây ô nhiễm môi trường nghiêm trọng theo Quyết định số 1788/QĐ-TTg ngày 01/10/2013 của Thủ tướng Chính phủ. Luật Bảo vệ môi trường năm 2020 đã thay đổi căn bản cách tiếp cận và phương thức quản lý môi trường với nhiều quy định mới, được kỳ vọng sẽ tạo nên những đột phá, chuyển biến sâu sắc trong công tác bảo vệ môi trường của đất nước.

Các công cụ quản lý môi trường được triển khai đồng bộ, hiệu quả, chuyển từ bị động ứng phó sang chủ động phòng ngừa, kiểm soát các nguồn gây ô nhiễm môi trường lớn. Công tác đánh giá môi trường chiến lược, đánh giá tác động môi trường đã liên tục được đổi mới, nâng cao chất lượng, cải tiến quy trình, thủ tục nhằm phát huy vai trò, nâng cao hiệu lực, hiệu quả trong việc sàng lọc, kiểm soát định hướng, quy hoạch, dự án đầu tư phát triển phù hợp với yêu cầu bảo vệ môi trường.

Nhiều hướng dẫn kỹ thuật chuyên ngành đã giúp các địa phương, doanh nghiệp, cơ quan quản lý có cơ sở triển khai thực hiện quy định pháp luật. Điển hình là Hướng dẫn kỹ thuật đánh giá môi trường chiến lược chuyên ngành cho các loại hình quy hoạch tổng thể phát triển kinh tế - xã hội cấp vùng và cấp tỉnh, quy hoạch phát triển giao thông đường bộ, quy hoạch phát triển khu công nghiệp; Hướng dẫn kỹ thuật lập báo cáo đánh giá tác động môi trường chuyên ngành cho các loại hình dự án: nhà máy điện hạt nhân, khai thác than bằng công nghệ khí hóa, xây dựng khu du lịch và xử chất thải nguy hại bằng công nghệ đốt; 7 Hướng dẫn kỹ thuật lập báo cáo đánh giá tác động môi trường về: Dự án chế biến đất hiếm, xây dựng công trình thủy lợi, xây dựng đường sắt trên cao, xây dựng cơ sở sản xuất tinh bột mì, xây dựng cơ sở sản xuất phân hữu cơ vi sinh, xây dựng cơ sở xử lý, tái chế chất thải nguy hại...

Trong giai đoạn 2013-2023, Bộ Tài nguyên và Môi trường đã thẩm định, có ý kiến đối với hơn 190 báo cáo đánh giá môi trường chiến lược; thẩm định, phê duyệt hơn 1.500 báo cáo đánh giá tác động môi trường. Các địa phương đã chú trọng dự án có tỷ lệ đầu tư về môi trường lớn; một số địa phương đã bước đầu thực hiện việc phòng ngừa, kiểm soát ô nhiễm môi trường ngay từ quá trình thu hút đầu tư.

Từ cuối năm 2017 đến nay, Bộ Tài nguyên và Môi trường đã thành lập Đường dây nóng tiếp nhận thông tin phản ánh, kiến nghị về ô nhiễm môi trường từ trung ương đến địa phương. Từ khi được thành lập đến hết năm 2022, Đường dây nóng đã nhận được tổng số 2.545 thông tin phản ánh, kiến nghị về ô nhiễm môi trường. Các vụ việc phản ánh, kiến nghị về ô nhiễm môi trường đều được gửi về địa phương đề nghị xác minh, xử lý, hoặc trực tiếp tổ chức xác minh, xử lý, hoặc hướng dẫn công dân thực hiện theo quy định pháp luật. Bên cạnh đó, công tác quan trắc và cảnh báo về môi trường tiếp tục được triển khai có hiệu quả. Đến hết năm 2022, cả nước có 58/63 địa phương với 1.298 trạm quan trắc tự động đã truyền số liệu về Bộ Tài nguyên và Môi trường.

Hiện nay, Chính phủ đang xem xét ban hành Quy hoạch tổng thể quan trắc môi trường quốc gia thời kỳ 2021 - 2030, tầm nhìn đến năm 2050, trong đó, cập nhật mới các nội dung về quan trắc môi trường quốc gia so với giai đoạn 2016 - 2025, đáp ứng các quy định của Luật Bảo vệ môi trường. Nội dung Quy hoạch sẽ bao gồm chương trình quan trắc chất lượng môi trường tại các lưu vực sông và hồ liên tỉnh, các vùng kinh tế trọng điểm, khu vực tập trung nhiều nguồn thải, có nguồn thải lớn tác động liên tỉnh, quan trắc môi trường xuyên biên giới. Đây là cơ sở để theo dõi diễn biến chất lượng môi trường, kịp thời cung cấp thông tin, dữ liệu và nâng cao năng lực cảnh báo môi trường phục vụ công tác quản lý trong giai đoạn tới.

PV