Hoàn thiện cơ chế, hỗ trợ các địa phương thu gom, xử lý rác thải điện tử

TMO - Trong thời gian tới, khi Quy chế quản lý và sử dụng tiền đóng góp tài chính của nhà sản xuất, nhập khẩu được ban hành, Bộ Tài nguyên và Môi trường sẽ hỗ trợ các địa phương, các đơn vị tái chế tổ chức việc thu gom, xử lý, tái chế chất thải nói chung và pin, ắc quy nói riêng.

Theo báo cáo “Giám sát rác thải điện tử toàn cầu năm 2020” do Liên hợp quốc công bố, năm 2019, toàn thế giới có tổng cộng 53,6 triệu tấn rác thải điện tử, tăng 21% so với 5 năm trước đó, và châu Á là nơi tạo ra nhiều nhất (khoảng 24,9 triệu tấn). Còn tại Việt Nam, theo báo cáo của Viện Khoa học Công nghệ Môi trường (Đại học Bách khoa Hà Nội), lượng chất thải điện tử mỗi năm tăng khoảng 100.000 tấn, chủ yếu phát sinh từ hộ gia đình (đồ gia dụng điện tử), văn phòng (máy tính, máy photocopy, máy fax...).

Theo nhiều kết quả nghiên cứu, hầu hết thiết bị điện tử đều chứa chì, thủy ngân, cadmium, bari, các chất chống cháy... Thông dụng nhất như một chiếc điện thoại di động cũng sử dụng tới 17 chất hóa học, trong đó có nhiều chất hiếm như neodymium, europium, xeri... Phổ biến hơn, màn hình và bóng đèn huỳnh quang của thiết bị điện tử đều có thủy ngân... Những thứ độc hại này, nếu không được xử lý đúng cách sẽ gây ô nhiễm môi trường đất, nước, không khí; khi đi vào cơ thể người sẽ gây rối loạn phản ứng sinh hóa bình thường, làm tăng nguy cơ mắc bệnh ung thư, các bệnh về hô hấp, tim mạch, thần kinh...

Đặc biệt, pin là loại rác thải độc hại nhất, bởi chứa các kim loại nặng như chì, thủy ngân, kẽm, cadmium... Các nhà nghiên cứu đã chỉ ra rằng, lượng thủy ngân có trong một viên pin nếu chôn xuống đất có thể làm ô nhiễm 500 lít nước hoặc 1 mét khối đất trong 50 năm. Vì thế, nếu vứt pin cũ vào thùng rác, pin bị đốt bỏ hoặc chôn với rác thải thông thường, chúng sẽ gây ô nhiễm nặng nề đến môi trường không khí, đất và nước.

Rác thải điện tử hiện nay đa phần được thu gom qua những người thu mua đồng nát. 

Tuy nhiên hiện nay, công tác xử lý, thu gom rác thải điện tử đang có nhiều bất cập. Đa phần, các thiết bị điện tử khi đã hết giá trị sử dụng đều bị bỏ chung với rác thải sinh hoạt để đem chôn lấp. Một phần nhỏ rác thải điện tử được thu gom, tái chế thông qua những người thu mua đồng nát, các cơ sở thu gom tự phát với mục đích chính là tháo gỡ những bộ phận bên trong để lấy đồng, nhôm, sắt... Bộ Tài nguyên và Môi trường cho biết thời gian tới cơ quan này sẽ hỗ trợ các địa phương, các đơn vị tái chế tổ chức việc thu gom, xử lý, tái chế chất thải nói chung và pin, ắc quy nói riêng, đảm bảo an toàn về môi trường.

Luật Bảo vệ môi trường năm 2020 đã quy định các tổ chức, cá nhân sản xuất, nhập khẩu phải có trách nhiệm tái chế và xử lý sản phẩm của mình theo tỷ lệ và quy cách bắt buộc, hoặc đóng góp tài chính vào Quỹ Bảo vệ môi trường Việt Nam để hỗ trợ xử lý chất thải. Tuy nhiên, trên thực tế, các nhà sản xuất, nhập khẩu vẫn chưa thực hiện, dẫn đến việc thu gom xử lý pin vẫn chưa thực sự hiệu quả. Do vậy, nhiều ý kiến cho rằng cần có giải pháp hoàn thiện chính sách, tích cực triển khai hiệu quả việc thu gom và xử lý pin đã qua sử dụng từ cộng đồng cũng như công tác kiểm tra, giám sát, xử lý trách nhiệm đối với nhà sản xuất, nhập khẩu.

Liên quan đến đề xuất trên, đại diện Bộ Tài nguyên và Môi trường cho biết hiện nay, cơ quan này đã hoàn thành việc xây dựng dự thảo Thông tư ban hành Quy chế quản lý và sử dụng tiền đóng góp tài chính của nhà sản xuất, nhập khẩu vào Quỹ Bảo vệ môi trường Việt Nam để hỗ trợ tái chế sản phẩm, bao bì và xử lý chất thải. Khi Thông tư được ban hành và có hiệu lực thi hành, Bộ Tài nguyên và Môi trường sẽ hỗ trợ các địa phương, các đơn vị tái chế tổ chức việc thu gom, xử lý, tái chế chất thải nói chung và pin, ắc quy nói riêng.

Ngoài ra, Bộ Tài nguyên và Môi trường cũng đang tiến hành sửa đổi, bổ sung Nghị định số 08/2022/NĐ-CP; trong đó sẽ sửa đổi, hoàn thiện chính sách, tích cực triển khai hiệu quả việc thu gom và xử lý chất thải rắn nói chung và pin, ắc quy nói riêng đã qua sử dụng từ cộng đồng; tăng cường công tác kiểm tra, giám sát, xử lý trách nhiệm đối với nhà sản xuất, nhập khẩu theo quy định.

Theo Bộ Tài nguyên và Môi trường, trách nhiệm thu gom, xử lý chất thải của tổ chức, cá nhân sản xuất, nhập khẩu đã được quy định tại Luật Bảo vệ môi trường năm 2020, Nghị định 08 quy định chi tiết một số điều của Luật Bảo vệ môi trường và Thông tư số 02/2022/TT-BTNMT của Bộ trưởng Bộ Tài nguyên và Môi trường quy định chi tiết một số điều của Luật Bảo vệ môi trường.

Như vậy, các nhà sản xuất, nhập khẩu pin sử dụng một lần có trách nhiệm đóng góp tài chính (1% doanh thu) vào Quỹ Bảo vệ môi trường Việt Nam để hỗ trợ hoạt động thu gom, xử lý chất thải rắn, trong đó có pin. Đối với pin sạc, ắc quy thì nhà sản xuất, nhập khẩu phải có trách nhiệm thu gom, tái chế theo tỷ lệ tái chế bắt buộc và quy cách tái chế bắt buộc hoặc đóng tiền vào Quỹ Bảo vệ môi trường Việt Nam để hỗ trợ hoạt động tái chế pin, ắc quy.

Bộ Tài nguyên và Môi trường sẽ hỗ trợ các địa phương, các đơn vị tái chế tổ chức việc thu gom, xử lý, tái chế chất thải nói chung và pin, ắc quy nói riêng.

Trên địa bàn TP.HCM, việc chất thải điện tử được đưa đến các điểm thu mua phế liệu là do thói quen người dân vẫn chuyển giao, cho, bán các chất thải còn giá trị kinh tế, mặt khác các điểm thu hồi chất thải điện tử theo quy định vẫn chưa được triển khai triệt để. Do đó, tồn tại các hoạt động tái chế chất thải điện tử chưa đúng theo quy định. Thông tin từ phòng Quản lý chất thải rắn, Sở TN&MT TP.HCM cho biết, rác thải điện tử là nhóm chất thải đặc thù phát sinh chủ yếu từ hộ gia đình, các văn phòng công sở,... bao gồm máy tính, ti vi, đồ gia dụng đã qua sử dụng có chứa các vi mạch, bo mạch, pin, cần được xử lý nhằm bảo đảm an toàn bảo vệ mội trường.

Trên địa bàn Thành phố, việc chất thải điện tử được đưa đến các điểm thu mua phế liệu là do thói quen người dân vẫn chuyển giao, cho, bán các chất thải còn giá trị kinh tế, mặt khác các điểm thu hồi chất thải điện tử theo quy định vẫn chưa triển khai triệt để. Do đó, tồn tại các hoạt động tái chế chất thải điện tử chưa đúng theo quy định. Trong nhiều năm qua, Sở TN&MT đã thực hiện nhiều phương thức tuyên truyền đưa thông tin đến người dân Thành phố biết về tác hại của chất thải điện tử và hướng dẫn chuyển giao đến các điểm thu gom trên địa bàn Thành phố, được lồng ghép vào chương trình thu gom chất thải nguy hại từ hộ gia đình tổ chức hằng năm (từ kinh phí Thành phố trong Chương trình Giảm ô nhiễm), cũng như tạo điểu kiện cho các đơn vị tự nguyện tham gia lắp đặt nhiều điểm thu gom chất thải điện tử tại một số quận huyện, trường đại học và thiết lập gian hàng thu nhận chất thải điện tử trong các Ngày Hội tái chế, Ngày Hội sống xanh.

Thời gian tới, Sở TN&MT sẽ tiếp tục tuyên truyền, tăng cường điểm thu gom chất thải điện tử trên địa bàn Thành phố để chuyển giao xử lý theo quy định. Đồng thời hướng dẫn, phối hợp các quận huyện kiểm soát các hoạt động tái chế, xử lý chất thải điện tử chưa đảm bảo tại các điểm thu mua phế liệu.

Các chuyên gia môi trường cho rằng các cơ quan quản lý, doanh nghiệp và người tiêu dùng phải hợp tác để tăng cường thu hồi và xử lý chất thải điện tử tại Việt Nam. Nhà nước phải làm rõ các quy định hiện hành, xác định chất thải điện tử nguy hại và không nguy hại, nghiên cứu sửa đổi, bổ sung các quy định để nâng cao trách nhiệm giải trình của doanh nghiệp sản xuất thiết bị điện tử. Ngoài ra, các doanh nghiệp phải được khuyến khích đầu tư vào xử lý chất thải điện tử bằng các công nghệ thân thiện với môi trường hiện tại. 

Cùng với các biện pháp quản lý doanh nghiệp, Chính phủ và các bộ ngành cần tích cực tuyên truyền cho người dân về sự nguy hại của rác thải điện tử đối với cuộc sống của chính họ, với môi trường xã hội và cách ứng xử để người dân cùng tham gia phân loại tại nguồn. Việc áp dụng lối sống bền vững bằng thúc đẩy lối sống bền vững, xây dựng một xã hội ít chất thải, các-bon thấp, hài hòa, thân thiện với môi trường… là việc làm cấp bách và thường xuyên.

Thu Thủy