Khuyến khích tổ chức, cá nhân tham gia ứng phó sự cố chất thải

TMO - Nhà nước khuyến khích, tạo điều kiện cho tổ chức, cá nhân đầu tư, tham gia cung cấp dịch vụ ứng phó sự cố chất thải, bao gồm: chuẩn bị ứng phó sự cố chất thải, tổ chức ứng phó sự cố chất thải và cải tạo, phục hồi môi trường sau sự cố chất thải.

Sự cố chất thải đã xảy ra tại Việt Nam trong thời gian qua cho thấy nếu không được kiểm soát, phòng ngừa hiệu quả và ứng phó sự cố kịp thời đã và đang làm ô nhiễm và suy thoái môi trường nghiêm trọng và gây thiệt hại lớn đến kinh tế, xã hội và sức khỏe con người. Luật Bảo vệ môi trường năm 2020 quy định chi tiết những nội dung liên quan đến phòng ngừa, ứng phó với sự cố môi trường. Những nội dung này được coi là cơ sở để các đơn vị sản xuất, doanh nghiệp, địa phương, các cơ quan chức năng căn cứ thực hiện trong quá trình phát triển kinh tế-xã hội gắn với bảo vệ môi trường.

Điều 122 Luật Bảo vệ môi trường năm 2020 quy định về trách nhiệm phòng ngừa sự cố môi trường như sau: Chủ dự án đầu tư, cơ sở có trách nhiệm thực hiện các nội dung: Thực hiện yêu cầu về kế hoạch, biện pháp, trang thiết bị phòng ngừa, ứng phó sự cố môi trường theo quy định của pháp luật; Thực hiện chế độ kiểm tra thường xuyên, áp dụng phương án, biện pháp quản lý, kỹ thuật nhằm loại trừ, giảm thiểu nguy cơ xảy ra sự cố môi trường.

Ủy ban nhân dân cấp tỉnh có trách nhiệm điều tra, thống kê, đánh giá nguy cơ sự cố môi trường có thể xảy ra trên địa bàn; Xây dựng cơ sở dữ liệu và lập, công khai thông tin về các nguồn có nguy cơ gây ra sự cố môi trường trên địa bàn theo quy định của pháp luật; Xây dựng và chỉ đạo UBND cấp huyện, cấp xã xây dựng năng lực phòng ngừa, cảnh báo nguy cơ sự cố môi trường trên địa bàn.

Luật Bảo vệ môi trường năm 2020 quy định chi tiết những nội dung liên quan đến phòng ngừa, ứng phó với sự cố môi trường, là cơ sở để các đơn vị sản xuất, doanh nghiệp, địa phương... căn cứ thực hiện. 

Ứng phó sự cố môi trường bao gồm các nội dung: Xác định nguyên nhân sự cố môi trường; loại, số lượng, khối lượng chất ô nhiễm bị phát tán, thải ra môi trường; Đánh giá sơ bộ về phạm vi, đối tượng và mức độ tác động đối với môi trường đất, nước, không khí, con người và sinh vật. Thực hiện các biện pháp cô lập, giới hạn phạm vi, đối tượng và mức độ tác động; thực hiện khẩn cấp các biện pháp bảo đảm an toàn cho con người, tài sản, sinh vật và môi trường; Thu hồi, xử lý, loại bỏ chất ô nhiễm hoặc nguyên nhân gây ô nhiễm; Thông báo, cung cấp thông tin về sự cố môi trường cho cộng đồng để phòng, tránh các tác động xấu từ sự cố môi trường.

Trước đó, Thủ tướng Chính phủ đã ban hành Quy chế ứng phó sự cố chất thải tại Quyết định số 09/2020/QĐ-TTg. Quy chế này quy định ứng phó sự cố chất thải bao gồm: Chuẩn bị ứng phó sự cố; tổ chức ứng phó sự cố; cải tạo, phục hồi môi trường sau sự cố; cơ chế tài chính và sự tham gia của cộng đồng trong ứng phó sự cố và trách nhiệm của các cơ quan, tổ chức, cá nhân có liên quan. Tuy nhiên Quyết định này căn cứ vào các văn bản quy phạm pháp luật về bảo vệ môi trường đã hết hiệu lực thi hành.

Đồng thời, thực hiện khoản 3 Điều 127 Luật Bảo vệ môi trường năm 2020, Bộ Tài nguyên và Môi trường xây dựng, trình Thủ tướng Chính phủ ban hành Quy chế ứng phó sự cố chất thải. Dự thảo nêu rõ, sự cố chất thải là sự cố môi trường do rò rỉ, tràn đổ, phát tán chất thải trong quá trình quản lý chất thải (bao gồm các quá trình phát sinh, thu gom, lưu giữ, trung chuyển, vận chuyển, xử lý, tiêu hủy).

Sự cố chất thải được phân cấp tương ứng với việc phân cấp sự cố môi trường quy định tại Điều 123 Luật Bảo vệ môi trường, bao gồm: Sự cố chất thải cấp cơ sở; Sự cố chất thải cấp huyện; Sự cố chất thải cấp tỉnh; Sự cố chất thải cấp quốc gia. Theo dự thảo, việc ứng phó sự cố chất thải phải đảm bảo nguyên tắc sau: Tích cực phòng ngừa, chủ động xây dựng kế hoạch, chuẩn bị các nguồn lực, các phương án hiệp đồng để sẵn sàng ứng phó khi xảy ra sự cố môi trường. Tổ chức tiếp nhận, xử lý thông tin sự cố môi trường kịp thời, ưu tiên bảo đảm thông tin cho hoạt động ứng phó, báo cáo kịp thời đến cơ quan có thẩm quyền khi vượt khả năng ứng phó.

Ứng phó sự cố môi trường được thực hiện theo phương châm "bốn tại chỗ" và "ba sẵn sàng" theo quy định của pháp luật phòng, chống thiên tai. Phối hợp, huy động mọi nguồn lực để nâng cao hiệu quả hoạt động chuẩn bị và ứng phó sự cố môi trường. Chỉ huy thống nhất, phối hợp, hiệp đồng chặt chẽ giữa các lực lượng, phương tiện, thiết bị tham gia hoạt động ứng phó sự cố môi trường. Tổ chức, cá nhân gây sự cố môi trường phải chịu trách nhiệm chi trả chi phí ứng phó sự cố môi trường, cải tạo, phục hồi môi trường, bồi thường thiệt hại và các chi phí khác do sự cố môi trường gây ra theo quy định của pháp luật. 

Nhà nước khuyến khích, tạo điều kiện cho tổ chức, cá nhân đầu tư, tham gia cung cấp dịch vụ ứng phó sự cố chất thải (Ảnh minh họa). 

Dự thảo nêu rõ, tổ chức cá nhân gây ra sự cố có trách nhiệm chi trả kịp thời và đầy đủ toàn bộ các chi phí liên quan đến tổ chức ứng phó sự cố chất thải và cải tạo, phục hồi môi trường. Trường hợp không xác định được tổ chức, cá nhân gây ra sự cố thì kinh phí ứng phó, cải tạo, phục hồi môi trường do Nhà nước chi trả. Việc tổ chức ứng phó sự cố chất thải và cải tạo, phục hồi môi trường quy định tại điểm b, c và điểm d khoản 2 Điều 3 Quy chế này do nhà nước bố trí từ nguồn kinh phí dự phòng, nguồn sự nghiệp môi trường và các nguồn khác theo quy định pháp luật. Tổ chức, cá nhân gây ra sự cố có trách nhiệm bồi hoàn các chi phí liên quan đến tổ chức ứng phó sự cố chất thải và cải tạo, phục hồi môi trường sau sự cố cho nhà nước.

Cơ quan tham mưu ứng phó sự cố chất thải theo thẩm quyền phối hợp cơ quan tư pháp yêu cầu tổ chức, cá nhân gây ra sự cố chất thải thực hiện bồi hoàn cho ngân sách nhà nước các chi phí đã ứng ra để tổ chức ứng phó sự cố chất thải, cải tạo phục hồi môi trường. Bộ Tài chính chủ trì, phối hợp Bộ Tài nguyên và Môi trường xây dựng định mức, trình tự thủ tục chi trả cho các hoạt động ứng phó sự cố chất thải và phục hồi môi trường sau sự cố. Cơ quan, tổ chức, cá nhân và cộng đồng dân cư bị ảnh hưởng, thiệt hại do sự cố có quyền yêu cầu tổ chức, cá nhân gây ra sự cố chất thải phải bồi thường thiệt hại theo quy định của pháp luật.

Đáng chú ý, Nhà nước khuyến khích tạo điều kiện cho tổ chức, cá nhân đầu tư, tham gia cung cấp dịch vụ ứng phó sự cố chất thải, bao gồm: chuẩn bị ứng phó sự cố chất thải, tổ chức ứng phó sự cố chất thải và cải tạo, phục hồi môi trường sau sự cố chất thải. Theo đó, cơ sở có trách nhiệm công khai thông tin cho cộng đồng dân cư, tổ chức, cá nhân có liên quan về khối lượng, tính chất của chất thải phát sinh trong quá trình sản xuất, kinh doanh, dịch vụ; đồng thời công khai kế hoạch và kịch bản ứng phó sự cố thông qua hình thức niêm yết tại cơ sở và trụ sở Ủy ban nhân dân cấp xã và các hình thức thuận lợi khác.

Cộng đồng dân cư có khả năng bị ảnh hưởng từ sự cố chất thải phải được thông báo về các nguy cơ sự cố và các biện pháp ứng phó sự cố chất thải do cơ sở thực hiện; được biết và giám sát các hoạt động ứng phó sự cố chất thải và cải tạo, phục hồi môi trường do cơ sở hoặc cơ quan nhà nước thực hiện. Đại diện cộng đồng dân cư, hộ gia đình có khả năng bị ảnh hưởng phải được tham gia các hoạt động diễn tập ứng phó sự cố chất thải của cơ sở và cơ quan nhà nước. Đại diện cộng đồng dân cư có trách nhiệm thông tin cho cộng đồng và làm đầu mối thông tin liên lạc trong quá trình chuẩn bị, thực hiện ứng phó sự cố chất thải và cải tạo, phục hồi môi trường sau sự cố. Trường hợp cần thiết, đại diện cộng đồng dân cư có quyền yêu cầu cơ sở, cơ quan, đơn vị có liên quan cung cấp, giải trình các thông tin về sự cố chất thải, ứng phó sự cố chất thải và cải tạo, phục hồi môi trường. 

Triển khai thực hiện Kế hoạch quốc gia ứng phó sự cố chất thải giai đoạn 2023 – 2030, UBND nhiều tỉnh, thành phố đã ban hành Kế hoạch ứng phó sự cố chất thải trên địa bàn giai đoạn 2023 – 2030 để cụ thể hóa mục tiêu chiến lược của Kế hoạch quốc gia. Đồng thời, nhằm chủ động thực hiện các biện pháp ứng phó sự cố phát sinh do chất thải của các cơ sở sản xuất, kinh doanh, dịch vụ và kịp thời phối hợp giữa các cấp, các ngành trong việc ứng phó sự cố chất thải. 

Lê Hương