Giải pháp xử lý các tấm pin điện mặt trời thải bỏ

TMO - Theo đánh giá của ngành chức năng, thời gian tới hàng triệu tấm quang năng năng lượng mặt trời, cánh tua bin gió sẽ được thải ra. Vì thế cần tìm giải pháp xử lý tấm quang năng mặt trời, cánh tua bin gió khi hết hạn.

Cục Kỹ thuật an toàn và Môi trường công nghiệp (Bộ Công Thương) cho biết: Phát triển năng lượng tái tạo nói chung và điện mặt trời nói riêng là định hướng lớn nhằm chuyển đổi năng lượng bền vững, góp phần quan trọng nhằm đảm bảo an ninh năng lượng quốc gia, giảm tỷ trọng các nguồn năng lượng hóa thạch một cách phù hợp, đáp ứng các cam kết của Chính phủ Việt Nam về việc phát thải ròng bằng 0 vào năm 2050 tại Hội nghị COP 26. Tuy nhiên, vấn đề bảo vệ môi trường, phát triển bền vững, các tác động xã hội liên quan đến phát triển điện mặt trời, đặc biệt là việc quản lý, xử lý các tấm pin điện mặt trời sau khi thải bỏ được dư luận hết sức quan tâm trong thời gian qua.

Hiện tại, hơn 95% nhà máy điện mặt trời ở Việt Nam sử dụng tấm quang điện silicon tinh thể (trong đó 70% là loại đơn tinh thể, khoảng 25% là loại đa tinh thể), gần 5% sử dụng tấm quang điện loại màng mỏng. Tính đến năm 2023, năng lượng (không kể thủy điện) đã chiếm khoảng 27% tổng công suất nguồn điện nước ta và đến năm 2050, con số này sẽ là 59,5 - 63,8%. Vòng đời của dự án điện gió, điện mặt trời là từ 20 - 30 năm, có nghĩa là sau khoảng hơn 20 năm nữa, hàng triệu tấm quang năng năng lượng mặt trời, cánh tua bin gió sẽ được thải ra. Vì thế cần tìm giải pháp xử lý tấm quang năng mặt trời, cánh tua bin gió khi hết hạn.

Pin điện mặt trời (hay còn gọi là các tấm quang năng) thải bỏ đã được Bộ Công Thương đánh giá là một vấn đề cần phải quan tâm giải quyết cùng với quá trình phát triển loại hình năng lượng tái tạo này. Cụ thể trong Kế hoạch bảo vệ môi trường ngành Công Thương giai đoạn 2020 - 2025 (được Thủ tướng Chính phủ phê duyệt tại Quyết định số 1375/QĐ-TTg ngày 08 tháng 9 năm 2020), Bộ Công Thương xác định việc đánh giá tác động tới môi trường, xã hội của các dự án năng lượng nói chung và dự án điện mặt trời nói riêng là một nhiệm vụ trọng tâm, ưu tiên thực hiện.

Việc tìm ra các giải pháp xử lý tấm quang năng mặt trời, cánh tua bin gió khi hết hạn là yêu cầu cấp thiết để hạn chế tác động đến môi trường. 

Mặc dù hiện nay việc phát sinh các tấm quang năng thải bỏ còn thấp. Tuy nhiên, theo dự báo sơ bộ cho thấy khối lượng các tấm quang năng thải bỏ tích lũy trong giai đoạn từ 2021 - 2030 là khoảng 118 nghìn tấn, và giai đoạn 2031 - 2045 là khoảng 686 nghìn tấn và có thể thay đổi nhiều theo thực tế phát triển các dự án điện mặt trời trong thời gian tới.

Theo quy định của Luật Bảo vệ môi trường 2020 và các văn bản hướng dẫn thi hành Luật thì việc thiết lập hệ thống thu hồi, xử lý và tái chế các tấm quang năng thải bỏ liên quan đến chức năng, nhiệm vụ của nhiều Bộ, ngành và địa phương do liên quan đến công tác quy hoạch bảo vệ môi trường, các khu xử lý chất thải tập trung, công nghệ xử lý, tái chế, các quy định về quản lý chất thải công nghiệp... Vì vậy, cần có sự phối hợp chặt chẽ của nhiều Bộ, ngành, địa phương và các doanh nghiệp trong quá trình xử lý vấn đề này.

Bộ Công Thương cho biết, các tấm quang năng cuối vòng đời hiện được coi là chất thải nguy hại trừ khi thành phần chứa vật liệu nguy hiểm được loại bỏ và xử lý đúng cách. Lượng thải của tấm quang năng hiện tại Việt Nam còn thấp: chỉ khoảng 0,002 0,04 % tấm PV bị lỗi, hỏng. Tuy nhiên các nhà máy giữ lại các tấm quang năng bị lỗi cùng với các chất thải điện tử khác tại cơ sở hoặc giao cho các đơn vị quản lý chất thải được cấp phép để xử lý như chất thải nguy hại. Đôi khi các tấm hỏng được sử dụng cho các mục đích khác như làm hàng rào, mái chuồng trại chăn nuôi hoặc bán cho những người thu gom rác thải không chính thức…

Nếu việc quản lý các tấm quang năng thải bỏ không đúng quy cách này có thể sẽ phát sinh những vấn đề môi trường và xã hội… Thực tế các quốc gia trên thế giới đều đã có chính sách quản lý vòng đời các tấm quang năng điện, nhiều nước đang bắt đầu áp dụng luật dành riêng cho chất thải điện mặt trời. Cụ thể như Luật tại Châu Âu, Úc, Châu Á và Bắc Mỹ đã có hiệu lực hoặc sắp ban hành nhiều nước dựa trên khung Trách nhiệm mở rộng của Nhà sản xuất (EPR), các nhà sản xuất có trách nhiệm đảm bảo việc thu hồi và xử lý sản phẩm của họ một cách an toàn… Ở EU cũng đưa ra các mục tiêu thu hồi cho tấm quang năng rất cao lên đến hơn 60%...

Đánh giá thực trạng phát sinh, quản lý, xử lý, tái chế và thu hồi tấm quang năng thải bỏ tại Việt Nam, Cục Kỹ thuật an toàn và Môi trường công nghiệp cho biết: Nguyên nhân phát sinh thải bỏ chủ yếu là do nhà sản xuất và do tác động bên ngoài. Những lỗi do nhà sản xuất sẽ được nhà sản xuất/đơn vị phân phối cử đại diện đến xác nhận đúng nguyên nhân và thu hồi, lỗi 1 đổi 1 cho nhà máy. Nên những tấm quang năng hỏng này nhà máy không có trách nhiệm quản lý và xử lý. Tuy nhiên, do phía nhà sản xuất hay nhà phân phối xuống kiểm định thường mất nhiều thời gian nên các tấm quang năng hỏng sẽ được nhà máy cho về kho lưu giữ.

Đánh giá về thực trạng quản lý các tấm quang năng sau khi sử dụng tại các nhà máy, Cục Kỹ thuật an toàn và Môi trường công nghiệp cho biết thêm: 100% nhà máy chưa thực hiện công tác phân định chất thải thông qua việc lấy mẫu, phân tích. Nguyên nhân là do các nhà máy mới đi vào hoạt động, số lượng tấm quang năng thải bỏ không lớn, nên các nhà máy chưa chú trọng nhiều đến công tác phân định tấm quang năng cũng như chưa lắm rõ luật BVMT 2020 đã quy định.

Các bộ, ngành chức năng đang nghiên cứu, đề xuất nhiều giải pháp để quản, xử lý hiệu quả các tấm quang năng điện mặt trời thải bỏ (Ảnh minh họa). 

Hiện nay các nhà máy đang quản lý theo chất thải nguy hại. Tuy nhiên, kho lưu trữ chất thải nguy hại hầu hết chưa đảm bảo theo quy định quản lý chất thải nguy hại. Một số ít nhà máy đã thực hiện hàng năm ký hợp đồng về thu gom, vận chuyển xử lý chất thải nguy hại cho cơ sở có chức năng xử lý chất thải nguy hại. Còn lại hầu hết các nhà máy vẫn lưu kho từ khi vận hành đến thời điểm năm 2021 (quá 12 tháng lưu kho với chất thải nguy hại). Theo đó, trước thực trạng xử lý tấm quang năng thải bỏ, cần có các giải pháp và hướng dẫn cụ thể từ cơ quan quản lý, để tháo gỡ những vướng mắc trong việc quản lý, xử lý tấm quang năng thải bỏ đúng quy định không gây ô nhiễm đến môi trường.

Thách thức lớn nhất trong quá trình xử lý, tái chế các tấm PV đó là đầu tư cao và khối lượng lớn. Một số công nghệ cần đầu tư lớn vào máy móc nhưng sẽ phát sinh lượng lớn chất thải; Chi phí thu gom và giá trị từ việc thu hồi vật liệu là không rõ ràng, do đó khó xác định mô hình kinh doanh. Một số công nghệ đang được thử nghiệm ở quy mô phòng thí nghiệm, chưa tới giai đoạn thương mại hoá.

Ngoài ra, việc thiếu quy định, cơ chế tài chính về thu gom, vận chuyển và xử lý chất thải, các nghĩa vụ của các nhà sản xuất/ nhà phát triển/ đơn vị lắp đặt/ nhà nhập khẩu về xử lý/ trả tiền cho việc quản lý và xử thiết bị hết niên hạn. Cùng với đó, ngành tái chế chất thải PV, kể cả chất thải điện tử còn sơ khai, thiếu đầu vào ổn định và đủ lớn khiến cho việc đầu tư hoạt động thu gom và xử lý dù ở phương án nào cũng chưa khả thi từ góc độ kinh doanh - hiệu quả kinh tế của quy mô nằm dưới ngưỡng nhất định…

Cục An toàn và Môi trường Công nghiệp đưa ra dự báo khối lượng phát sinh tấm quang năng thải bỏ tại Việt Nam. Giai đoạn 2021-2030 khối lượng tấm quang năng thải bỏ lớn nhất là 24,368 nghìn tấn/năm; Khối lượng tấm quang năng thải bỏ tích lũy là118,645 nghìn tấn. Giai đoạn 2031-2045 khối lượng tấm quang năng thải bỏ lớn nhất là 64,738 nghìn tấn/năm; Khối lượng tấm quang năng thải bỏ tích lũy là 685,911 nghìn tấn. Từ dự báo trên, Cục Kỹ thuật an toàn và Môi trường công nghiệp đưa ra kiến nghị đối với dự án đầu tư mới, cần phải phân tích nhận định thành phần nguy hại tấm quang năng trước khi đi vào lắp đặt sử dụng để có các biện pháp thu gom, lưu giữ, xử lý đảm bảo theo quy định khi thải bỏ. Đồng thời, cần xây dựng chính sách và hình thành các trung tâm thu gom, lưu giữ cấp địa phương, vùng, các cơ sở xử lý, tái chế chất thải do nhà nước thực hiện ở cấp vùng, quốc gia hoặc các cơ sở tư nhân.

Các giải pháp quản lý tấm quang điện mặt trời được đề xuất: Phân loại chất thải và xây dựng các hướng dẫn cho quá trình tháo dỡ các tấm quang điện; Điện mặt trời cần tuân thủ quy định về Trách nhiệm mở rộng của nhà sản xuất; Hạn chế chôn lấp và đốt chất thải điện mặt trời; Các kênh hỗ trợ phân đoạn đến các cơ sở xử lý thích hợp đảm bảo tận dụng được vật liệu , hạn chế vận chuyển và tận dụng được các công nghệ sẵn có.

Đồng thời Phân luồng dòng chất thải đến hạ tầng hiện có đối với các cấu kiện có thể phục hồi ở Việt Nam và tăng cường các quy chuẩn kỹ thuật cho tái chế và phục hồi; Khuyến khích phát triển các công nghệ tái chế để thu hồi các vật liệu chiến lược có trong các nhà máy mặt trời Đảm bảo các quy định thương mại hài hòa đối với việc di chuyển chất thải xuyên biên giới; Kế hoạch hành động và các bước tiếp theo để quản lý cuối vòng đời dự án cho các nhà máy điện gió và mặt trời…

Để đánh giá và lựa chọn các công nghệ xử lý tấm pin thải bỏ tại Việt Nam, Chính phủ đã chỉ đạo Bộ Khoa học và Công nghệ phối hợp với Bộ Công Thương, Bộ Tài nguyên và Môi trường và các đơn vị liên quan triển khai thực hiện các nhiệm vụ khoa học và công nghệ nghiên cứu công nghệ xử lý tấm quang điện thải bỏ tại Việt Nam giai đoạn 2021 - 2030, cụ thể như nghiên cứu, chế tạo vật liệu xốp từ thủy tinh và vỏ sò phế thải; nghiên cứu thử nghiệm xử lý, tái chế, thu hồi vật liệu trong tấm pin mặt trời tinh thể Si ở Việt Nam; nghiên cứu đề xuất giải pháp quản lý, xử lý pin mặt trời thải thông qua các hoạt động nghiên cứu khoa học, kinh nghiệm quốc tế về quản lý và xử lý tấm pin năng lượng mặt trời thải của một số quốc gia trên thế giới và bài học kinh nghiệm cho Việt Nam… 

Lê Hồng