Thúc đẩy giải pháp bảo vệ các dòng sông, bảo đảm an ninh nguồn nước

TMO - Ngày 14/3 hàng năm là Ngày Quốc tế hành động vì các dòng sông, đây là dịp để các quốc gia cùng chung tiếng nói bảo vệ các dòng sông - mạch sống của các hệ sinh thái, đề ra những chính sách quản lý công bằng, phát triển bền vững, tìm những giải pháp tốt hơn liên quan đến nước và năng lượng; hợp tác trong xử lý ô nhiễm môi trường, đảm bảo an ninh nguồn nước.

Tháng 3/1997, các đại diện từ 20 quốc gia tham gia Hội nghị quốc tế đầu tiên về con người bị ảnh hưởng bởi các con đập, tổ chức tại Brazil, đã quyết định lấy ngày 14/3 là Ngày Quốc tế hành động vì các dòng sông. Theo số liệu của Bộ Tài nguyên và Môi trường, Việt Nam có 3.450 sông, suối với chiều dài từ 10km trở lên. Các sông suối này nằm trong 108 lưu vực sông được phân bố và trải dài trên cả nước với tổng diện tích lưu vực khoảng 1.168.420km2, trong đó chỉ có 330.990km2 (chiếm 28,3%) diện tích lưu vực nằm trong lãnh thổ nước ta. 

Trong tổng số 108 lưu vực sông (LVS) có 33 LVS lớn, liên tỉnh, với 3.140 sông (chiếm 91% số lượng sông của cả nước), tổng diện tích lưu vực nằm trong lãnh thổ nước ta khoảng 306,44 nghìn km2, bằng 92,6% diện tích đất liền của nước ta. Bao gồm 13 LVS lớn và quan trọng, gồm: LVS Hồng - Thái Bình, Bằng Giang - Kỳ Cùng, Mã, Cả, Hương, Vu Gia - Thu Bồn, Trà Khúc, Kôn - Hà Thanh, Ba, Sê San, Srê Pốk, Đồng Nai, Mê Công. Việt Nam nằm cuối nguồn của 5 hệ thống sông lớn gồm: sông Mê Công, sông Hồng, sông Đồng Nai, sông Mã, sông Cả. Ở đầu nguồn của 3 hệ thống sông lớn: sông Bằng Giang - Kỳ Cùng, sông Sê San, sông Srê Pốk.

Việc triển khai các giải pháp bảo vệ chất lượng nguồn nước tại các lưu vực sông góp phần đảm bảo an ninh nguồn nước quốc gia. Ảnh: MH. 

Các dòng sông, ngoài chức năng cung cấp nguồn nước cho sinh hoạt, tưới tiêu, vận tải, còn cung cấp nguồn năng lượng, đánh bắt và nuôi trồng thủy sản, bồi tụ vật liệu cát xây dựng và phù sa cải tạo đất. Các vùng tập trung và phân phối nước của lưu vực đều là nơi tập trung dân cư và các hoạt động khác của con người Nền kinh tế của Việt Nam hiện nay phụ thuộc lớn vào đặc điểm tài nguyên nước mà trong đó dòng chảy sông ngòi đóng vai trò vô cùng quan trọng.

Để bảo vệ các dòng sông, Việt Nam đã đưa ra nhiều quyết sách quan trọng. Nghị quyết số 24-NQ/TW của Ban Chấp hành Trung ương đã đề ra nhiệm vụ quy hoạch khai thác, bảo vệ nguồn nước, tăng cường quản lý nguồn nước theo lưu vực sông; tăng cường kiểm soát các nguồn thải gây ô nhiễm nguồn nước, kiểm soát chặt chẽ hoạt động khai thác và sử dụng nước bảo đảm tiết kiệm, hiệu quả và bền vững...

Để củng cố và tăng cường hiệu quả quản lý của công tác bảo vệ môi trường nói chung và lưu vực sông nói riêng, Luật Bảo vệ môi trường năm 2020 và Nghị định số 08/2022/NĐ-CP của Chính phủ đã quy định nhiều nội dung mới về công tác bảo vệ môi trường nước lưu vực sông, đặc biệt là việc đánh giá sức chịu tải của sông, hạn ngạch xả nước thải vào lưu vực sông, công bố các đoạn sông không còn khả năng tiếp nhận chất thải...

Các địa phương tích cực phối hợp trong việc hoàn thiện thể chế, chính sách bảo vệ môi trường lưu vực sông; tiến hành quan trắc môi trường, điều tra, thống kê nguồn thải; xác định các điểm nóng về môi trường; tiến hành phân vùng môi trường; xây dựng hệ thống thông tin môi trường; tuyên truyền, phổ biến về bảo vệ môi trường lưu vực sông; triển khai nghiên cứu, xây dựng và chuyển giao công nghệ một số mô hình xử lý nước thải sinh hoạt chi phí thấp cho cụm dân cư đô thị thuộc các lưu vực sông.

Ngoài ra, quy hoạch tài nguyên nước là công cụ quan trọng phục vụ quản lý. Khi xây dựng quy hoạch tài nguyên nước, đã tính toán khả năng khai thác cho từng nguồn nước, từng khu vực cụ thể để đảm bảo việc khai thác là bền vững, tránh những rủi ro, tác động xấu về mặt tài nguyên, môi trường.

Quy hoạch tài nguyên nước thời kỳ 2021-2030, tầm nhìn đến năm 2050 vừa được thông qua nhấn mạnh đến các mục tiêu: Điều hòa, phân phối tài nguyên nước công bằng, hợp lý giữa các ngành, địa phương, các đối tượng khai thác, sử dụng nước theo quy hoạch tổng hợp lưu vực sông liên tỉnh, đảm bảo chiến lược phát triển kinh tế, an sinh xã hội.  Bảo vệ, kiểm soát, ngăn chặn và giảm thiểu tối đa tình trạng gia tăng suy thoái, cạn kiệt, ô nhiễm nguồn nước, phấn đấu đến năm 2030 thu gom, xử lý nước thải đạt tiêu chuẩn, quy chuẩn kỹ thuật trước khi xả ra môi trường đạt từ 30% tổng lượng nước thải tại các đô thị loại II trở lên và 10% tại các đô thị từ loại V trở lên.

Cải thiện, phục hồi các nguồn nước quan trọng bị suy thoái, cạn kiệt, ô nhiễm, ưu tiên các đoạn sông chảy qua khu vực dân cư tập trung, các nguồn nước có vai trò quan trọng cho cấp nước sinh hoạt, các hoạt động phát triển kinh tế - xã hội theo hướng xã hội hóa, đặc biệt là trên dòng chính sông Hồng, sông Cả, sông Vu Gia - Thu Bồn và sông Ba....

Bên cạnh đó, quy hoạch tổng hợp các lưu vực sông nhằm mục tiêu bảo đảm an ninh nguồn nước trên lưu vực sông, tích trữ, điều hòa, phân bổ tài nguyên nước một cách công bằng, hợp lý, khai thác, sử dụng tiết kiệm, hiệu quả gắn với bảo vệ, phát triển bền vững tài nguyên nước nhằm đáp ứng nhu cầu nước cho dân sinh, phát triển kinh tế-xã hội, bảo đảm quốc phòng, an ninh, bảo vệ môi trường. Đến nay, Quy hoạch tổng hợp lưu vực sông Hồng-Thái Bình thời kỳ 2021-2030, tầm nhìn đến năm 2050 đã được Thủ tướng Chính phủ phê duyệt tại Quyết định số 50/QĐ-TTg ngày 6/2/2023.

Đây là quy hoạch thứ 4/13 Quy hoạch tổng hợp lưu vực sông lớn đã được Thủ tướng Chính phủ phê duyệt. Trước đó, Thủ tướng Chính phủ đã phê duyệt Quy hoạch tổng hợp lưu vực sông thời kỳ 2021-2030, tầm nhìn đến năm 2050 cho 3 lưu vực sông gồm: Bằng Giang- Kỳ Cùng; lưu vực sông Srêpốk và lưu vực sông Sê San.

Nguồn nước mặt trên các dòng sông cần được bảo vệ để đáp ứng nhu cầu phát triển kinh tế-xã hội tại các địa phương. Ảnh: KL. 

Mới đây, Quy hoạch tổng hợp lưu vực sông Cửu Long thời kỳ 2021-2030, tầm nhìn đến năm 2050 cũng vừa được phê duyệt, nhằm bảo đảm an ninh nguồn nước trên lưu vực sông, tích trữ, điều hòa, phân bổ tài nguyên nước một cách hợp lý, khai thác, sử dụng tiết kiệm, hiệu quả nguồn nước ngọt, lợ, mặn gắn với bảo vệ, phát triển bền vững. Theo đó, Quy hoạch nhằm bảo đảm an ninh nguồn nước trên lưu vực sông, tích trữ, điều hòa, phân bổ tài nguyên nước một cách công bằng, hợp lý, khai thác, sử dụng tiết kiệm, hiệu quả nguồn nước ngọt, lợ, mặn gắn với bảo vệ, phát triển bền vững tài nguyên nước nhằm đáp ứng nhu cầu nước cho dân sinh, phát triển kinh tế - xã hội, bảo đảm quốc phòng, an ninh, bảo vệ môi trường.

Các quy hoạch tổng hợp lưu vực sông được thông qua góp phần bảo vệ tài nguyên nước, phòng chống suy thoái, cạn kiệt, ô nhiễm nguồn nước và các tác hại do nước gây ra, có lộ trình phục hồi nguồn nước bị suy thoái, cạn kiệt, ô nhiễm, đáp ứng yêu cầu quản lý tổng hợp tài nguyên nước theo lưu vực sông và thích ứng với biến đổi khí hậu.

Thời gian tới, nhằm bảo vệ các dòng sông, đảm bảo an ninh nguồn nước, Bộ Tài nguyên và Môi trường tiếp tục xây dựng và thực hiện kế hoạch quản lý chất lượng môi trường nước mặt đối với các sông, hồ; chú trọng bảo vệ môi trường lưu vực sông, đặc biệt là các lưu vực sông Nhuệ-Đáy, sông Cầu, sông Mã, sông Vũ Gia-Thu Bồn và sông Đồng Nai. Đối với các hồ ao, kênh mương ở các đô thị lớn, tăng cường đầu tư hệ thống thu gom, xử lý nước thải sinh hoạt kết hợp với cải tạo, phục hồi. Thực hiện các dự án xử lý nước thải, khôi phục lại các đoạn sông, kênh, rạch đã bị ô nhiễm nghiêm trọng như sông Tô Lịch, Sét... (Hà Nội), kênh Tân Hóa-Lò Gốm, Tàu Hũ-Bến Nghé, rạch Xuyên Tâm... (Thành phố Hồ Chí Minh)... 

Ngoài ra, để đảm bảo lưu thông dòng chảy, phòng, chống nguy cơ ô nhiễm trong thời gian tớ Cục Quản lý Tài nguyên nước, cho biết trong giai đoạn 2021-2025, Cục sẽ phối hợp cùng các đơn vị điều tra, đánh giá khả năng chịu tải của môi trường nước mặt trên các lưu vực sông lớn; công bố môi trường nước không còn khả năng chịu tải theo quy định Luật Bảo vệ môi trường năm 2020. Cục Quản lý Tài nguyên nước cũng sẽ lập kế hoạch xử lý ô nhiễm, phục hồi và cải thiện môi trường nước mặt đối với các khu vực nguồn nước đang bị ô nhiễm nghiêm trọng hiện nay trên các lưu vực sông theo quy định của Luật Bảo vệ môi trường năm 2020 và Luật Tài nguyên nước năm 2012.

Thu Hồng