Rà soát quy trình vận hành hồ chứa, nâng cao năng lực ứng phó thiên tai

TMO - Bộ Nông nghiệp và Môi trường yêu cầu các đơn vị quản lý khai thác hồ chứa thủy lợi quan trọng đặc biệt và hồ chứa thủy lợi liên tỉnh tổ chức rà soát, đánh giá toàn diện việc vận hành các hồ chứa. 

Để chủ động ứng phó với thiên tai trong thời gian tới, Bộ Nông nghiệp và Môi trường yêu cầu các đơn vị quản lý và khai thác các hồ chứa thủy lợi quan trọng, các đơn vị quản lý và khai thác hồ chứa thủy lợi liên tỉnh tổ chức rà soát, đánh giá toàn diện việc vận hành các hồ chứa thủy lợi theo quy trình vận hành và công tác tổ chức thực hiện trong thời gian qua, đảm bảo an toàn công trình, vùng hạ du và phục vụ cấp nước đa mục tiêu. 

Cùng với đó, đánh giá việc vận hành các hồ chứa thủy lợi trong điều kiện tình hình mưa, lũ để làm cơ sở điều chỉnh, bổ sung quy trình vận hành phù hợp với điều kiện biến đổi khí hậu, mưa lũ cực đoan, cơ sở hạ tầng và yêu cầu an toàn hạ du; hoàn thành việc rà soát, lập hồ sơ điều chỉnh quy trình vận hành xong trước tháng 4/2026. Trong đó, ưu tiên dành dung tích hữu ích của hồ để cắt lũ cho hạ du (trong đó quy định mực nước trước lũ linh hoạt để tăng tối đa dung tích phòng lũ); sử dụng một phần dung tích phòng lũ trên mực nước dâng bình thường của hồ để nâng cao khả năng cắt, giảm lũ cho hạ du. 

Các đơn vị quản lý khai thác hồ chứa thủy lợi quy định cụ thể thời gian tối thiểu thông báo trước khi vận hành xả lũ; phương thức truyền tin, cảnh báo đến các các cơ quan, đơn vị, người dân trong khu vực bị ảnh hưởng, giải pháp truyền tin, cảnh báo khi không có sóng điện thoại, mất điện; cập nhật dữ liệu, chia sẻ dữ liệu quan trắc, vận hành công trình; quy chế phối hợp với chính quyền cấp xã và đơn vị liên quan ở hạ du để theo dõi, giám sát, cung cấp thông tin liên quan phục vụ quản lý, vận hành.

Bộ Nông nghiệp và Môi trường yêu cầu các đơn vị rà soát quy trình vận hành hồ chứa, nâng cao năng lực ứng phó thiên tai (Ảnh: RP). 

Bộ Nông nghiệp và Môi trường cũng yêu cầu các đơn vị quản lý khai thác hồ chứa thủy lợi quy định về quan trắc công trình, quan trắc khí tượng thủy văn chuyên dùng, tính toán dòng chảy đến hồ, quan trắc hạ lưu hồ chứa và quy trình kỹ thuật vận hành cửa van; phân công nhiệm vụ, trách nhiệm đến từng đơn vị, cá nhân để đảm bảo an toàn cho công trình và hạ du. 

Ngoài ra, các đơn vị quản lý khai thác hồ chứa thủy lợi phối hợp với Sở Nông nghiệp và Môi trường và các cơ quan, đơn vị liên quan tại địa phương để thu thập số liệu vết lũ phục vụ để cập nhật hoặc xây dựng mới phương án ứng phó thiên tai cho công trình, bản đồ ngập lụt hạ du, hành lang thoát lũ và phương án ứng phó với tình huống khẩn cấp các hồ chứa sát với thực tế; bảo đảm theo phương châm “bốn tại chỗ” và phù hợp với tình hình cụ thể vận hành chính quyền địa phương 2 cấp. 

Trên cơ sở đó, các đơn vị quản lý khai thác hồ chứa thủy lợi có trách nhiệm tổ chức kiểm tra, đánh giá hiện trạng hồ chứa nước sau mùa lũ năm 2025; xây dựng kế hoạch, phương án sửa chữa nhằm đảm bảo an toàn công trình trong mùa lũ năm 2026 và các năm tiếp theo (kiểm tra hệ thống điện, nguồn điện dự phòng, thiết bị nâng hạ cửa van để bảo đảm vận hành chính xác, an toàn).

Theo yêu cầu, các đơn vị quản lý khai thác hồ chứa thủy lợi quan trọng đặc biệt gửi kết quả báo cáo về Bộ Nông nghiệp và Môi trường (qua Cục Quản lý và Xây dựng công trình thủy lợi) trước ngày 15/1/2026. Các đơn vị quản lý khai thác hồ chứa thủy lợi liên tỉnh gửi kết quả báo cáo UBND tỉnh để bố trí kinh phí thực hiện, tổng hợp gửi kết quả về Bộ Nông nghiệp và Môi trường trước ngày 30/1/2026.   

Một trong những nhiệm vụ quan trọng là nâng cao năng lực quản lý, vận hành hồ chứa (Ảnh minh họa). 

Theo Báo cáo tình hình kinh tế - xã hội tháng 11 và 11 tháng năm 2025 của Cục Thống kê (Bộ Tài chính) cho thấy, tính từ đầu năm đến ngày 5/12/2025, thiên tai trên cả nước đã làm 420 người chết và mất tích, 730 người bị thương. Thiên tai đã làm 4.193 nhà bị sập, đổ, trôi; 347.883 nhà bị hư hỏng, tốc mái; 541.204 ha lúa, hoa màu bị ngập úng, thiệt hại; 73.300 con gia súc, 5,1 triệu con gia cầm bị chết, cuốn trôi; 171.763 lồng bè thủy sản bị thiệt hại; 1.032km đê, kè, kênh mương bị thiệt hại; 115km bờ sông, bờ biển bị sạt lở; 1.258 km đường giao thông bị thiệt hại với tổng khối lượng đất đá bị sạt lở là 14,5 triệu m3...Tổng thiệt hại ước tính trên 99.469 tỷ đồng. 

Trước những thiệt hại do thiên tai gây ra đòi hỏi cần có giải pháp đồng bộ, trong đó việc quản lý, vận hành an toàn các hồ chứa nước là nhiệm vụ quan trọng. Theo Viện Quy hoạch Thủy lợi, cả nước hiện có khoảng 6.800 hồ chứa, trong đó chỉ khoảng 300 hồ chiếm 80% dung tích điều tiết và mới gần 200 hồ có cửa van chủ động. Trong bối cảnh mưa lũ cực đoan giai đoạn 2024-2025, nhu cầu nâng cao năng lực dự báo, vận hành hồ ngày càng cấp bách. 

Mùa mưa lũ 2025 không ghi nhận sự cố lớn, nhưng nhóm hồ vừa và nhỏ do địa phương quản lý vẫn tiềm ẩn rủi ro: chỉ 30% có phương án ứng phó khẩn cấp, 9% được kiểm định an toàn, 19% có thiết bị quan trắc; nhiều hồ chưa có quy trình vận hành hoặc mốc bảo vệ. Cơ sở dữ liệu hồ chứa của Bộ được xây dựng từ năm 2016 nhưng mới khoảng 900 hồ có thông số đầy đủ.

Hầu hết các địa phương vẫn quản lý thủ công bằng Excel hoặc tài liệu rời rạc; dữ liệu không được cập nhật, không liên thông, khiến việc tổng hợp phục vụ chỉ đạo gặp rất nhiều khó khăn. Hệ thống quan trắc khí tượng thủy văn chuyên dùng còn thiếu và lạc hậu; nhiều hồ thiếu trạm mưa trên toàn lưu vực, số liệu quan trắc không ổn định. Trong khi đó, mưa lũ những năm gần đây diễn biến trái quy luật, bão xuất hiện dồn dập. Không gian thoát lũ bị thu hẹp bởi đô thị hóa nhanh, hạ tầng tiêu thoát chưa theo kịp... 

Khả năng tiêu thoát nước và chống ngập của nhiều vùng hạ du đang vượt ngưỡng chịu đựng, trong khi hệ thống cảnh báo ở các hồ nhỏ vẫn chủ yếu thủ công. Hạ tầng công nghệ thông tin không đủ mạnh để xử lý dữ liệu lớn; nguồn lực đầu tư quá hạn chế, mới đáp ứng khoảng 11,8% nhu cầu bảo trì và chủ yếu dùng để sửa chữa công trình, không có kinh phí cho công nghệ.

Để giải quyết những bất cập này, cần thúc đẩy mạnh mẽ chuyển đổi số và ứng dụng công nghệ trong toàn bộ chuỗi quản lý hồ chứa. Trước hết là hoàn thiện thể chế, sửa đổi các quy định pháp lý, ban hành tiêu chuẩn chung cho cơ sở dữ liệu, quan trắc và phần mềm vận hành. Cần đầu tư hoặc thuê dịch vụ quan trắc hiện đại, xây dựng hệ thống cảnh báo tự động, nâng cao năng lực cán bộ trong phân tích dữ liệu và vận hành công nghệ mới.

Việc bổ sung định mức kinh tế - kỹ thuật cho đầu tư IoT, phần mềm giám sát, AI và điện toán đám mây sẽ tạo cơ sở để các địa phương lập dự toán và triển khai thống nhất hơn. Khi dữ liệu được chuẩn hóa, hệ thống quan trắc đầy đủ và công nghệ hỗ trợ ra quyết định được áp dụng rộng rãi, công tác vận hành hồ chứa sẽ an toàn hơn, kịp thời hơn trước tác động của biến đổi khí hậu.../. 

Trần Bình