Siết chặt quản lý, bảo tồn động vật hoang dã

TMO - Trước tình trạng nhiều động vật hoang dã trên địa bàn đang bị suy giảm mạnh và đứng trước nguy cơ tuyệt chủng, ngành chức năng tỉnh Quảng Trị, đặc biệt là Ban quản lý Khu Bảo tồn thiên nhiên Bắc Hướng Hóa đã triển khai nhiều giải pháp trọng tâm nhằm nâng cao hiệu quả trong công tác giám sát, bảo vệ, bảo tồn động vật hoang dã quý hiếm.

Khu Bảo tồn thiên nhiên Bắc Hướng Hóa có diện tích tự nhiên gần 23.500 ha, bao gồm 5 xã phía Bắc huyện Hướng Hóa. Đây được xem là “nóc nhà” của tỉnh Quảng Trị, có đỉnh Voi Mẹp cao hơn 1.700 m so với mực nước biển. Địa hình chia cắt mạnh cũng đã tạo cho khu vực Bắc Hướng Hóa những cảnh quan thiên nhiên độc đáo với rừng núi, sông suối.

Theo số liệu khảo sát, trong khu vực rừng của Khu Bảo tồn thiên nhiên Bắc Hướng Hóa có 1.327 loài thực vật thuộc 157 họ. Trong đó có 156 loài nguy cấp, quý, hiếm như đỉnh tùng, hoàng đàn giả, bảy lá một hoa, lan hài đài cuộn... Về động vật có 935 loài với 97 loài động vật nguy cấp, quý, hiếm.

Trong đó, khu hệ thú có 110 loài thuộc 30 họ; 38 loài trong Sách đỏ Việt Nam, 33 loài trong Sách đỏ thế giới. Tiêu biểu như thỏ vằn, tê tê Java, vượn Siki, vọoc Hà Tĩnh, vọoc Chà vá chân nâu, sơn dương... Khu hệ chim có 208 loài thuộc 49 họ; có 8 loài trong Sách đỏ Việt Nam, 11 loài trong Sách đỏ thế giới. Các loài nguy cấp, quý hiếm như: hồng hoàng, gà lôi trắng, gà lôi hông tía, gà tiền mặt vàng, trĩ sao...

Lưỡng cư và bò sát có 81 loài thuộc 18 họ. Khu hệ cá có 33 loài thuộc 17 họ, trong đó có cá chình hoa nằm trong Sách đỏ Việt Nam và thế giới cần được ưu tiên bảo vệ. Khu hệ côn trùng có 503 loài thuộc 109 họ, trong đó có 3 loài nguy cấp, quý hiếm là bướm phượng cánh đuôi nheo, bướm phượng cánh chim chấm liền, bọ hung ba sừng.

Đây là nơi có hệ sinh thái rừng đặc trưng, phát triển trên núi đá vôi, có cấu trúc hỗn giao tre nứa với cây lá rộng, lá kim, hệ thực vật đa dạng, tạo nên sự đa dạng sinh học, có giá trị bảo tồn loài của Việt Nam và quốc tế... Với tính chất đặc biệt đó, Khu Bảo tồn thiên nhiên Bắc Hướng Hóa có nhiều loài động vật hoang dã quý, hiếm sinh sống. Đặc biệt mới đây, Ban Quản lý Khu Bảo tồn thiên nhiên Bắc Hướng Hóa đã phát hiện một cá thể gấu ngựa (có tên khoa học Ursus thibetanus) nặng khoảng 150 kg, đang sinh sống trong khu bảo tồn thông qua máy bẫy ảnh kỹ thuật số. Theo Liên minh Bảo tồn thiên nhiên quốc tế, gấu ngựa xếp vào danh sách loài sắp nguy cấp.

Ban quản lý Khu bảo tồn thiên nhiên Bắc Hướng Hoá đặt bẫy ảnh. (Ảnh: HD). 

Ở Việt Nam, loài này được quy định tại Phụ lục I, danh mục loài nguy cấp, quý hiếm được ưu tiên bảo vệ theo Nghị định 160/2013/NĐ-CP và sửa đổi bổ sung bởi Nghị định 64/2019/NĐ-CP. Bên cạnh đó, Lãnh đạo Ban Quản lý Khu Bảo tồn thiên nhiên Bắc Hướng Hóa cho biết, trong khuôn khổ Dự án “Giải cứu sao la khỏi bờ vực tuyệt chủng”, Tổ chức quốc tế Bảo tồn thiên nhiên tại Việt Nam, các đối tác của dự án và đơn vị đã triển khai khảo sát loài sao la, hoàn thành lắp đặt 385 lượt máy bẫy ảnh, mỗi lượt máy có thời gian đặt trong rừng tối thiểu hai tháng.

Tuy nhiên, khi chưa ghi nhận được dấu vết sao la thì nhóm khảo sát đã ghi nhận được kết quả bất ngờ hình ảnh về sự hoạt động của loài gấu ngựa trong khu bảo tồn. Cá thể gấu ngựa hoạt động rất khỏe mạnh. Đây là loài thú có thể tự bảo vệ bản thân để sinh tồn trong tự nhiên, khá nhạy bén với thiên nhiên cho nên rất khó để bẫy ảnh.

Hiện nay ban quản lý chưa phát hiện thêm được cá thể gấu ngựa khác, cũng chưa thể xác định được số lượng quần thể loài gấu này trong khu vực. Tuy nhiên, theo nhiều thông tin từ người dân, thỉnh thoảng trong lúc lên nương rẫy họ tình cờ phát hiện gấu ngựa với kích thước nhỏ hơn. Ngoài Quảng Trị, gấu ngựa còn được phát hiện ở một số địa phương khác của Việt Nam như ở tỉnh Quảng Nam vào năm 2014 và tỉnh Thanh Hóa năm 2024.

Sự xuất hiện của loài này tại các khu vực rừng tự nhiên là rất đáng chú ý, từ đó cần thực hiện ngay công tác bảo tồn. Sự xuất hiện của gấu ngựa tại Khu Bảo tồn thiên nhiên Bắc Hướng Hóa là một chỉ số quan trọng cho thấy chất lượng của các khu rừng nguyên sinh, môi trường sống của các loài động vật quý hiếm, có nguy cơ tuyệt chủng vẫn được duy trì ổn định; hoạt động quản lý, bảo vệ rừng đang phát huy hiệu quả.

Việc phát hiện này còn giúp ban quản lý khu bảo tồn và các nhà khoa học có thêm thông tin để bảo vệ gấu ngựa tốt hơn; cung cấp dữ liệu quan trọng cho định hướng các nghiên cứu khoa học trong tương lai. Phạm vi phân bố loài gấu ngựa tại tỉnh Quảng Trị được xác định nằm trong hành lang đa dạng sinh học Hướng Hóa- Đa Krông, bao gồm cả Khu Bảo tồn thiên nhiên Bắc Hướng Hóa.

Đây là địa bàn khá an toàn cho các loài hoang dã hiện có sinh sống, bảo đảm cho việc sinh tồn, phát triển. Tuy nhiên, mối đe dọa lớn nhất là nguy cơ xâm hại rừng từ việc săn, bẫy bắt động vật hoang dã và khai thác lâm sản trái phép. Cùng với đó là ảnh hưởng tiếng ồn từ việc xây dựng các công trình cơ sở hạ tầng, thủy điện, làm đường làm ảnh hưởng đến đời sống của loài này cũng như các loài động vật hoang dã khác. Trong những năm qua, Ban Quản lý Khu Bảo tồn thiên nhiên Bắc Hướng Hóa đã nỗ lực bảo vệ tài nguyên rừng. Ngay sau khi phát hiện cá thể gấu ngựa, đơn vị có nhiều giải pháp khẩn cấp để bảo vệ như tăng cường phối hợp tuần tra, tháo gỡ bẫy tại rừng, tuyên truyền vận động người dân không bẫy bắt loài gấu ngựa, xây dựng mạng lưới bảo vệ rừng tại các thôn bản.

Phối hợp với Tổ chức quốc tế Bảo tồn thiên nhiên tại Việt Nam huy động nguồn lực, hỗ trợ kỹ thuật tiếp tục điều tra đa dạng sinh học để có thêm cơ sở dữ liệu khoa học, từ đó xây dựng kế hoạch bảo tồn loài trong thời gian tới.

Khảo sát và giám sát quần thể gấu ngựa hiện có thông qua các biện pháp bẫy ảnh; theo dõi dấu vết và thu thập mẫu sinh học để xác định số lượng, phân bố, tình trạng sức khỏe của quần thể gấu ngựa trong khu vực. Tuy nhiên, giải pháp lâu dài cần hợp tác với các tổ chức phi chính phủ nhằm huy động nguồn lực cho việc bảo tồn, nghiên cứu, cũng như chia sẻ kinh nghiệm, kiến thức và nguồn lực trong công tác bảo tồn loài gấu.

Gà lôi hông tía được ghi nhận tại Khu bảo tồn thiên nhiên Bắc Hướng Hoá. 

Phát triển sinh kế bền vững cho cộng đồng địa phương trong khu vực thông qua hỗ trợ cây giống, con giống, hợp đồng khoán bảo vệ rừng; hỗ trợ phát triển các mô hình nông lâm kết hợp, mô hình kinh tế thân thiện môi trường để người dân giảm áp lực phụ thuộc vào rừng. Đồng thời, các lực lượng chức năng cần tăng cường thực thi pháp luật, ngăn chặn săn bắt trái phép; nâng cao năng lực cán bộ khu bảo tồn, áp dụng công cụ quản lý dữ liệu và báo cáo tuần tra trong tuần tra giám sát. Cũng tại khu bảo tồn này, các năm trước, ban quản lý đã ghi nhận nhiều loài động vật hoang dã đang sinh sống như: Bò tót, thỏ vằn, gà lôi trắng, gà so họng hung, khướu má hung, tê tê, sơn dương, vượn siki, voọc Hà Tĩnh, voọc vá chân nâu, cu li lớn, cu li bé, khỉ mặt đỏ, khỉ đuôi lợn, mèo rừng, hồng hoàng…

Tỉnh Quảng Trị phấn đấu đến năm 2030 phát triển Khu bảo tồn thiên nhiên Bắc Hướng Hoá thành vườn quốc gia theo Quyết định số 895/QĐ-CP ngày 24/8/2024 về phê duyệt Quy hoạch lâm nghiệp quốc gia thời kỳ 2021-2030, tầm nhìn đến 2050 của Thủ tướng Chính phủ. Động vật hoang dã là một bộ phận không thể thiếu trong lớp sinh quyển mà con người là một mắt xích quan trọng cho chuỗi chuyển hóa sinh học. Việc bảo tồn động vật hoang dã, quý hiếm còn thúc đẩy sự phát triển toàn diện của xã hội, duy trì sự đa dạng sinh học và gìn giữ nguồn tài nguyên quý giá cho nhân loại.

Lê Hường