Giảm thiểu chất thải nhựa trong sản xuất nông nghiệp

TMO - Hoạt động sản xuất nông nghiệp tạo ra hàng nghìn tấn chất nhựa phát sinh từ trồng trọt, chăn nuôi, thủy sản mỗi năm. Việc thúc đẩy các giải pháp hiệu quả trong giảm thiểu lượng chất thải này góp phần đưa ngành nông nghiệp phát triển bền vững, giảm áp lực đối với môi trường.

Theo báo cáo của Bộ Nông nghiệp và Phát triển nông thôn, năm 2022 kim ngạch xuất khẩu toàn ngành đạt hơn 53,22 tỷ USD với tăng trưởng đáng kể trong các lĩnh vực từ nông nghiệp, lâm nghiệp, chăn nuôi và thủy sản. Các hoạt động sản xuất nông nghiệp góp phần thiết yếu trong bảo đảm an ninh lương thực quốc gia và trong khu vực, ổn định đời sống và an sinh xã hội. Tuy nhiên, hoạt động này cũng tạo áp lực lớn cho môi trường, trong đó có vấn đề chất thải nhựa trong ngành.

Báo cáo Hiện trạng môi trường quốc gia năm 2021, tổng lượng chất thải rắn (bao gồm chất thải nhựa) phát sinh từ trồng trọt khoảng 661,5 nghìn tấn/năm (gồm 550 nghìn tấn nylon, 77,49 nghìn tấn vỏ bao bì phân bón và 33,98 nghìn tấn vỏ bao bì thuốc bảo vệ thực vật); từ chăn nuôi là 67.93 triệu tấn (gồm 77 nghìn tấn chất thải nhựa vỏ bao bì thức ăn); từ thủy sản là 880 nghìn tấn bùn thải và 273 nghìn tấn chất thải từ bao bì thức ăn, vỏ thuốc thú y và các loại chất rắn khác.

Hoạt động nuôi trồng thủy sản tại tỉnh Quảng Ninh đang chuyển đổi từ phao xốp sang phao nhựa thân thiện với môi trường. 

Thời gian qua, ngành nông nghiệp đã bước đầu triển khai kế hoạch giảm thiểu, thu gom, phân loại và tái sử dụng chất thải nhựa. Cụ thể, các đơn vị thuộc Bộ NN&PTNT đã tiến hành điều tra, đánh giá tác động của chất thải nhựa trong hoạt động sản xuất nông nghiệp đến môi trường, cụ thể các lĩnh vực trồng trọt, chăn nuôi, thủy sản và đề xuất giải pháp kiểm soát ô nhiễm môi trường do chất thải nhựa.

Đồng thời, xây dựng Bộ dữ liệu chất thải nhựa trong sản xuất nông nghiệp đề xuất các giải pháp quản lý, thu gom, phân loại và tái sử dụng chất thải nhựa; xây dựng các mô hình thí điểm quản lý thu gom phân loại chất thải nhựa trong sản xuất nông nghiệp; tuyên truyền, nâng cao nhận thức, thay đổi hành vi về chất thải nhựa tới các cơ quan quản lý, các tổ chức, cá nhân và người dân về giảm thiểu, thu gom, sử dụng chất thải nhựa ...

Một số địa phương đã triển khai hiệu quả các mô hình giải pháp giảm thiểu chất thải nhựa. Tại tỉnh Thái Bình, thông tin từ Chi cục Trồng trọt và Bảo vệ thực vật tỉnh cho biết, bình quân mỗi ha trồng lúa hiện nay nông dân xả thải ra môi trường khoảng 1kg vỏ bao bì thuốc bảo vệ thực vật/vụ, còn đối với rau màu, cây công nghiệp thì việc sử dụng thuốc bảo vệ thực vật cao hơn, gấp 2-3 lần trồng lúa; với diện tích khoảng 150.000ha/năm trồng lúa và gần 75.000ha/năm rau màu, ước tính lượng bao gói thuốc bảo vệ thực vật đã qua sử dụng tại Thái Bình lên tới con số hàng trăm tấn.

Để giảm thiểu chất thải nhựa ra ngoài môi trường, tỉnh đã thực hiện và nhân rộng Mô hình “Cánh đồng sạch - thu gom bao bì thuốc bảo vệ thực vật” ở hầu hết các xã, thị trấn với tổng số hơn 4.500 bể chứa bao bì thuốc bảo vệ thực vật được xây dựng và đưa vào hoạt động trên các cánh đồng nhằm phân loại rác thải nhựa tại nguồn và thu gom, xử lý theo quy định. Bên cạnh đó, tỉnh cũng thí điểm Mô hình quản lý chất thải nhựa phát sinh trong sản xuất nông nghiệp trên diện tích 10,25ha trồng lúa, khoai lang, ớt... tại xã Phú Lương, huyện Đông Hưng.

Tại tỉnh Quảng Ninh, tỉnh áp dụng mô hình chuyển đổi phao xốp trong nuôi trồng thủy sản sang vật liệu nổi theo quy chuẩn QCĐP 08:2020/QN giúp thay thế dần vật liệu nhựa dùng một lần, khó thu gom và tái sử dụng bằng vật liệu đã tái chế, thân thiện với môi trường. Tỉnh Bình Định triển khai mô hình thu gom rác thải nhựa trên tàu cá, kết nối với cơ sở thu hồi vật liệu tại Quy Nhơn (Bình Định), thuộc Pha 2 Dự án “Nhân rộng mô hình cộng đồng quản lý chất thải sinh hoạt và nhựa tại 5 thành phố” tài trợ bởi Chương trình phát triển của Liên Hợp Quốc (UNDP)  Việt Nam và Đại sứ quán Na Uy tại Việt Nam, có thể giúp tận dụng lực lượng ngư dân thành thành viên trong tổ thu gom rác trên biển, giảm thiểu lượng chất thải nhựa trôi nổi, đem lại thu nhập cũng như gia tăng giá trị kinh tế cho nguồn chất thải có thể tái chế.

Các địa phương chú trọng phát triển mô hình thu gom bao gói thuốc BVTV sau sử dụng nhằm quản lý chất thải nhựa nguy hại từ sản xuất nông nghiệp. 

Hướng đến việc triển khai hiệu quả các mục tiêu của Kế hoạch giảm thiểu, thu gom, phân loại, tái sử dụng chất thải nhựa trong ngành nông nghiệp, Viện Chăn nuôi cho rằng hoạt động chăn nuôi cần chuyển đổi phương thức chăn nuôi từ quy mô nhỏ/nông hộ thành trang trại hiện đại. Việc này sẽ hạn chế bao bì dùng đựng thức ăn, rác nhựa từ bạt che nắng mưa. Vật nuôi ít bị bệnh do quy trình vệ sinh tốt hơn sẽ giúp tiêu thụ ít hơn vỏ thuốc thú y. Ngoài ra, Viện Chăn nuôi đang vận động các hộ thay đổi quy mô, phương thức chế biến, bảo quản thức ăn chăn nuôi và tái sử dụng, thu gom và tái chế vật dụng/bao, túi bằng nhựa.

Vụ Khoa học, Công nghệ và Môi trường (Bộ Nông nghiệp và Phát triển Nông thôn) kiến nghị, thời gian tới cần bố trí, ưu tiên cả nhân lực và tài lực trong hoạt động giảm thiểu rác thải nhựa. Bên cạnh đó, xây dựng các hướng dẫn kỹ thuật, ưu tiên các giải pháp công nghệ cho môi trường và chi phí thấp để khuyến khích người dân sử dụng. Tiếp tục triển khai các mô hình thí điểm giảm thiểu chất thải nhựa, kết hợp với các chương trình khuyến nông, nhân rộng các mô hình thành công. Mở rộng hợp tác quốc tế, huy động nguồn lực xã hội tham gia các hoạt động giảm thiểu rác thải nhựa trong ngành nông nghiệp.

Nhấn mạnh các nhóm giải pháp chính nhằm tăng cường quản lý chất thải nhựa trong nông nghiệp bà Ramla Khalidi - Trưởng Đại diện thường trú UNDP khuyến nghị Việt Nam xây dựng dữ liệu cơ sở về ô nhiễm nhựa và chất thải nhựa, cũng như hệ thống giám sát khả thi từ cấp quốc gia đến cấp tỉnh để đánh giá quá trình giảm thiểu chất thải nhựa trong lĩnh vực nông nghiệp. 

Ưu tiên hiện nay là xây dựng dữ liệu cơ sở về ô nhiễm nhựa và chất thải nhựa trong nông nghiệp, cũng như hệ thống giám sát khả thi từ cấp quốc gia đến cấp tỉnh để đánh giá quá trình giảm thiểu chất thải nhựa của ngành. Bên cạnh đó, cần thúc đẩy những mô hình thu gom và tái chế hiệu quả, sử dụng vật liệu đóng gói thay thế cho nhựa dùng một lần trên đồng ruộng. Mặt khác, tăng cường tập huấn người dân và các bên liên quan trong nông nghiệp về tác động đến môi trường của nhựa, cũng như các giải pháp thay thế sẵn có.

Thu Thảo