TMO - Việc đầu tư hệ thống công trình thủy lợi hướng đến mục tiêu hoàn thiện hệ thống thủy lợi kiểm soát nguồn nước để cấp nước sinh hoạt, chủ động cấp nước ngọt, mặn phục vụ sản xuất, nuôi trồng thủy sản; hạn chế sử dụng nước ngầm phục vụ sinh hoạt và nuôi trồng thủy sản nhằm phòng tránh sụt lún, sạt lở.

Theo Bộ Nông nghiệp và Môi trường, trong khoảng 20 năm qua, bằng các nguồn lực khác nhau, cơ quan này và các địa phương đã đầu tư xây dựng nhiều công trình thủy lợi để điều hòa, kiểm soát nguồn nước ở vùng đồng bằng sông Cửu Long (ĐBSCL). Đặc biệt, các hệ thống công trình thủy lợi theo vùng sinh thái tại vùng đất ‘chín rồng” đã được nghiên cứu, lập quy hoạch, đầu tư xây dựng một cách đồng bộ, bài bản, phù hợp với điều kiện địa hình, thủy văn, thủy lực dòng chảy, hệ sinh thái nông nghiệp trong từng tiểu vùng, tập quán canh tác, đời sống của người dân tại khu vực.

Cụ thể, đối với vùng thượng (vùng sinh thái nước ngọt) thường xuyên chịu ảnh hưởng của ngập lũ, có nguồn nước dồi dào, cơ bản không bị ảnh hưởng bởi xâm nhập mặn. Tuy nhiên, vào những năm dòng chảy kém, mực nước trong sông, kênh thấp, gây khó khăn cho việc tưới tự chảy và chuyển nước đến một số khu vực xã dọc sông Tiền và sông Hậu (thuộc các tỉnh Long An và Kiên Giang trước đây), gây tình trạng thiếu nước. Sản xuất nông nghiệp trong vùng chủ yếu là trồng lúa, rau màu và nuôi trồng thủy sản nước ngọt.

(Ảnh minh họa)

Việc đầu tư các dự án thủy lợi tại vùng này hướng đến mục tiêu: chủ động kiểm soát lũ cực đoan, phòng chống sạt lở bờ sông để bảo vệ khu dân cư, công trình hạ tầng, diện tích trồng lúa 2 vụ, nuôi trồng thủy sản, cải tạo các trục thoát lũ ra biển Tây, Đồng Tháp Mười. Đồng thời gia cố hệ thống đê, nạo vét kênh mương, tăng khả năng chủ động lấy nước, trữ nước, tiêu thoát và điều tiết lũ…

Từ những mục tiêu trên, các dự án thủy lợi tiêu biểu đã được đầu tư tại vùng thượng, đó là dự án đầu tư xây dựng công trình Mở rộng kênh Tân Thành - Lò Gạch giai đoạn 2; kênh Hồng Ngự - Vĩnh Hưng (tỉnh Đồng Tháp và Long An cũ); dự án nạo vét kênh An Phong Mỹ Hòa Bắc Bình Đông, kênh Trà Sư, Tha La; dự án xây dựng cống Tha La, cống Trà Sư; dự án quản lý vùng thượng nguồn tỉnh An Giang, Đồng Tháp và mô hình sinh kế.

Với vùng giữa (vùng chuyển tiếp ngọt - lợ), đây là vùng chịu tác động mạnh bởi thủy triều, nguồn nước trên sông luân phiên mặn - ngọt, các khu vực được kiểm soát xâm nhập mặn bằng các hệ thống thủy lợi, nguồn nước chủ yếu là nước ngọt. Đây là vùng tập trung cây ăn quả, dễ bị tổn thương bởi hạn hán, xâm nhập mặn, ngập lụt, úng. Việc đầu tư các dự án thủy lợi tại đây hướng đến mục tiêu hoàn thiện hệ thống công trình thủy lợi để chủ động cấp nước; nâng cấp đê bao, bờ bao bảo vệ đô thị, khu dân cư; hệ thống kênh mương, bờ bao vùng cây ăn trái, nuôi trồng thủy sản tập trung để đảm bảo liên thông trao đổi nước…

Các dự án thủy lợi tiêu biểu đã được đầu tư tại vùng giữa để đáp ứng mục tiêu nhiệm vụ trên gồm: Dự án nạo vét kênh Cần Thơ - Huyện Hàm (Đồng Tháp - Vĩnh Long), hệ thống phân ranh mặn gọt tỉnh Sóc Trăng, Bạc Liêu (cũ); hợp phần 3 - Thích ứng với chuyển đổi độ mặn vùng cửa sông và mô hình sinh kế tỉnh Bến Tre, Trà Vinh, Vĩnh Long, Sóc Trăng, Bạc Liêu (cũ) thuộc dự án WB9; dự án thủy lợi Nam Bến Tre, dự án cống âu thuyền Ninh Quới…

Đối với vùng ven biển (vùng sinh thái mặn - lợ) là vùng tiếp giáp với vùng giữa và biển, hệ sinh thái hoàn toàn không ảnh hưởng bởi ngập lũ, xa nguồn nước ngọt từ Mê Kông, nhưng chịu tác động mạnh bởi triều cường và các tác động từ biển. Sản xuất chính trong vùng ven biển là nuôi trồng thủy sản nước mặn, lợ với hai hình thức nuôi chính là thâm canh và nuôi theo hình thức tôm lúa.

Việc đầu tư hệ thống công trình thủy lợi vùng này hướng đến mục tiêu hoàn thiện hệ thống thủy lợi kiểm soát nguồn nước để cấp nước sinh hoạt, chủ động cấp nước ngọt, mặn phục vụ sản xuất, nuôi trồng thủy sản; hạn chế sử dụng nước ngầm phục vụ sinh hoạt và nuôi trồng thủy sản nhằm phòng tránh sụt lún, sạt lở; ứng dụng công nghệ thu, trữ, xử lý nước tại chỗ phục vụ sinh hoạt trong thời gian hạn hán, thiếu nước, xâm nhập mặn, công nghệ xử lý nước thải nuôi trồng thủy sản.

Các dự án thủy lợi tiêu biểu đã được đầu tư tại vùng để đáp ứng nhiệm vụ trên là: Hệ thống thủy lợi Tiểu vùng X - Nam Cà Mau và các mô hình sinh kế thuộc dự án WB6; Hợp phần 4 - Bảo vệ khu vực bờ biển vùng bán đảo và các mô hình sinh kế tỉnh Bạc Liêu, Cà Mau, Kiên Giang (cũ) thuộc dự án WB9; Dự án hệ thống thủy lợi Tiểu vùng II, III, V Cà Mau; Dự án Hệ thống thủy lợi Cái Lớn - Cái Bé giai đoạn 1 tỉnh Kiên Giang, Cà Mau, Hậu Giang và Bạc Liêu (cũ)…

Quá trình đầu tư xây dựng các hệ thống công trình thủy lợi tại khu vực ĐBSCL có sự quan tâm đặc biệt từ Quốc hội, Chính phủ, sự đồng thuận của các bộ, ban, ngành trung ương, sự hỗ trợ, hưởng ứng nhiệt tình của chính quyền và nhân dân các địa phương.

Theo Cục Quản lý và Xây dựng công trình thủy lợi, Bộ Nông nghiệp và Môi trường, về quan điểm, đó là sự thay đổi tư duy phát triển, chuyển từ tư duy sản xuất nông nghiệp thuần túy, chủ yếu là sản xuất lúa sang tư duy phát triển kinh tế nông nghiệp đa dạng, đáp ứng nhu cầu của thị trường, chuyển từ phát triển theo số lượng sang chất lượng.

Tôn trọng quy luật tự nhiên, phù hợp với điều kiện thực tế; chọn mô hình thích ứng theo tự nhiên, thân thiện với môi trường và phát triển bền vững với phương châm chủ động sống chung với lũ, ngập, nước lợ, nước mặn; xây dựng các kịch bản, giải pháp ứng phó hiệu quả với thiên tai như bão, lũ, hạn hán và xâm nhập mặn trong điều kiện biến đổi khí hậu, nước biển dâng và phát triển thượng nguồn sông Mê Kông. Trên cơ sở đó, mọi hoạt động đầu tư phải được điều phối thống nhất, bảo đảm tính liên vùng, liên ngành, có trọng tâm, trọng điểm, có lộ trình hợp lý.

Về giải pháp công trình, chuyển từ công trình ngăn mặn, giữ ngọt để sản xuất lúa sang công trình kiểm soát nguồn nước để sản xuất bền vững theo các hệ sinh thái (mặn, ngọt, lợ) vừa trồng lúa, cây ăn trái, vừa nuôi trồng thủy sản. Đa mục tiêu hóa công trình thủy lợi khi kết hợp giao thông thủy, bộ, du lịch và cấp nước sinh hoạt.

Về biện pháp công trình, đã có sự chuyển đổi từ hình thức cống truyền thống sang cống xà lan di động, cống đập trụ đỡ, trong đó cống đập trụ đỡ là một bước chuyển quan trọng để nâng cao năng lực của đội ngũ thiết kế, thi công, giám sát và quản lý khi rút ngắn thời gian thi công đáng kể, giảm diện tích giải phóng mặt bằng, thi công trực tiếp dưới lòng sông mà không cần đào kênh dẫn dòng như công nghệ cống truyền thống, tăng mặt cắt ướt của cống gần bằng mặt cắt ướt của kênh tự nhiên.

Đặc biệt, chuyển từ cửa van tự động sang cửa van cưỡng bức để chủ động điều tiết và kiểm soát nguồn nước. Trong số các công trình đó, cống Cái Lớn áp dụng công nghệ cống đập trụ đỡ là công nghệ cống kiểm soát nguồn nước lớn nhất trong cả nước cũng như vùng Đông Nam Á.

Từ những kết quả nêu trên cho thấy, các dự án thủy lợi do Bộ Nông nghiệp và Môi trường quyết định đầu tư cùng với hệ thống các công trình được đầu tư bằng nguồn lực khác từ trung ương đến địa phương, đã góp phần đồng bộ hệ thống thủy lợi tại ĐBSCL để thực hiện các nhiệm vụ tưới, tiêu, phòng, chống ngập úng, kiểm soát mặn, sạt lở bờ sông, xói lở bờ biển, góp phần phát triển kinh tế - xã hội trong khu vực.

Khu vực ĐBSCL đã trở thành trung tâm sản xuất nông nghiệp lớn nhất của Việt Nam, đóng góp 50% sản lượng lúa, 65% sản lượng nuôi trồng thủy sản và 70% các loại trái cây của cả nước; 95% lượng gạo xuất khẩu và 60% sản lượng cá xuất khẩu. Để đạt được thành tự đó, các công trình thủy lợi đóng vai trò quan trọng trong việc chủ động phục vụ canh tác, đa dạng hóa cá loại hình sản xuất phát triển kinh tế nông nghiệp của các địa phương…/.

PHƯƠNG ĐIỀN