Quản lý chặt chẽ mô hình nhà kính trong sản xuất nông nghiệp ứng phó biến đổi khí hậu

TMO - Theo Sở Nông nghiệp và Phát triển nông thôn Lâm Đồng, xu hướng sử dụng nhà kính sản xuất nông nghiệp ngày càng được các doanh nghiệp, hợp tác xã và nông dân sử dụng. Tuy nhiên cùng với những lợi ích như giảm chi phí, năng suất tăng, việc mở rộng diện tích quá mức khiến Lâm Đồng đối mặt nhiều thách thức nhất là trong bối cảnh biến đổi khí hậu gia tăng. 

Trên địa bàn tỉnh Lâm Đồng, nhà kính nông nghiệp bắt đầu du nhập vào TP.Đà Lạt vào khoảng năm 1994, nông dân thay thế phương pháp canh tác ngoài trời trên từng phần diện tích đất của mình. Qua từng giai đoạn sản xuất, diện tích nhà kính ở TP.Đà Lạt nói riêng, tỉnh Lâm Đồng nói chung tăng lên đáng kể.

Cụ thể 3 giai đoạn năm 2004 - 2010, năm 2011 - 2015 và năm 2016 - 2020, diện tích nhà kính toàn tỉnh từ 1.170 ha tăng lên 3.147,5 ha và 4.342,8 ha. Tiếp tục tăng đến nay lên gần 5.688,5 ha. Trong đó diện tích nhà kính tự sản xuất, lắp ráp chiếm tỷ lệ 65,5% của nông dân và 30,7% của doanh nghiệp, cơ sở trong nước; chỉ 3,8% còn lại nhập khẩu. 

Tính đến hết quý I/2024, diện tích nhà kính toàn tỉnh Lâm Đồng là 5.688,48 ha, tăng gần 271,6 ha so với năm 2022. Trong đó TP.Đà Lạt gần 2.900,3 ha; các huyện Đức Trọng 317,6 ha;  Đơn Dương 450 ha; Lạc Dương gần 1.648,2 ha. So với năm 2022, diện tích nhà kính làm mới giảm 7 ha (Đà Lạt); tăng gần 19,2 ha (Đức Trọng); tăng 48 ha (Đơn Dương); tăng hơn 182,6 ha (Lạc Dương). Và diện tích giải tỏa nhà kính trái phép ở Đà Lạt, Đức Trọng, Đơn Dương, Lạc Dương lần lượt gần 71,6 ha; 3,5 ha; hơn 14,7ha và gần 4,7ha.

Việc phát triển nhà kính quá mức đang đặt tỉnh Lâm Đồng đối diện với nhiều thách thức trong bối cảnh biến đổi khí hậu. 

Sở NN&PTNT tỉnh Lâm Đồng cho biết, trong quá trình phát triển nông nghiệp ứng dụng công nghệ cao trên địa bàn tỉnh (đặc biệt là tại TP.Đà Lạt và các huyện Lạc Dương, Đơn Dương, Đức Trọng), nhà kính là một trong những giải pháp kỹ thuật được nông dân, doanh nghiệp, hợp tác xã ưu tiên đầu tư xây dựng, làm cơ sở cho việc kết hợp với các giải pháp công nghệ cao khác phục vụ sản xuất nông nghiệp. 

Theo Chi cục Trồng trọt và Bảo vệ thực vật Lâm Đồng, canh tác rau, hoa trong nhà kính giảm 30% lượng nước tưới và phân bón và giảm 50% chi phí thuốc bảo vệ thực vật. Nhiều doanh nghiệp, nông dân thu nhập hàng tỷ đồng thông qua ứng dụng công nghệ nhà kính. Theo từng loại rau, hoa khi công nghệ nhà kính ứng dụng đồng bộ với các công nghệ cao khác, năng suất cao hơn 2 - 3 lần, giá trị nông sản cao hơn 1,5 - 2 lần so với cây trồng không trồng trong nhà kính. 

Tuy nhiên, việc phát triển nhà kính tự phát với tốc độ nhanh, mật độ xây dựng cao tại một số khu vực đã phá vỡ cảnh quan, mỹ quan đô thị. Một số loại rau, hoa không nhất thiết phải trồng trong nhà kính, tính đa dạng sinh học bị hạn chế, thành phần nhiều loài thiên địch trong nhà kính giảm so với môi trường tự nhiên; ảnh hưởng đến hệ vi sinh vật trong đất. Một số côn trùng chích hút như bọ trĩ, bọ phấn, nhện đỏ gia tăng, trong khi các loài côn trùng tham gia thụ phấn giảm, ảnh hưởng đến tỷ lệ đậu quả; mức độ đầu tư nhà kính đạt chuẩn với chi phí cao…

Theo đánh giá của các chuyên gia, nhà kính nông nghiệp đô thị là xu thế tất yếu của đô thị hóa hiện đại. Nếu phát triển được kiểm soát tốt thì sẽ mang lại nhiều lợi ích to lớn về kinh tế - xã hội, bảo vệ môi trường và mỹ quan đô thị; không ảnh hưởng đến định hướng phát triển bền vững của TP.Đà Lạt dựa trên 5 tiêu chí: Hiện đại, có bản sắc, xanh, thông minh và đáng sống.

Viện Môi trường nông nghiệp cho rằng, nhà kính tại TP.Đà Lạt là tồn tại tất yếu, gắn liền với sự phát triển nông nghiệp của TP.Đà Lạt và tỉnh Lâm Đồng. Đây cũng là thể hiện của nền nông nghiệp thông minh thích ứng với biến đổi khí hậu, giúp thu hút đầu tư, phát triển du lịch. Tuy nhiên, TP.Đà Lạt cũng như ngành nông nghiệp Lâm Đồng cần phát triển nhà kính dựa trên quy hoạch tổng thể và quy hoạch cảnh quan, liên kết du lịch với nông nghiệp thông minh, nông nghiệp công nghệ cao, nông nghiệp sinh thái, nông nghiệp trải nghiệm, đa giá trị. 

Trong hơn 1 năm qua, thành phố Đà Lạt giải tỏa trên đất lâm nghiệp và các khu vực không được phép gần 72 ha nhà kính. Theo Hiệp hội Hoa Đà Lạt, hầu hết các loài hoa đang trồng ở Đà Lạt là hoa cắt cành, hoa chậu (chiếm 90% diện tích) được trồng trong nhà kính ứng dụng nông nghiệp công nghệ cao. Hiện chưa có giống thích nghi và mô hình canh tác ngoài trời.

Nếu đến năm 2030 phải tháo gỡ nhà kính ở nội ô, tài sản nhà kính gần như mất trắng nếu không có chính sách hỗ trợ. Hiệp hội Hoa Đà Lạt kiến nghị đến năm 2025, giảm 10 - 15% diện tích nhà kính tại nội ô thành phố bằng cách chỉnh trang, chỉnh sửa nhà kính theo đúng tiêu chuẩn kỹ thuật. Trong đó, có khoảng lùi khi xây dựng bảo đảm diện tích đất dành cho đường bộ, ao hồ chứa nước, mương máng thoát nước…

Hiệp hội Hoa Đà Lạt kiến nghị đến năm 2025, giảm 10 - 15% diện tích nhà kính tại nội ô thành phố bằng cách chỉnh trang, chỉnh sửa nhà kính theo đúng tiêu chuẩn kỹ thuật.

Sở Nông nghiệp và Phát triển nông thôn tỉnh cho biết, thời gian tới sẽ nghiên cứu đề xuất UBND tỉnh Lâm Đồng các giải pháp quản lý nhà kính thích ứng với biến đổi khí hậu trên địa bàn như: Đẩy nhanh lập, phê duyệt quy hoạch đô thị gắn với quy họach sử dụng đất và quy hoạch sản xuất nông nghiệp; công khai quy hoạch và kế hoạch quản lý phát triển nhà kính; chọn các vùng phát triển nhà kính bằng phẳng, thoát nước tốt, ánh sáng ổn định, độ ẩm thấp, tiện đường giao thông, có gió nhẹ; chuyển dần sang phát triển nông nghiệp đô thị, nông nghiệp du lịch cảnh quan, nông nghiệp sinh thái, nông nghiệp tuần hoàn, nông nghiệp hữu cơ, nông nghiệp ứng dụng công nghệ cao gắn với bảo vệ cảnh quan môi trường... 

Năm 2023, UBND tỉnh Lâm Đồng đã phê duyệt Đề án quản lý nhà kính, thúc đẩy sản xuất nông nghiệp ứng dụng công nghệ cao thích ứng với biến đổi khí hậu đến năm 2030. Theo đó, đề án đặt ra mục tiêu giảm dần, tiến tới không còn diện tích nhà kính tại các khu vực nội ô, nội thị, khu dân cư trên địa bàn thành phố Đà Lạt và các huyện lân cận.

Để thực hiện đề án, vào tháng 10/2023, Sở NN&PTNT tỉnh Lâm Đồng đã làm việc với Ngân hàng Nhà nước Việt Nam Chi nhánh tỉnh Lâm Đồng và Ngân hàng Nông nghiệp và Phát triển nông thôn Chi nhánh tỉnh Lâm Đồng về việc xây dựng gói tín dụng riêng để hỗ trợ vốn vay cho các tổ chức, cá nhân hộ gia đình thực hiện cải tạo, chỉnh trang, di dời nhà kính đạt tiêu chuẩn.

Theo đó, mục tiêu đến năm 2025 diện tích nhà kính giảm 20% so với hiện trạng năm 2022 và đến năm 2030 giảm dần, tiến tới không còn diện tích nhà kính tại nội ô, nội thị, khu dân cư trên địa bàn TP.Đà Lạt. Để đạt được mục tiêu này, cần khoảng 4.820 tỷ đồng để cải tạo, di dời, hỗ trợ chuyển đổi cây trồng trong nhà kính sang trồng ngoài trời. Trong đó, giai đoạn 2023-2025 nhu cầu kinh phí cần 964 tỷ đồng.

Theo Chi cục Trồng trọt và Bảo vệ thực vật tỉnh, thực hiện đề án quản lý nhà kính, thúc đẩy sản xuất nông nghiệp ứng dụng công nghệ cao thích ứng với biến đổi khí hậu trên địa bàn tỉnh, đến nay, đã có 3 địa phương ban hành kế hoạch thực hiện đến năm 2030, gồm TP.Đà Lạt, huyện Lạc Dương, Đơn Dương. Các kế hoạch này đã đề ra các lộ trình và giải pháp cụ thể bám sát vào đề án của tỉnh để triển khai thực hiện.

Tại TP.Đà Lạt nhằm triển khai Đề án của UBND tỉnh, thành phố đang tiếp tục triển khai đồng bộ các giải pháp để quản lý, kiểm soát nhà kính tại các khu vực nội ô theo hướng giảm dần hiện trạng nhà kính đến năm 2025. Cụ thể, kế hoạch đặt ra hết năm 2023, diện tích nhà kính giảm còn 95% so với hiện trạng năm 2022; Năm 2024, diện tích nhà kính giảm còn 90% so với hiện trạng năm 2022; Năm 2025, diện tích nhà kính giảm còn 81% so với hiện trạng năm 2022; đến năm 2030, giảm dần không còn diện tích nhà kính tại nội ô. Diện tích nhà kính giảm còn 18% so với hiện trạng năm 2022 (tương đương diện tích 548,67 ha). Đối với địa bàn các xã, sẽ khống chế diện tích nhà kính không quá 20% trên tổng diện tích đất canh tác nông nghiệp.

TP.Đà Lạt cũng gặp rất nhiều vướng mắc trong quá trình triển khai, thực hiện Đề án. Để tháo gỡ khó khăn, địa phương đã có văn bản đề nghị Sở Nông nghiệp và Phát triển nông thôn tham mưu UBND tỉnh ban hành quy định về tiêu chuẩn kỹ thuật nhà kính, quy chế quản lý nhà kính để làm cơ sở triển khai thực hiện có hiệu quả, đúng quy định và Sở Xây dựng có văn bản hướng dẫn các quy định, quy trình, thủ tục, quản lý xây dựng nhà kính để làm cơ sở áp dụng triển khai.

Theo UBND huyện Lạc Dương, đến năm 2025, có 16 hộ dân cần vay vốn khoảng 10 tỷ đồng để cải tạo 5ha nhà kính đạt chuẩn. Kế hoạch từ năm 2026-2030 có khoảng 35 hộ dân cần vay vốn 25 tỷ đồng để cải tạo 10ha nhà kính đạt chuẩn. Trong khi đó, tại TP. Đà Lạt, qua khảo sát có khoảng 30 hộ cần vay vốn để cải tạo đạt chuẩn 10ha nhà kính với số vốn cần vay là 21 tỷ đồng trong năm 2025. Từ năm 2026-2030, có khoảng 75 hộ dân cần vay khoảng 40 tỷ đồng để cải tạo 30ha nhà kính đạt chuẩn.../.

Ngọc Ánh