Điện khí hóa giao thông: Giải pháp cấp thiết cải thiện chất lượng không khí

TMO – Sáng 5/9 tại Hà Nội, hội thảo “Tác động của điện khí hóa giao thông tới giải quyết ô nhiễm không khí và thực hiện Cam kết quốc gia tự quyết định (NDC) ở Việt Nam” do Cục Biến đổi khí hậu (Bộ Nông nghiệp và Môi trường) và Đại học VinUni tổ chức, đã phát đi thông điệp rõ ràng: điện khí hóa giao thông không chỉ là xu thế tất yếu, mà còn là giải pháp cấp thiết trong bối cảnh ô nhiễm không khí ngày càng trầm trọng và áp lực thực hiện cam kết phát thải ròng bằng “0” vào năm 2050.

Theo báo cáo, Việt Nam là quốc gia có mức ô nhiễm không khí cao. Đơn cử, Hà Nội nhiều lần lọt vào top 10 thành phố ô nhiễm nhất thế giới, với nồng độ PM2.5 cao gấp 6–7 lần khuyến nghị của WHO. Ô nhiễm không khí ảnh hưởng nghiêm trọng đến sức khỏe người dân, đồng thời gây tổn thất kinh tế khoảng 13 tỷ USD mỗi năm. Đặc biệt, trẻ em và người cao tuổi là những đối tượng chịu ảnh hưởng nặng nề nhất.

TS. Nguyễn Tuấn Quang, Phó Cục trưởng, Cục Biến đổi khí hậu (Bộ Nông nghiệp và Môi trường).

Trong bức tranh phát thải quốc gia, giao thông vận tải được xác định là nguồn chủ đạo. TS. Nguyễn Tuấn Quang, Phó Cục trưởng Cục Biến đổi khí hậu, cho biết năm 2018, phát thải từ giao thông chiếm khoảng 12% tổng lượng khí nhà kính của Việt Nam (42,5 triệu tấn/355 triệu tấn).

Đến năm 2020, tỷ lệ này giảm còn 9% (37 triệu tấn), chủ yếu nhờ sự gia tăng phương tiện thân thiện môi trường như xe điện. Trong NDC cập nhật, Việt Nam đặt mục tiêu đến năm 2030 cắt giảm 15,5% tổng phát thải khí nhà kính so với kịch bản phát thải thông thường, trong đó riêng lĩnh vực giao thông phải giảm 10,6 triệu tấn, với 3/10 giải pháp trọng điểm gắn trực tiếp với điện khí hóa. Ông nhấn mạnh: “Nếu không hành động ngay từ bây giờ, chi phí xã hội và môi trường sẽ ngày càng lớn. Điện khí hóa giao thông là con đường tất yếu để Việt Nam đạt mục tiêu phát triển bền vững.”

Ông Phạm Hồng Quân - Đại diện Cục Môi trường (Bộ Nông nghiệp và Môi trường).

Bên cạnh đó, ông Phạm Hồng Quân (đại diện Cục Môi trường) đã chỉ rõ tình trạng ô nhiễm không khí tại Hà Nội và TP. Hồ Chí Minh những năm gần đây hầu như không cải thiện; cuối năm 2024, chỉ số AQI nhiều ngày vượt ngưỡng 200, có thời điểm lên tới 246. Ngoài khí thải từ xe cơ giới, bụi từ xây dựng và đốt rơm rạ ngoại thành cũng góp phần gia tăng nồng độ PM2.5.

TS. Nguyễn Tú Anh, Chuyên gia Kinh tế trưởng (trường ĐH VinUni).

Ở bình diện kinh tế, TS. Nguyễn Tú Anh, Chuyên gia Kinh tế trưởng (trường ĐH VinUni), dẫn tính toán cho thấy chi phí chuyển đổi sang phương tiện xanh giai đoạn 2024–2050 có thể lên tới 2,4 nghìn tỷ USD (theo giá 2023), cao hơn 54% so với kịch bản tăng trưởng thông thường. Tuy vậy, ông khẳng định cơ chế định giá các-bon cùng các gói hỗ trợ hợp lý có thể biến chi phí thành động lực, giúp Việt Nam “đi nhanh hơn với ít tổn thất hơn.”

Ở góc độ chính sách, PGS.TS Nguyễn Đình Thọ nhận định: điện khí hóa giao thông không chỉ giúp giảm phát thải, mà còn mở ra cơ hội đổi mới công nghệ, phát triển công nghiệp phụ trợ và nâng cao sức cạnh tranh của nền kinh tế. Đây là bước đi vì môi trường, nhưng đồng thời cũng vì một nền kinh tế các-bon thấp trong tương lai.

Toàn cảnh hội thảo.

Bên cạnh những thuận lợi, quá trình chuyển đổi vẫn tồn tại một số hạn chế như giá xe điện còn quá cao so với thu nhập trung bình; hạ tầng trạm sạc chưa đáp ứng nhu cầu; nguồn điện quốc gia vẫn phụ thuộc khoảng 50% vào hóa thạch, khiến “tính xanh” của xe điện bị đặt dấu hỏi; cơ chế xử lý pin thải còn thiếu, tiềm ẩn nguy cơ ô nhiễm thứ cấp.

Cùng với đó, khung chính sách còn phân tán, ưu đãi thuế – phí mới dừng ở mức thử nghiệm; lộ trình loại bỏ dần xe máy xăng và phát triển thị trường các-bon vẫn chưa thật sự quyết liệt.

Các đại biểu chụp ảnh lưu niệm.

Trước những thách thức này, các đại biểu tham dự hội thảo đã kiến nghị một loạt giải pháp như mở rộng chính sách tài chính khuyến khích chuyển đổi phương tiện; phát triển hạ tầng sạc đồng bộ; hỗ trợ sản xuất pin và linh kiện trong nước; đẩy nhanh hình thành thị trường các-bon; đồng thời tăng cường truyền thông, giáo dục cộng đồng để thay đổi thói quen tiêu dùng theo hướng xanh.

Điện khí hóa giao thông không chỉ là giải pháp cho bài toán ô nhiễm không khí trước mắt, mà còn là nền tảng để Việt Nam thực hiện cam kết phát thải ròng bằng “0” vào năm 2050, đây là chìa khoá quan trọng, vừa góp phần bảo vệ sức khỏe cộng đồng, vừa mở đường cho một tương lai phát triển xanh./.

Thu Hiền