Giải pháp nào để phục hồi xuất khẩu tôm?

TMO - Biến động về kinh tế, chính trị thế giới, lãi suất ngân hàng tăng như thu nhập chững lại, lạm phát kéo dài khiến cho người tiêu dùng phải cân nhắc trong chi tiêu. Điều này dẫn tới nhu cầu thị trường, giá tôm nguyên liệu, giá xuất khẩu đều phải giảm xuống đáng kể.

Cục Chất lượng, Chế biến và Phát triển thị trường (Bộ NN&PTNT) cho biết: 6 tháng đầu năm 2023, tôm Việt Nam đã được xuất khẩu sang 84 thị trường trên thế giới, với kim ngạch đạt 1,546 tỷ USD, giảm 31,9% so với cùng kỳ năm 2022 và bằng 35,9% so với kế hoạch năm 2023 (4,3 tỷ USD). 

Lý giải về nguyên nhân khiến xuất khẩu tôm bị sụt giảm mạnh, Cục Chất lượng, Chế biến và Phát triển thị trường cho rằng suy giảm kinh tế toàn cầu, lạm phát và lãi suất tăng cao tại Mỹ, Liên minh châu Âu (EU), Nhật Bản, Hàn Quốc - những thị trường xuất khẩu chính của tôm Việt Nam khiến sức mua của người tiêu dùng sụt giảm mạnh, lượng hàng tồn kho nhiều. Hoa Kỳ vốn là thị trường tiêu thụ hàng đầu của tôm Việt Nam, song chỉ nhập khẩu với kim ngạch 298 triệu USD, giảm tới 38,2% so với cùng kỳ năm 2022 (482 triệu USD). Các thị trường khác cũng bị sụt giảm mạnh: EU giảm 48,9%, Nhật Bản giảm 29,1%, Hàn Quốc giảm 28,1%. Ngoài ra, các tháng đầu năm 2023 cũng là thời điểm thu hoạch chính tôm ở các nước Indonesia, Ecuador với sản lượng và kích cỡ tôm cạnh tranh với tôm Việt Nam.

Theo Cục Thủy sản (Bộ NN&PTNT), tổng sản lượng tôm 6 tháng đầu năm 2023 đạt 467 nghìn tấn, tăng 4,1% so với cùng kỳ năm 2022. Tôm sú đạt 119,3 nghìn tấn, tăng 1,2%; tôm thẻ chân trắng là 312,5 nghìn tấn, tăng 5,2%. Sản lượng tôm tăng trong khi xuất khẩu tới các thị trường đều sụt giảm khiến những doanh nghiệp chế biến tôm và người nuôi tôm đã khó lại càng thêm khó khăn hơn.

Việt Nam có cơ sở sản xuất tôm giống rất lớn, tuy nhiên, trong số hơn 2.000 trại giống nuôi, chỉ có hơn một nửa trại giống đủ tiêu chuẩn, được cấp giấy chứng nhận. Trên thực tế, còn rất nhiều cơ sở tôm giống chưa đủ tiêu chuẩn nuôi trồng, sản xuất theo quy định, nhưng vẫn đưa nguồn tôm giống không đảm bảo chất lượng vào nuôi trồng. Điều này sẽ ảnh hưởng đến sản lượng và chất lượng hàng xuất khẩu.  

VASEP dự báo, tuy không đạt kim ngạch như năm trước, nhưng xuất khẩu tôm năm nay có thể đạt trên 3 tỷ USD. 

Bộ Nông nghiệp và Phát triển nông thôn cho biết, để có thể hỗ trợ ngành chế biến, xuất khẩu tôm trong giai đoạn cuối năm 2023, Thủ tướng Chính phủ cũng đã có chỉ đạo Ngân hàng Nhà nước triển khai gói tín dụng 15.000 tỷ đồng kể từ cuối tháng 7/2023 đến ngày 30/6/2024, lãi suất thấp hơn lãi suất tối thiểu từ 1 - 2%/năm so với lãi suất cho vậy bình quân cùng kì hạn.

Theo đó, các ngân hàng thương mại, có thẩm quyền thực hiện miễn, giảm các loại phí dịch vụ. Đối với các khách hàng thuộc lĩnh vực nuôi trồng chế biến thủy sản nói chung và ngành tôm nói riêng. Chương trình hỗ trợ nguồn vốn 15.000 tỷ đồng cho các doanh nghiệp sản xuất, chế biến và xuất khẩu thủy sản được dùng bằng nguồn vốn huy động của 12 ngân hàng cho vay theo cơ chế thương mại thông thường.

Việc các ngân hàng thương mại hạ lãi suất vay từ 1 - 2% và cấp hạn mức nới thêm sẽ là hỗ trợ quan trọng để các doanh nghiệp dễ thở hơn. Các doanh nghiệp sẽ có điều kiện để thu mua nguyên liệu, giúp ổn định nguồn nguyên liệu cho chế biến, trữ hàng phục vụ xuất khẩu cho các quý tiếp theo. Điều này vừa giúp nông dân yên tâm tiếp tục nuôi trồng giữ vững chuỗi sản xuất, sẵn sàng cho đến khi các thị trường nhập khẩu hồi phục sức mua.

Sau thời gian đối diện với tình hình ảm đạm, hoạt động xuất khẩu tôm của Việt Nam đang dần hồi phục với lượng đơn đặt hàng từ các nhà nhập khẩu tăng trở lại. Bên cạnh đó, các hợp đồng với giá trị lớn cũng được ký kết, chủ yếu từ các nhà nhập khẩu từ Mỹ, Nhật Bản, EU, Trung Quốc và Hàn Quốc. Hiệp hội Chế biến và Xuất khẩu Thủy sản Việt Nam (VASEP) cho biết, dựa vào sự tiêu thụ của các thị trường, cũng như các điều kiện văn hóa lễ hội của các quốc gia, thì Mỹ và Trung Quốc được kỳ vọng gia tăng xuất khẩu cho tôm Việt trong những tháng cuối năm 2023.

Hiện nay, các kho lạnh ở Mỹ, châu Âu vơi dần, các nhà nhập khẩu, bán lẻ, bán buôn của Mỹ sẽ bắt đầu xem xét việc tăng nhập hàng trở lại. Điều này sẽ thúc đẩy giá tôm cao hơn, và có vẻ như giá tôm hiện đã ở đáy. Mức tiêu thụ tôm cho các lễ hội cuối năm cũng dự kiến tăng. Nguồn cung tàu container đang ở trạng thái thuận lợi. Với thị trường Trung Quốc xuất khẩu tôm Việt Nam sang Trung Quốc nửa đầu năm nay đạt 239 triệu USD, giảm 19% so với cùng kỳ. Tuy nhiên, từ tháng 6, xuất khẩu tôm sang Trung Quốc ghi nhận tăng so với cùng kỳ năm ngoái, tăng 19% đạt 59 triệu USD.

Hiệp hội Chế biến và Xuất khẩu Thủy sản Việt Nam nhận định, có 3 yếu tố tích cực tác động đến xuất khẩu tôm: Một là hàng tồn kho tại các thị trường nhập khẩu giảm do lạm phát hạ nhiệt; Hai là nhu cầu đặt hàng tăng nhằm phục vụ mùa lễ hội cuối năm và cuối cùng là nguồn cung ổn định khi các nước như Ecuador, Malaysia… kết thúc thu hoạch tôm chính vụ.

Trước tín hiệu tích cực từ thị trường, khả năng cung ứng ổn định của doanh nghiệp, VASEP dự báo, tuy không đạt kim ngạch như năm trước, nhưng xuất khẩu tôm năm nay có thể đạt trên 3 tỷ USD. Các doanh nghiệp cần tiếp tục đầu tư công nghệ nuôi và công nghệ chế biến tôm, sản xuất đa dạng hóa sản phẩm, đáp ứng được các phân khúc thị trường và khách hàng. Đồng thời, cần tận dụng u thế từ các hiệp định thương mại mà Việt Nam đã tham gia ký kết với mức thuế suất bằng 0 để gia tăng kim ngạch xuất khẩu tại các thị trường.

Trung Quốc đang gặp khó khăn trong nuôi tôm trong khi nhu cầu của người tiêu dùng ở thị trường này đã tăng trở lại. Vì thế, rất có thể Trung Quốc sẽ tăng nhập khẩu tôm trong thời gian tới. Tiềm năng từ thị trường này còn lớn, do đó sản phẩm Việt Nam cần có giá cả cạnh tranh hơn để khai thác. Trung Quốc mỗi năm nhập khẩu khoảng 18 tỷ USD tôm và sản phẩm từ tôm.

Đây là thị trường quan trọng, do đó cần đẩy mạnh tiếp thị, quảng bá sản phẩm tôm vào thị trường này. Các quốc gia ở Nam bán cầu sẽ hết vụ thu hoạch, trong khi đó Việt Nam ở khu vực Bắc bán cầu lại đang vào chính vụ thu hoạch. Điều này tạo ra lợi thế cho Việt Nam từ nay đến cuối năm để xuất khẩu nhiều hơn sản phẩm tôm chế biến vào thị trường Hoa Kỳ. 

Bộ NN&PTNT tiếp tục tập trung hỗ trợ xây dựng vùng nuôi tôm đạt chuẩn gắn với liên kết sản xuất thông qua các hợp tác xã. Đồng thời, Bộ NN&PTNT cũng đã và đang triển khai phối hợp với các bộ, ngành và chính quyền địa phương triển khai xây dựng chuỗi logistics đối với những sản phẩm nông nghiệp, trong đó có logistics về thủy sản (giá thành logistics của thủy sản hiện khoảng 12%-mức khá cao) nhằm tăng khả năng cạnh tranh của mặt hàng thủy sản. Bộ NN&PTNT cũng đề nghị tham tán thương mại hỗ trợ quảng bá tôm Việt Nam đi khắp thế giới.

Đức Mạnh