Bảo tồn, phát triển bền vững đa dạng sinh học tại Vườn quốc gia Bến En

TMO - Nhằm bảo tồn và phát huy các giá trị đa dạng tạo Vườn quốc gia Bến En, những năm qua tỉnh Thanh Hóa đã triển khai nhiều giải pháp, trong đó chú trọng thực hiện những kế hoạch, nhiệm vụ tại Phương án bảo tồn và phát triển bền vững Vườn Quốc gia Bến En, giai đoạn 2021-2030 đã được UBND tỉnh phê duyệt.

Vườn quốc gia Bến En được thành lập năm 1992 thuộc địa bàn hai huyện Như Thanh và Như Xuân, tỉnh Thanh Hóa, thực hiện chức năng bảo tồn bảo tồn hệ sinh tháo rừng núi đai thấp thuộc khu vực Bắc Trường Sơn với đa dạng về hệ sinh thái, động thực vật. 

Với tổng diện tích tự nhiên 14.734,67ha, Vườn quốc gia Bến En có sự đan xen của nhiều dạng địa hình đồi núi, sông, suối, hồ… đã tạo ra nhiều kiểu hệ sinh thái khác nhau (trong đó đặc trưng nổi bật nhất là hệ sinh thái rừng nhiệt đới thường xanh trên núi đất thấp, trên núi đá vôi và hệ sinh thái sông, suối, hồ).

Vườn quốc gia Bến En với các kiểu hệ sinh thái đa dạng. Ảnh: Lê Hoàng 

Đối với hệ sinh thái rừng nhiệt đới đai thấp chủ yếu là rừng thứ sinh, cây gỗ có đường kính nhỏ. Tuy nhiên, khu vực này là nơi tập trung của giống Lim xanh -thực vật đặc hữu nổi tiếng ở Việt Nam. Ngoài ra, còn có sự xuất hiện của các loài gỗ quý hiếm như Chò chỉ, Vù hương, Sến mật...

Với hệ sinh thái ngập nước: Vườn quốc gia Bến En có hồ sông Mực rộng trên 2000ha, là thủy vực của bốn con suối lớn trong vùng. Ngoài ra, trên hồ còn có 21 hòn đảo lớn, kết hợp với hệ thống hang động, giàu tiềm năng để phát triển du lịch sinh thái, nghĩ dưỡng, tạo điều kiện cho phát triển kinh tế-xã hội của địa phương.

Với hệ sinh thái rừng trên núi đá vôi, Vườn quốc gia Bến En ghi nhận mức độ đa dạng cao về các loài thực vật trên núi đá vôi, điển hình như ngành Mộc lan chiếm tỷ lệ lớn với nhiều loài cây có giá trị dược liệu.

Tại hệ sinh thái ngập nước, VQG Bến En với các hòn đảo lớn nhỏ cùng hệ động thực vật đa dạng. Ảnh: Việt Linh 

Qua các đợt điều tra, khảo sát gần đây, những nhà quản lý Vườn đã xác định tương đối chính xác về hệ thực vật Bến En gồm 6 ngành với 1389 loài thực vật có mạch thuộc 650 chi, 173 họ, trong đó có 29 loài nằm trong danh mục đỏ của IUCN và 42 loài có tên trong Sách đỏ Việt Nam.

Theo thống kê, Vườn quốc gia Bến En đã phát hiện được 248 loài, 100 chi thuộc 94 họ có thể làm thuốc ở các mức độ khác nhau, chiếm 18,5% tổng số các loài thực vật trong vùng. Các loài thuốc hiện có tại Vườn quốc gia như Chân chim; Hà thủ ô trắng; Thảo quyết minh; Ba kích lông...

Tại Phương án bảo tồn và phát triển bền vững Vườn quốc gia Bến En, giai đoạn 2021-2030, UBND tỉnh đặt mục tiêu bảo vệ  hiệu quả diện tích rừng hiện có với trên 10.800ha rừng tự nhiên; tiếp tục duy trì ổn định độ che phủ rừng đạt trên 74%. Nâng cao khả năng, giá trị phòng hộ đầu nguồn và cung cấp nguồn sinh thủy cho hồ sông Mực.

Bảo tồn đa dạng sinh học, gìn giữ, phát triển các loài động, thực vật, nhất là 101 loài thực vật và 464 loài động vật quý, hiếm, đặc hữu, loài ưu tiên bảo vệ theo quy định của pháp luật, Sách đỏ Việt Nam và các Hiệp ước Quốc tế mà Việt Nam là thành viên (IUCN, CITES... ).

VQG Bến En thực hiện dự án " Điều tra, đánh giá hiện trạng và bảo tồn các loài khỉ Macaca tại Vườn Quốc gia Bến En (giai đoạn 2019-2022)

Phục hồi trên 2.500 ha rừng nghèo, nghèo kiệt tại các khu vực giáp ranh, phân khu phục hồi sinh thái, phân khu dịch vụ hành chính thông qua các hoạt động khoanh nuôi xúc tiến tái sinh tự nhiên và làm giàu rừng. Mở rộng hành lang đa dạng sinh học, hành lang xanh giữa Vườn quốc gia Bến En với các chủ rừng liền kề gắn với đảm bảo chức năng phòng hộ, điều tiết nguồn nước cho hồ sông Mực.

Triển khai các hoạt động giao khoán bảo vệ rừng nhằm tăng cường sự hỗ trợ, tham gia của chính quyền các địa phương, cộng đồng. Triển khai các loại hình dịch vụ môi trường rừng để tạo thêm khoảng 1.000 việc làm cho người dân vùng đệm và người lao động trong đơn vị; Xây dựng, triển khai hiệu quả các dự án phát triển dân sinh, kinh tế - xã hội

Về kinh tế, tạo thêm nguồn thu hợp pháp để hỗ trợ, tổ chức các hoạt động bảo tồn đa dạng sinh học tại Vườn quốc gia Bến En; Đa dạng hoá các chương trình hợp tác, liên doanh, liên kết, tạo nguồn tài chính ổn định, cải thiện sinh kế bền vững, thúc đẩy phát triển kinh tế - xã hội cho cộng đồng, người dân địa phương. 

Xây dựng, triển khai thực hiện Đề án phát triển du lịch sinh thái, nghỉ dưỡng, giải trí trong Vườn quốc gia Bến En giai đoạn 2021 - 2030 làm cơ sở để cho thuê môi trường rừng, hài hoà giữa lợi ích bảo tồn, bảo vệ môi trường với lợi ích kinh tế, tiến tới từng bước tự chủ về tài chính, giảm bớt gánh nặng cho ngân sách Nhà nước.

Vừa qua Ban quản lý Vườn quốc gia Bến En đang triển khai dự án khoa học “Điều tra, đánh giá hiện trạng, bảo tồn và phát triển bền vững các loài cây thuốc tại Vườn quốc gia Bến En, tỉnh Thanh Hóa, (giai đoạn 2020-2022)” nhằm xác định thực trạng quần thể cây thuốc để bảo tồn và phát triển bền vững tài nguyên cây thuốc.

Theo đó, dự án điều tra, xác định được các mối đe dọa đến tài nguyên, thành phần của các loài cây thuốc. Qua đó xác định được nơi phân bố của các loài cây thuốc đặc hữu, quý hiếm, có giá trị kinh tế cao ở Vườn quốc gia Bến En. Dự án đã lập danh mục các loại cây thuốc quý hiếm với 374 loài, thuộc 119 họ; từ đó đã thu hái mẫu tiêu bản và xây dựng được 450 mẫu tiêu bản, bộ ảnh mầu tiêu bản của 150 loài cây thuốc, vẽ được bản đồ phân bố một số loài cây thuốc quý hiếm ở các khu rừng Bến En. 

Thời gian tới, Ban quản lý Vườn Quốc gia Bến En sẽ điều tra, xác định thành phần loài của các cây thuốc trên 50 tuyến và thu thập kiến thức của người dân quanh địa bàn giáp ranh trong gây trồng, chế biến một số loài cây thuốc quý có giá trị kinh tế cao; in phát 2.000 tờ rơi về một số loài cây thuốc quý, tổ chức các hội nghị tuyên truyền tại 26 thôn vùng lõi, vùng đệm giáp ranh, tập huấn và nâng cao kiến thức về bảo tồn các cây thuốc quý cho 1.300 người dân, cán bộ thôn quanh khu vực Vườn Quốc gia Bến Én. 

VQG Bến En đẩy mạnh khai thác bền vững tài nguyên trong phát triển du lịch sinh thái. Ảnh: VL 

Nhằm thực hiện hiệu quả Phương án bảo tồn và phát triển bền vững Vườn quốc gia Bến En, giai đoạn 2021-2030, tiếp tục kiện toàn, thay đổi mô hình quản lý và lựa chọn, xây dựng cơ chế quản lý, vận hành phù hợp với quy định của pháp luật và thực tiễn nhu cầu phát triển để nâng cao hiệu quả hoạt động Ban quản lý Vườn quốc gia Bến En.

Xây dựng, tổ chức thực hiện chương trình phối hợp với cấp ủy, chính quyền cấp xã, Ban quản lý các thôn, bản vùng đệm trong chỉ đạo, thực hiện các mô hình phát triển sinh kế, du lịch sinh thái, du lịch cộng đồng, phát huy các giá trị sản phẩm truyền thống, nâng cao đời sống nhân dân.

Xây dựng và triển khai chuyên mục về bảo tồn và sử dụng bền vững tài nguyên rừng đặc dụng Vườn quốc gia Bến En trên các phương tiện thông tin đại chúng; thực hiện các chương trình phối hợp với các tổ chức chính trị, tổ chức xã hội nghề nghiệp... và cộng đồng dân cư địa phương để thực hiện các hoạt động nâng cao nhận thức về quản lý bảo vệ và phát triển rừng đặc dụng.

Đồng thời, tiếp tục nghiên cứu, áp dụng khoa học công nghệ tiên tiến trong các hoạt động bảo tồn thiên nhiên, trọng tâm là bảo vệ môi trường sống tự nhiên đối với các giống, loài động, thực vật rừng quý, hiếm, đặc hữu, loài ưu tiên bảo vệ; nhân giống, dẫn giống với hình thức hiện đại, tiên tiến; áp dụng kỹ thuật chủ yếu về nhân giống vô tính trong sản xuất cây giống; nghiên cứu, áp dụng kỹ thuật làm giàu rừng, nâng cao chất lượng rừng, trồng bằng các loại cây bản địa, loài cây có giá trị nguồn gen, kinh tế, môi trường cao.

Minh Tuấn