Thúc đẩy chế biến, tăng giá trị sản phẩm chăn nuôi

TMO - Việc đẩy mạnh khâu chế biến trong chăn nuôi không chỉ giúp hoàn thiện chuỗi liên kết mà còn nâng giá trị, đa dạng hóa thị trường tiêu thụ sản phẩm của nước ta.

Theo đánh giá của Bộ Nông nghiệp và Phát triển nông thôn, Việt Nam có tiềm năng và lợi thế về chăn nuôi, dư địa tăng trưởng vẫn còn rất nhiều. Nhiều năm trước, sản phẩm chăn nuôi chủ yếu chỉ đủ phục vụ nhu cầu tiêu dùng ở thị trường nội địa, không có dư để xuất khẩu. Tuy nhiên, vài năm gần đây, các doanh nghiệp tại Việt Nam (bao gồm cả doanh nghiệp FDI) đã tăng cường đầu tư hệ thống chăn nuôi và chế biến với quy mô lớn, nhằm xây dựng một ngành công nghiệp chăn nuôi quy mô lớn, an toàn dịch bệnh và vệ sinh thực phẩm, hướng đến thị trường xuất khẩu, đồng thời đáp ứng thị hiếu tiêu dùng thực phẩm chất lượng cao và ngon.

Hiện tại, về chăn nuôi lợn, Việt Nam đang đứng thứ 5 thế giới về số lượng đầu con và đứng thứ 6 thế giới về sản lượng thịt. Về chăn nuôi gia cầm, Việt Nam đang là một trong những nước có tổng đàn gia cầm lớn nhất thế giới, riêng đàn thủy cầm lớn thứ hai thế giới. Theo số liệu ước tính của Cục Chăn nuôi, tổng đàn lợn ước đạt 30,3 triệu con, tăng 4,2% so với cùng kỳ năm ngoái; đàn trâu 2,2 triệu con, giảm 1%; đàn bò 6,4 triệu con tăng 1%; đàn gia cầm 558,6 triệu con, tăng 2,6%. Ước tính cả năm 2023, tổng sản lượng thịt hơi các loại sẽ đạt trên 7,6 triệu tấn, tăng 3,5% (trong đó thịt lợn hơi 4,68 triệu tấn; thịt gia cầm 2,24 triệu tấn; thịt trâu, bò 0,63 triệu tấn và khoảng 50.000 tấn thịt dê, cừu các loại). Sản lượng trứng ước đạt 18,98 tỷ quả, tăng 3,9% và sản lượng sữa tươi ước đạt trên 1,2 triệu tấn, tăng 7,2% so với năm ngoái.

Thông tin về tình hình xuất nhập khẩu các sản phẩm chăn nuôi, Cục Chăn nuôi, cho biết năm 2023 đạt 515 triệu USD, tăng 26,2% so với năm 2022. Chiều ngược lại, nhập khẩu sản phẩm chăn nuôi đạt 3,53 tỷ USD, giảm 4,4% so với năm 2022. Năm 2023, xuất khẩu thịt gia cầm đạt hơn 4,6 nghìn tấn, tăng 115% so với năm 2022. Đối với trứng gia cầm, năm 2023 Việt Nam xuất khẩu hơn 34 triệu quả, tăng hơn 3,1 lần so với năm 2022. Tháng 5/2023, Việt Nam xuất khẩu lô trứng lỏng (loại trứng gà đã tách vỏ thanh trùng) đầu tiên sang Hàn Quốc. Ngày 31/7/2023, sau 4 năm bị cấm, trứng gia cầm và sản phẩm trứng gia cầm của Việt Nam lại được xuất khẩu sang thị trường Hồng Kông và ngay lập tức, thị trường này chiếm khoảng 70% lượng trứng xuất khẩu của Việt Nam. Ngày 2/11/2023, Việt Nam đã thống nhất và chính thức đàm phán xong việc xuất khẩu thịt gia cầm, trứng gia cầm sang thị trường Mông Cổ. 

Trong khi đó, xuất khẩu thịt lợn trong năm 2023 ước đạt gần 63,3 triệu USD (tương ứng 12,3 nghìn tấn), tăng 28% so với năm 2022. Thịt lợn tươi, ướp lạnh hoặc đông lạnh của Việt Nam đang được xuất khẩu sang thị trường Papua New Guinea, Lào, Malaysia. Xuất khẩu sữa tươi năm 2023 tăng cao gấp 1,7 lần so với năm 2022, đạt 204 triệu USD. Đặc biệt, xuất khẩu sữa tươi tăng vọt vào thị trường Trung Quốc từ con số 48 triệu USD năm 2022, đã đạt kim ngạch 123 triệu USD năm 2023. Đối với tổ yến, ngày 16/11/2023, lô sản phẩm tổ yến đầu tiên của Việt Nam xuất khẩu chính ngạch sang thị trường Trung Quốc, đến nay đã có ít nhất 7 doanh nghiệp với hơn 700kg tổ yến được xuất khẩu chính ngạch sang thị trường này...

Đẩy mạnh chế biến sâu sản phẩm chăn nuôi là một trong những giải pháp nâng cao giá trị xuất khẩu. 

Theo Bộ Nông nghiệp và Phát triển nông thôn, cả nước hiện có hơn 430 cơ sở giết mổ động vật tập trung đã được cấp Giấy chứng nhận đủ điều kiện vệ sinh thú y an toàn thực phẩm, đang hoạt động. Số lượng cơ sở giết mổ động vật tập trung còn ít; trong khi số cơ sở giết mổ động vật nhỏ lẻ là hơn 24.000 cơ sở, song chỉ có hơn 7.000 cơ sở có Giấy chứng nhận đăng ký kinh doanh, hơn 70% số cơ sở còn lại không có Giấy chứng nhận đăng ký kinh doanh và không được chính quyền địa phương cho phép hoạt động. Mặt khác, khâu chế biến sâu sản phẩm chăn nuôi còn yếu, chưa tích hợp các giá trị trong từng sản phẩm. Việc giết mổ gia súc, gia cầm còn bất cập, gây khó khăn cho công tác bảo đảm vệ sinh an toàn thực phẩm và giá trị gia tăng cho ngành chăn nuôi. Nguyên nhân là do, nhiều tỉnh, thành phố chưa xử lý kiên quyết, dứt điểm tình trạng giết mổ “lậu”, không phép.

Tại nhiều địa phương, việc kiểm dịch động vật, kiểm soát giết mổ, kiểm tra vệ sinh thú y còn chưa chặt chẽ. Có nơi thậm chí không thực hiện kiểm soát giết mổ tại cơ sở giết mổ tập trung, hoặc không thực hiện kiểm soát giết mổ trên địa bàn bởi nguồn nhân lực của Chi cục Chăn nuôi và Thú y “mỏng”, thiếu nhân viên được đào tạo chuyên ngành, không được tập huấn về quy trình kiểm soát giết mổ, kiểm tra vệ sinh thú y tại cơ sở giết mổ…

Khắc phục những bất cập, hạn chế trên, tạo điều kiện rộng mở cho ngành chăn nuôi phát triển, mới đây Thủ tướng Chính phủ đã ban hành Quyết định số 1740/QĐ-TTg phê duyệt Đề án Phát triển công nghiệp giết mổ, chế biến và thị trường sản phẩm chăn nuôi đến năm 2030. Đề án nhằm nâng cao năng lực giết mổ, chế biến, đa dạng hóa sản phẩm chăn nuôi, bảo đảm an toàn thực phẩm, an toàn dịch bệnh, chất lượng và giá trị gia tăng của sản phẩm chăn nuôi; đẩy mạnh xúc tiến thương mại, mở rộng thị trường sản phẩm chăn nuôi trong nước và xuất khẩu.

Bảo đảm tỷ lệ gia súc, gia cầm được giết mổ tập trung công nghiệp đạt tương ứng khoảng 60% và 40% vào năm 2025; khoảng 70% và 50% vào năm 2030. Phấn đấu đến năm 2025, giá trị xuất khẩu sản phẩm chăn nuôi đạt từ 1 đến 1,5 tỷ USD, năm 2030 đạt từ 3 đến 4 tỷ USD; góp phần đưa chăn nuôi Việt Nam là ngành kinh tế kỹ thuật hiện đại và được công nghiệp hóa ở hầu hết các khâu từ sản xuất, chế biến, bảo quản đến kết nối thị trường tiêu thụ sản phẩm.

Đẩy mạnh phát triển một số cơ sở giết mổ tập trung, công nghiệp với thiết bị tiên tiến, công nghệ hiện đại gắn với vùng sản xuất chăn nuôi hàng hóa. 

Muốn đạt được mục tiêu nêu trên, chính quyền các cấp, cơ quan chức năng cần vào cuộc quyết liệt, rà soát, phân loại tổng thể các cơ sở giết mổ gia súc, gia cầm tập trung và nhỏ lẻ; xây dựng hệ thống quản lý thống kê về giết mổ và chế biến từ Trung ương tới địa phương. Đẩy mạnh phát triển một số cơ sở giết mổ tập trung, công nghiệp với thiết bị tiên tiến, công nghệ hiện đại gắn với vùng sản xuất chăn nuôi hàng hóa; Tiếp tục áp dụng khoa học-công nghệ tiên tiến vào giết mổ, chế biến và tiêu thụ sản phẩm chăn nuôi; xây dựng cơ sở dữ liệu quốc gia về công nghiệp giết mổ, chế biến các sản phẩm chăn nuôi phù hợp lộ trình phát triển trong những năm tiếp theo.

Đồng thời tập trung phát triển thị trường tiêu thụ sản phẩm chăn nuôi, trong đó đối với thị trường trong nước: Phát triển hệ thống phân phối sản phẩm chăn nuôi tại các địa phương theo hướng bền vững; xây dựng hệ thống từ chăn nuôi đến giết mổ, chế biến và đến tay người tiêu dùng bảo đảm an toàn vệ sinh thực phẩm. Xây dựng mô hình phát triển các sản phẩm chăn nuôi truyền thống, đặc sản, sản phẩm có thương hiệu, uy tín, bảo đảm chất lượng cao, an toàn thực phẩm, tiện dụng, giá cả cạnh tranh.

Đối với thị trường xuất khẩu: Xây dựng thương hiệu và lên kế hoạch thực hiện phát triển thị trường sản phẩm chăn nuôi trọng điểm, quảng bá thương hiệu cho các nhóm sản phẩm chủ lực. Tập trung nguồn lực xúc tiến thương mại vào các thị trường lớn như Trung Quốc, Nhật Bản, ASEAN... và các thị trường tiềm năng khác. Kịp thời nắm bắt những rào cản thương mại do chính sách bảo hộ của các nước nhập khẩu bằng cách sản xuất ra sản phẩm đạt tiêu chuẩn quốc tế và nâng cao trình độ hiểu biết về luật pháp quốc tế cho các nhà quản lý và doanh nghiệp xuất khẩu. Tổ chức các hoạt động xúc tiến thương mại đối với các sản phẩm chủ lực, sản phẩm mới, sản phẩm giá trị gia tăng đến các nhà phân phối, hệ thống siêu thị, người tiêu dùng; đẩy mạnh xây dựng thương hiệu, chỉ dẫn địa lý các sản phẩm chăn nuôi đặc sản của Việt Nam.

Trong số 12,2 tỷ USD kim ngạch xuất khẩu nông, lâm, thủy sản sang Trung Quốc năm 2023, sản phẩm chăn nuôi chiếm hơn 1%, chưa tới 150 triệu USD, mà nguyên nhân chính là do Trung Quốc chưa cho phép nhập khẩu các sản phẩm thịt từ Việt Nam. Kim ngạch xuất khẩu nông, lâm, thủy sản sang Trung Quốc sẽ tăng mạnh trong thời gian tới khi mà từ đầu năm 2024, Trung Quốc đã đồng ý xem xét hồ sơ cho Việt Nam xuất khẩu thịt gia cầm vào thị trường này…  

Đối với vấn đề xuất khẩu sản phẩm chăn nuôi vào thị trường Trung Quốc, Bộ NN&PTNT cho biết, suốt nhiều năm qua, hầu hết các sản phẩm thịt và vật nuôi của Việt Nam (thịt lợn, thịt gà, thịt trâu, thịt bò…) đều không xuất khẩu được sang Trung Quốc vì nhiều lý do, như chưa được phép xuất khẩu chính ngạch; xuất khẩu tiểu ngạch thì vấp phải các rào cản biên giới, kiểm tra, kiểm soát theo tiêu chuẩn nghiêm ngặt hơn.

Trong lĩnh vực chăn nuôi, hiện Việt Nam và Trung Quốc mới chỉ ký Nghị định thư về tổ yến (vào ngày 9/11/2022) và về sữa (vào năm 2019) - đây là hai sản phẩm của ngành chăn nuôi nước ta đã được phép xuất khẩu chính ngạch sang Trung Quốc. Nhờ có Nghị định thư, xuất khẩu sữa sang Trung Quốc đã tăng trưởng rất nhanh trong những năm vừa qua, hiện chiếm 93% trong tổng kim ngạch xuất khẩu các sản phẩm chăn nuôi tới thị trường Trung Quốc.

Mới đây, Trung Quốc đã đồng ý xem xét hồ sơ cho Việt Nam xuất khẩu gia cầm vào thị trường này. Với thị trường 1,4 tỷ dân, nhu cầu tiêu dùng các sản phẩm thịt lên tới khoảng 400 tỷ USD/năm, do đó dư địa để xuất khẩu thịt sang Trung Quốc cao gấp nhiều lần so với mặt hàng rau quả. Nếu tới đây, Việt Nam ký được Nghị định thư về xuất khẩu thịt gia cầm và trong tương lai có thể tiếp tục đàm phán Nghị định thư về xuất khẩu thịt lợn, thì việc đưa kim ngạch xuất khẩu sản phẩm chăn nuôi lên hàng tỷ USD mỗi năm là điều có thể hy vọng.

Bùi Hằng