Xây dựng hệ thống bảo tồn động vật hoang dã gắn với quản lý sinh thái 

TMO - Tỉnh Ninh Bình đang từng bước hoàn thiện hệ thống bảo tồn động vật hoang dã theo hướng gắn chặt với quản lý sinh thái, tạo nền tảng quan trọng cho việc bảo đa dạng sinh học tại Vườn quốc gia Cúc Phương.

Việc lồng ghép các giải pháp khoa học, quản lý bền vững và giám sát chặt chẽ giúp địa phương chủ động ứng phó nguy cơ suy giảm quần thể. Trên nền tảng đa dạng sinh học phong phú, Ninh Bình tập trung xây dựng các khu vực bảo vệ loài và sinh cảnh theo quy hoạch khoa học, đồng thời ứng dụng công nghệ trong giám sát, truy vết và kiểm soát các nguy cơ xâm hại hệ sinh thái.

Việc lồng ghép bảo tồn với quản lý sinh thái cho phép theo dõi sức khỏe môi trường một cách toàn diện, từ chất lượng rừng, nguồn nước, thảm thực vật đến sự ổn định của các quần thể động vật hoang dã. Cùng với đó, Ninh Bình đẩy mạnh tuyên truyền, nâng cao nhận thức cộng đồng, tăng cường kiểm tra, xử lý vi phạm liên quan đến săn bắt, vận chuyển và tiêu thụ động vật hoang dã.

Mô hình này không chỉ bảo vệ các loài quý hiếm mà còn thúc đẩy kinh tế sinh thái thông qua du lịch bền vững, nghiên cứu khoa học và giáo dục môi trường. Đây là bước tiến quan trọng, góp phần khôi phục cân bằng sinh thái và nâng cao giá trị tài nguyên thiên nhiên của tỉnh. Đáng chú ý, tại Vườn Quốc gia Cúc Phương, giai đoạn 2021 – 2025 đã có nhiều kết quả nổi bật trong quản lý và bảo vệ rừng: 113 vụ vi phạm lâm luật được phát hiện và xử lý; không có phá rừng nghiêm trọng;

Hoạt động tuần tra, phòng cháy chữa cháy rừng, cứu hộ động vật hoang dã được duy trì thường xuyên; Vườn đã giao khoán hơn 4.000 ha rừng/năm cho cộng đồng; Hỗ trợ 29 cộng đồng vùng đệm với tổng kinh phí hơn 11 tỷ đồng từ các chương trình 809 và ERPA; Năm 2025, Cúc Phương áp dụng phần mềm SMART trong giám sát tuần tra, nâng cao hiệu quả quản lý; Tái cơ cấu 8 trạm kiểm lâm theo cấp xã, tăng tính liên kết với chính quyền cơ sở.

Vườn Quốc gia Cúc Phương tiếp tục khẳng định vai trò tiên phong trong bảo tồn đa dạng sinh học thông qua việc ký kết Quy chế phối hợp với 7 xã vùng đệm thuộc 3 tỉnh Ninh Bình, Hòa Bình và Thanh Hóa vào ngày 16/10/2025.

Việc ký kết Quy chế phối hợp giai đoạn 2025 – 2030 đặt ra cơ chế thống nhất về: Tuần tra và bảo vệ rừng; Phòng cháy chữa cháy rừng; Cứu hộ - cứu nạn động vật hoang dã; Bảo tồn đa dạng sinh học; Phát triển sinh kế bền vững cho cộng đồng vùng đệm. Vườn Quốc gia Cúc Phương cũng công bố đường dây nóng 24/7 tiếp nhận thông tin vi phạm, khuyến khích người dân và du khách tham gia giám sát, báo tin kịp thời.

Lực lượng chức năng tái thả động vật hoang dã về môi trường tự nhiên. (Ảnh: TNMT). 

Lãnh đạo VQG Cúc Phương, nhấn mạnh, sự phối hợp chặt chẽ giữa lực lượng kiểm lâm và chính quyền cơ sở là chìa khóa để bảo vệ rừng bền vững. Tinh thần 'Chủ động - Phối hợp chặt chẽ - Phản ứng nhanh - Xử lý dứt điểm' cần được duy trì thường xuyên để giữ gìn giá trị thiên nhiên của Cúc Phương. Sự vào cuộc đồng bộ từ trung ương đến địa phương cho thấy quyết tâm của Việt Nam trong giảm thiểu các hành vi vi phạm về động vật hoang dã, đặc biệt trong bối cảnh hội nhập quốc tế sâu rộng.

Các mô hình phối hợp cộng đồng như tại Cúc Phương đang chứng minh hiệu quả rõ rệt và có thể nhân rộng tại nhiều vườn quốc gia, khu bảo tồn khác. Trong thời gian tới, lực lượng kiểm lâm và thủy sản sẽ tiếp tục bám sát địa bàn, tăng cường tuần tra, nắm bắt thông tin sớm và xử lý nghiêm mọi hành vi vi phạm. Các chương trình truyền thông, giáo dục cộng đồng cũng sẽ được đẩy mạnh, nhằm hình thành thói quen tôn trọng thiên nhiên, sống hài hòa với môi trường.

Đặc biệt, mới đây Bộ Nông nghiệp và Môi trường (NNMT) ban hành Quyết định số 4548 nhằm triển khai Kế hoạch số 628/KH-BCA-BNN&MT của Bộ Công an và Bộ NNMT về tăng cường phối hợp tuyên truyền, đấu tranh, xử lý vi phạm trong lĩnh vực bảo vệ động vật hoang dã, chim di cư và nguồn lợi thủy sản.

Đây là bước đi mạnh mẽ nhằm đồng bộ hóa hành động trên phạm vi toàn quốc, góp phần thực thi cam kết quốc tế về bảo tồn đa dạng sinh học. Theo Quyết định 4548, Bộ NNMT giao Cục Lâm nghiệp và Kiểm lâm làm đơn vị chủ trì, phối hợp với Cục Thủy sản và Kiểm ngư, Cục Bảo tồn thiên nhiên và Đa dạng sinh học, Cục Chăn nuôi thú y cùng các đơn vị chuyên môn của Bộ. Mục tiêu là triển khai thông điệp xuyên suốt: "Không săn bắt – Không tiêu thụ – Bảo vệ động vật hoang dã, chim di cư, bảo vệ nguồn lợi thủy sản".

Các hoạt động trọng tâm bao gồm: Thành lập Ban chỉ đạo các cấp và rà soát địa bàn trọng điểm; Tăng cường điều tra cơ bản, thống kê tổ chức – cá nhân có nguy cơ vi phạm; Tổ chức các chiến dịch kiểm tra, truy quét tại các điểm nóng; Phối hợp công an, chính quyền địa phương xử lý nghiêm các hành vi vi phạm; Kiểm soát giao dịch bất hợp pháp trên mạng xã hội, diễn đàn, sàn thương mại điện tử.

Thực hiện Kế hoạch 628, Cục Lâm nghiệp và Kiểm lâm cũng đã ban hành văn bản 2389 yêu cầu các Sở NN-MT địa phương tham mưu UBND tỉnh ban hành kế hoạch hành động phù hợp với từng địa bàn. Nhiều địa phương đã chủ động rà soát các đối tượng nguy cơ cao, khoanh vùng điểm nóng, triển khai tuyên truyền sâu rộng tại cộng đồng.

Lực lượng Kiểm lâm tháo gỡ bẫy thú hoang dã trong rừng, đảm bảo an toàn cho các loài động vật. (Ảnh: QN). 

Trong lĩnh vực thủy sản, Cục Thủy sản và Kiểm ngư cũng ban hành kế hoạch riêng, phân rõ trách nhiệm của lực lượng kiểm ngư, đặc biệt trong việc xử lý các hành vi sử dụng hóa chất cấm, chất nổ, xung điện và ngư cụ tận diệt – những nguy cơ lớn gây suy giảm nguồn lợi thủy sản tự nhiên.

Một trong những kết quả nổi bật của đợt cao điểm là chiến dịch truy quét tình trạng bẫy bắt chim hoang dã do Chi cục Kiểm lâm vùng II phối hợp với lực lượng kiểm lâm Thanh Hóa - Ninh Bình triển khai từ tháng 9 đến tháng 10/2025.

Kết quả cho thấy: 11 khu vực bẫy chim trái phép bị phát hiện; Thu giữ: 17 loa dẫn dụ, 400 m lưới, 570 que dính, 140 cò giả, 3 bẫy sập và 195 cá thể chim mồi còn sống; 4 đối tượng bị xử phạt hành chính với tổng số tiền 12 triệu đồng; Toàn bộ chim mồi được thả về tự nhiên và tang vật bị tiêu hủy. Việc Ninh Bình xây dựng hệ thống bảo tồn động vật hoang dã gắn với quản lý sinh thái nói chung và tại khu vực Vườn  quốc gia Cúc Phương nói riêng, cho thấy sự chuyển dịch mạnh mẽ từ chủ trương sang hành động cụ thể, đặt nền tảng vững chắc cho phát triển bền vững.

Cách tiếp cận này bảo đảm bảo tồn loài được thực hiện song song với bảo vệ sinh cảnh, giúp hệ sinh thái duy trì được sự ổn định dài hạn. Những kết quả này khẳng định nỗ lực của địa phương trong bảo vệ đa dạng sinh học, đồng thời mở ra triển vọng phát triển du lịch sinh thái, nghiên cứu khoa học và các giá trị kinh tế – môi trường khác. Đây là hướng đi phù hợp, giúp Ninh Bình gìn giữ tài nguyên thiên nhiên cho hôm nay và thế hệ tương lai.

Hải Yến