Bảo tồn, phát triển nguồn gen dược liệu quý

TMO - Tại tỉnh Bắc Kạn, việc  chuyên canh cây dược liệu đã giúp người dân tại nhiều địa phương nâng cao đời sống. Phát triển cây dược liệu không chỉ góp phần bảo tồn nguồn gen các loại cây thuốc quý, mà còn giúp xóa đói, giảm nghèo, tăng thu nhập cho người dân.

Tỉnh Bắc Kạn có diện tích rừng tự nhiên gần 273.000ha, đây là tiềm năng lớn để trồng cây dược liệu dưới tán rừng Hiện nay, toàn tỉnh Bắc Kạn đã trồng được hơn 400ha cây dược liệu. Một số cây dược liệu được trồng nhiều như hà thủ ô, trà hoa vàng, cà gai leo, mướp đắng rừng, quế, hồi, giảo cổ lam, khôi nhung tía… Những năm gần đây nhận thấy giá trị một số loài cây dược liệu, các chủ rừng đã tự mua cây giống hoặc tự nhân giống để trồng dưới tán rừng.

Hiện nay, hầu hết các loại cây dược liệu đã được chế biến thành sản phẩm có giá trị kinh tế cao như curcumin gừng, nghệ; tinh bột nghệ nếp đỏ, cao cà gai leo, trà mướp đắng rừng, trà hoa vàng, trà giảo cổ lam, dầu hồi, dầu quế…Hoạt động sản xuất, chế biến, tiêu thụ sản phẩm dược liệu trên địa bàn tỉnh ngày càng phát triển ổn định, hiệu quả vì thực tế giá trị của cây dược liệu cao gấp nhiều lần so với cây trồng khác. Tới đây, nhiều HTX tiếp tục nâng cao chất lượng sản phẩm, mở rộng nhà xưởng, xây dựng kho bãi, liên kết mở rộng thị trường tiêu thụ sản phẩm. Đồng thời, gieo ươm nhân giống để người dân trong vùng cùng tham gia trồng, nhằm liên kết xây dựng vùng nguyên liệu. 

Thời gian tới, tỉnh Bắc Kạn chủ trương mở rộng diện tích cây khôi nhung, chè hoa vàng, thảo quả, cát sâm, ba kích, lan kim tuyến, thất diệp nhất chi hoa, khôi tía dưới tán rừng. Đặc biệt thu hút các hợp tác xã đầu tư vào những khu vực rừng có độ cao lớn, khí hậu mát, ẩm tại các huyện Ba Bể, Na Rì, Pác Nặm, Chợ Đồn. 

Nhiều HTX tại các địa phương đẩy mạnh mở rộng diện tích, phát triển vùng trồng dược liệu. Ảnh: NT. 

Để thúc đẩy phát triển lĩnh vực trồng, chế biến, tiêu thụ sản phẩm dược liệu, UBND tỉnh đã ban hành chính sách hỗ trợ các hợp tác xã (HTX) liên kết trong sản xuất và tiêu thụ sản phẩm. Các nội dung hỗ trợ tập trung vào tư vấn xây dựng liên kết; hỗ trợ máy móc thiết bị để thực hiện dự án liên kết; xây dựng mô hình khuyến nông; tập huấn kỹ thuật; hỗ trợ giống, vật tư, bao bì nhãn mác…Ngoài ra, từ nguồn khuyến công của Trung ương và của tỉnh, nhiều HTX được hỗ trợ máy móc, thiết bị để sản xuất, chế biến, tạo ra nhiều sản phẩm dược liệu có chất lượng cao như trà hoa vàng, cao cà gai leo, curcumin nghệ… 

Theo đánh giá của ngành chức năng tỉnh Bắc Kạn, nguồn cung dược liệu của tỉnh chủ yếu dựa trên việc thu hái, khai thác từ tự nhiên, chưa chú trọng đến việc gieo trồng, tái sinh, dẫn đến nguy cơ suy giảm nhanh về số lượng, thành phần loài cây thuốc, cây dược liệu quý. Việc trồng, chế biến cây thuốc, cây dược liệu chủ yếu quy mô nhỏ lẻ, mang tính tự phát. Việc bảo tồn, phát triển nguồn gen cây dược liệu quý là một trong những nhiệm vụ quan trọng được địa phương này đẩy mạnh triển khai. 

Theo đó, Sở Khoa học và Công nghệ Bắc Kạn đã phối hợp với các viện nghiên cứu, trường đại học triển khai một số nhiệm vụ khoa học để bảo tồn, phát triển các loại cây dược liệu, như đề tài: Nghiên cứu phát triển trồng dược liệu tỉnh Bắc Kạn; Dự án Ứng dụng khoa học và công nghệ xây dựng mô hình trồng và chế biến dược liệu (Hoài Sơn và Địa Hoàng) theo chuỗi giá trị tại Bắc Kạn; Dự án Ứng dụng khoa học và công nghệ trồng và bao tiêu sản phẩm cây cà gai leo tại tỉnh Bắc Kạn các dự án đã tiến hành điều tra một số cây dược liệu trong tự nhiên như ba kích tím, hà thủ ô đỏ, dong riềng đỏ, đẳng sâm, ban lá dính, hoài sơn, địa hoàng.

Bên cạnh đó, Sở KH&CN phối hợp nghiên cứu xác định được vùng trồng, loại cây dược liệu có năng suất, chất lượng tốt, thích hợp sản xuất hàng hóa và có thị trường tiêu thụ ổn định. Xây dựng được một số mô hình trồng cây dược liệu. Hoàn thiện quy trình kỹ thuật từ nhân giống, trồng, thâm canh, sơ chế, bảo quản dược liệu. Triển khai đề tài Nghiên cứu đặc điểm sinh học, phân bố và khả năng phát triển cây kim tuyến tại một số huyện của tỉnh Bắc Kạn do Trung tâm Ứng dụng tiến bộ khoa học và công nghệ tỉnh Bắc Kạn (nay là Trung tâm Ứng dụng Khoa học - Công nghệ và Tiêu chuẩn Đo lường Chất lượng tỉnh Bắc Kạn). Đề tài đã hoàn thiện kỹ thuật nhân giống cây kim tuyến bằng phương pháp nuôi cấy mô, kỹ thuật giá thể ra cây sau nuôi cấy mô, kỹ thuật trồng cây kim tuyến trong nhà lưới, tại vườn nhà. 

Phát triển cây dược liệu không chỉ góp phần bảo tồn nguồn gen các loại cây thuốc quý, mà còn giúp xóa đói, giảm nghèo, tăng thu nhập cho người dân trên địa bàn tỉnh. 

Năm 2023, UBND tỉnh Bắc Kạn đã ban hành Kế hoạch số 69/KH-UBND ngày 8/2/2023 Triển khai thực hiện Dự án Đầu tư, hỗ trợ phát triển vùng trồng dược liệu quý thuộc Dự án 3 tiểu dự án 2, nội dung số 02 tại Quyết định số 1719/QĐ-TTg ngày 14/10/2021 của Thủ tướng Chính phủ (gọi tắt là Dự án dược liệu quý). Sở Nông nghiệp và Phát triển nông thôn đã phối hợp với Viện Dược liệu tổ chức khảo sát, đánh giá lựa chọn địa điểm triển khai vùng trồng dược liệu, tổ chức thẩm định Dự án dược liệu quý trên địa bàn tỉnh Bắc Kạn. Dự án sử dụng các nguồn vốn từ ngân sách nhà nước, vốn vay tín dụng chính sách xã hội của Trung ương và địa phương; vốn xã hội hóa từ đóng góp của các cá nhân, tổ chức, đơn vị và các nguồn lực hợp pháp khác theo quy định của pháp luật.

Tháng 10/2022, UBND tỉnh Bắc Kạn ban hành Quyết định về Kế hoạch thực hiện Chương trình phát triển y dược cổ truyền, kết hợp y dược cổ truyền với y dược hiện đại trên địa bàn tỉnh Bắc Kạn đến năm 2030. Để thực hiện mục tiêu chung là phát triển toàn diện y dược cổ truyền, tăng cường kết hợp y dược cổ truyền với y dược hiện đại nhằm bảo vệ, chăm sóc, nâng cao sức khỏe Nhân dân trong tình hình mới, tại Kế hoạch, UBND tỉnh đã đề ra các nhiệm vụ, giải pháp thực hiện gồm:

Đẩy mạnh thông tin, truyền thông về thuốc và các phương pháp điều trị của y dược cổ truyền, giúp Nhân dân hiểu đúng về tác dụng, hiệu quả của thuốc và các phương pháp điều trị của y dược cổ truyền; về các thành tựu của y dược cổ truyền, tổ chức các hoạt động tôn vinh danh y, thầy thuốc y dược cổ truyền; tăng cường công tác quản lý thông tin, tuyên truyền, quảng cáo về y dược cổ truyền. Đẩy mạnh công tác nghiên cứu khoa học và công nghệ, ứng dụng khoa học kỹ thuật trong lĩnh vực y dược cổ truyền, kết hợp y dược cổ truyền với y dược hiện đại.

Thành lập Bệnh viện Y học cổ truyền và Phục hồi chức năng quy mô 75 giường bệnh. Khuyến khích thành lập và phát triển các bệnh viện, cơ sở khám, chữa bệnh y dược cổ truyền - phục hồi chức năng ngoài công lập. Tăng cường vai trò của Hội Đông y tỉnh, hỗ trợ ngân sách, cơ sở vật chất, biên chế cho Hội Đông y các cấp hoạt động theo quy định hiện hành. Nâng cao chất lượng đào tạo nguồn nhân lực, đáp ứng yêu cầu phát triển y dược cổ truyền và kết hợp y dược cổ truyền với y dược hiện đại.

Nghị quyết 10-NQ/TU ngày 22/4/2021 của Tỉnh ủy về phát triển nông, lâm nghiệp theo hướng sản xuất hàng hóa tập trung, mở rộng liên kết sản xuất theo chuỗi giá trị, gắn với xây dựng nông thôn mới giai đoạn 2021 – 2025 đã đề ra mục tiêu cụ thể là bảo tồn, phát triển và khai thác có hiệu quả nguồn dược liệu từ tự nhiên; trồng mới 550ha dược liệu có liên kết vùng nguyên liệu và sơ chế, chế biến.

Để cụ thể hóa mục tiêu trên, vấn đề mấu chốt đặt ra hiện nay cần được các cấp, các ngành chức năng quan tâm giải quyết đó là đầu ra cho sản phẩm và nhu cầu hỗ trợ về vốn để sản xuất, đầu tư xây dựng nhà xưởng, máy móc thiết bị. Giải quyết được vấn đề này, chắc chắn phát triển kinh tế từ bảo tồn, trồng và chế biến dược liệu sẽ mang lại hiệu quả cao, góp phần cải thiện sinh kế, nâng cao đời sống nhân dân. 

Minh Thùy