Khắc phục ô nhiễm nguồn nước tại hệ thống thủy lợi Bắc Hưng Hải

TMO - Hệ thống Bắc Hưng Hải là công trình thuỷ lợi rất quan trọng, phục vụ đa mục tiêu đối với hoạt động sản xuất nông nghiệp, công nghiệp, dân sinh tại 4 tỉnh, thành phố (Hà Nội, Bắc Ninh, Hưng Yên, Hải Dương), nhưng nhiều năm qua đã trở thành "kênh nước thải", bị ô nhiễm trầm trọng.

Hệ thống đại thủy nông Bắc Hưng Hải là công trình thủy lợi lớn nhất miền Bắc, phục vụ sản xuất nông nghiệp cho 11.000 ha đất canh tác; tạo nguồn cấp nước phục vụ hoạt động nông nghiệp và sinh hoạt của hàng triệu người dân ở 4 tỉnh thành: Hà Nội, Bắc Ninh, Hưng Yên, Hải Dương. Do phải tiếp nhận nhiều nguồn nước thải chưa qua xử lý, dòng sông này đang bị ô nhiễm ngày càng nghiêm trọng, hủy hoại môi trường dòng sông và đe dọa trực tiếp đến sinh kế của người dân.

Theo báo cáo của Bộ Tài nguyên và Môi trường, tổng lượng nước xả vào hệ thống Bắc Hưng Hải năm 2022 khoảng 439.000 m3/ngày đêm. Trong đó, nước thải sinh hoạt khoảng 317.300 m3/ngày đêm, hầu hết chưa qua xử lý. Nước thải từ các khu công nghiệp khoảng 71.155 m3/ngày đêm đều được thu gom, xử lý tập trung. Nước thải từ các cụm công nghiệp, làng nghề, cơ sở sản xuất, kinh doanh dịch vụ bên khu, cụm công nghiệp, làng nghề, cơ sở chăn nuôi, hầu hết đều xả trực tiếp ra hệ thống Bắc Hưng Hải.

Trong giai đoạn 2018-2022, các cơ quan quản lý nhà nước về môi trường đã kiểm tra 835 cơ sở xả nước thải ra hệ thống Bắc Hưng Hải, xử phạt 427 cơ sở với tổng số tiền khoảng 25,7 tỷ đồng. Từ năm 2022 đến nay, lực lượng Công an đã tổ chức 6 đợt cao điểm kiểm tra, xử lý 562 vụ vi phạm pháp luật về bảo vệ môi trường trên hệ thống Bắc Hưng Hải với tổng số tiền 19,2 tỷ đồng; lập danh sách 405 điểm xả nước thải chính với lưu lượng 5m3/ngày đêm trở lên; lập hồ sơ quản lý, theo dõi 61 cơ sở có nguồn nước thải lớn hoặc gây ô nhiễm môi trường. 

Việc kiểm soát nguồn nước thải ra hệ thống thủy lợi Bắc Hưng Hải cần được siết chặt. 

Nguyên nhân chính, trực tiếp gây ra ô nhiễm hệ thống Bắc Hưng Hải là nước thải sinh hoạt tại khu đô thị, khu dân cư tập trung và dân cư nông thôn chưa có hệ thống thu gom, nhà máy xử lý nước thải, phần lớn đang xả trực tiếp ra môi trường. 86% nước thải cụm công nghiệp không có hệ thống xử lý. Hầu hết nước thải làng nghề, nước thải chăn nuôi hộ gia đình không có hệ thống thu gom xử lý.

Hệ thống Bắc Hưng Hải tiếp tục xảy ra hiện tượng bồi lắng lòng chảy, lấn chiếm lòng sông, bờ sông, vứt rác, xả rác, chất thải xuống sông vẫn tái diễn, gây nên ách tắc dòng chảy, nước tồn đọng, không lưu thông. Những tháng mùa khô trong năm, nguồn nước bổ cập cho hệ thống Bắc Hưng Hải thiếu, do mực nước sông Hồng tại cống Xuân Quan xuống thấp hơn mức thiết kế nên hệ thống Bắc Hưng Hải hoàn toàn chỉ là kênh dẫn lưu chuyển nước thải từ hoạt động dân sinh và công nghiệp trong vùng xả ra, làm cho ô nhiễm nguồn nước trầm trọng hơn...

Trao đổi về kết quả xử lý ô nhiễm tại hệ thống thuỷ lợi Bắc Hưng Hải, lãnh đạo nhiều bộ, ngành kiến nghị cần khẩn trương có giải pháp thu gom, xử lý nước thải sinh hoạt đang xả trực tiếp vào hệ thống Bắc Hưng Hải; Huy động, khuyến khích doanh nghiệp có năng lực tham gia vào đầu tư hệ thống xử lý nước thải, chất thải rắn đối với làng nghề, cụm công nghiệp, khu dân cư… theo hình thức hợp tác công tư; rà soát, lồng ghép quy hoạch về hệ thống thu gom, xử lý nước thải vào quy hoạch chung của các địa phương, bố trí đủ quỹ đất để thực hiện hạ tầng kỹ thuật bảo vệ môi trường theo quy hoạch đã được phê duyệt. 

Các địa phương như Hà Nội, Bắc Ninh, Hải Dương khẳng định sự cần thiết phải ưu tiên bố trí nguồn vốn đầu tư nhà nước hoặc có cơ chế kêu gọi xã hội hóa cho triển khai các dự án đầu tư xây dựng nhà máy xử lý nước thải tập trung cho nước thải sinh hoạt đô thị, đảm bảo đến năm 2030 thu gom và xử lý cơ bản nước thải sinh hoạt phát sinh tại khu đô thị, khu dân cư tập trung có xả thải vào hệ thống. Bộ Công an, Cục Cảnh sát phòng chống tội phạm về môi trường đề xuất giải pháp về tăng cường thanh tra, kiểm tra về bảo vệ môi trường nguồn nước đối với các tổ chức, cá nhân có hoạt động xả nước thải trực tiếp, gián tiếp vào hệ thống Bắc Hưng Hải và các sông nhánh; xử lý nghiêm những hành vi vi phạm, yêu cầu hoàn thiện, nâng cấp các công trình xử lý nước thải. 

Các bộ, ngành rà soát các quy chuẩn, tiêu chuẩn chất lượng nước thải sau khi xử lý tại các khu, cụm công nghiệp... hạn chế gây ô nhiễm. Ảnh: LN. 

Trên phạm vi cả nước, Phó Thủ tướng Trần Hồng Hà yêu cầu Bộ Kế hoạch và Đầu tư phối hợp Bộ TN&MT xem xét, tính toán điều chỉnh, lồng ghép, tích hợp đưa hệ thống thu gom, xử lý nước thải tập trung vào trong các quy hoạch chung của tỉnh, thành phố, làm căn cứ để bố trí quỹ đất, nguồn lực đầu tư. Bộ Xây dựng tham mưu, trình Thủ tướng Chính phủ văn bản chỉ đạo việc điều chỉnh quy hoạch chung, quy hoạch phân khu đô thị, nông thôn để bổ sung, xây dựng hệ thống thu gom, xử lý nước thải tập trung.

Bộ Tài chính nghiên cứu đề xuất cơ chế hợp tác công-tư trong xây dựng, vận hành hệ thống thu gom, xử lý nước thải tập trung; xác định mức giá dịch vụ xử lý nước thải theo lộ trình tính đúng, tính đủ để bảo đảm lợi nhuận phù hợp cho doanh nghiệp bằng ngân sách nhà nước và nguồn thu phí xử lý nước thải phù hợp với khả năng chi trả của người dân, doanh nghiệp.

Các Bộ: Nông nghiệp và Phát triển nông thôn, Xây dựng rà soát các quy chuẩn, tiêu chuẩn chất lượng nước thải sau khi xử lý tại các khu, cụm công nghiệp, làng nghề, cơ sở sản xuất, kinh doanh làm căn cứ để tăng cường hoạt động thanh tra, kiểm tra, giám sát… yêu cầu tổ chức, cá nhân tuân thủ theo đúng pháp luật bảo vệ môi trường và xác định trách nhiệm khi có vi phạm.

Các địa phương khẩn trương đầu tư, xây dựng hệ thống thu gom, xử lý nước thải tập trung tại các khu, cụm công nghiệp, làng nghề; thanh tra, kiểm tra, xử lý nghiêm những doanh nghiệp, cơ sở sản xuất không có hệ thống thu gom, xử lý nước thải riêng hoặc không đấu nối vào hệ thống chung. Các doanh nghiệp, cơ sở sản xuất phải có trách nhiệm tuân thủ các quy định về bảo vệ môi trường nguồn nước. "Bộ TN&MT phối hợp với Bộ Tài chính để có chính sách hỗ trợ hoạt động xử lý nước thải của các làng nghề",

Hệ thống thủy lợi Bắc Hưng Hải là một hệ thống kênh, đập, trạm bơm, đê điều phục vụ việc tưới tiêu và thoát úng cho một vùng "tứ giác nước” được giới hạn bởi sông Hồng ở phía Tây, sông Đuống ở phía Bắc, sông Thái Bình ở phía Đông và sông luộc ở phía Nam. Tổng chiều dài của hệ thống kênh chính là 232 km và trên 2000 km kênh các loại, trong đó kênh Kim Sơn là dòng sông chính của hệ thống thủy lợi Bắc Hưng Hải.

Trước đó, để kiểm soát, xử lý ô nhiễm nguồn nước hệ thống Bắc Hưng Hải, đồng thời cải thiện chất lượng nước đảm bảo mục đích sử dụng theo quy định của hệ thống Bắc Hưng Hải cũng như các sông khác trong hệ thống Bắc Hưng Hải, Bộ Tài nguyên và Môi trường đang xây dựng báo cáo Thủ tướng Chính phủ xem xét, chỉ đạo triển khai một số nhiệm vụ, giải pháp chính như: UBND các tỉnh, thành phố trên hệ thống Bắc Hưng Hải lấy trọng tâm tổ chức thực hiện đồng bộ các hoạt động kiểm soát, xử lý ô nhiễm hệ thống Bắc Hưng Hải trên địa bàn làm trọng điểm triển khai Luật Bảo vệ môi trường năm 2020 và Nghị định số 08/2022/NĐ-CP ngày 10/01/2022 của Chính phủ quy định chi tiết một số điều của Luật Bảo vệ môi trường xây dựng và ban hành Kế hoạch quản lý chất lượng môi trường nước mặt đối với sông nội tỉnh thuộc hệ thống Bắc Hưng Hải.

Đồng thời, xây dựng mô hình thí điểm, nhân rộng, ban hành lộ trình thực hiện và chính sách hỗ trợ hoạt động thu gom, xử lý nước thải sinh hoạt phát sinh từ tổ chức, hộ gia đình tại các khu dân cư không tập trung; bố trí kinh phí đầu tư xây dựng hạ tầng thu gom, tách nước mưa, nước thải sinh hoạt dọc hai bên hệ thống Bắc Hưng Hải, các sông nhánh, kênh tiêu, thoát xả thải trực tiếp vào hệ thống Bắc Hưng Hải và hệ thống xử lý nước thải sinh hoạt tập trung...

Đỗ Hương