Nhà dài truyền thống của người Ê Đê

TMO - Là một trong những kiến trúc độc đáo của đồng bào dân tộc thiểu số ở Tây Nguyên, nhà sàn dài truyền thống của người Ê Đê tại tỉnh Đắk Lắk là một công trình văn hóa độc đáo, gắn liền với đời sống sinh hoạt, tín ngưỡng của các thế hệ người Ê Đê nơi xứ sở đại ngàn.

Nét đẹp của nhà dài Ê Đê, không chỉ ở lối kiến trúc độc đáo mà ý nghĩa của những ngôi nhà này mang dấu ấn đặc trưng của chế độ mẫu hệ, do người phụ nữ làm chủ. Tập tục của người Ê Đê là con trai lấy vợ phải về nhà vợ ở, con gái cưới chồng căn nhà được nối dài để làm nơi ở cho đôi vợ chồng mới. Thông thường, ngôi nhà dài của đồng bào dân tộc Ê Đê có từ bảy đến chín cặp vợ chồng chung sống.

Nhà dài là một trong những kiến trúc độc đáo của đồng bào dân tộc thiểu số ở Tây Nguyên

Nhà dài của người Ê Đê là nhà sàn, làm bằng tre nứa và bằng gỗ, mặt sàn và vách tường bao quanh nhà làm bằng thân cây bương hay thân tre già đập dập, mái lợp cỏ tranh. Nhà dài thường được lợp bằng cỏ tranh. Tranh lợp từng cụm, ngọn thả xuôi mái, gốc bẻ gập xuống vào bên trong. Người Ê Đê thường làm nhà theo hướng Bắc- Nam. Khi nói đến chiều dài thì nói đến số lượng dầm ngang (đê) tương ứng với một đôi cột. Nhà có bao nhiêu đê là có bấy nhiêu gian.

Không gian Gah trong các nhà dài của người Ê Đê

Không gian nhà dài Ê Đê theo chiều dọc gồm hai phần rõ rệt: Từ cửa chính đi vào là một phần rộng, chiếm 1/3 hay 2/3 gọi là Gah, phần còn lại gọi là Ôk. Gah là nơi tiếp khách, có bếp cho khách và là nơi sinh hoạt chung của gia đình, là nơi cúng thần, là chỗ ngủ của con trai chưa vợ, là nơi đặt nhiều đồ vật quý. Nửa phía sau Ôk là chỗ ở của các đôi vợ chồng, đặt bếp nấu ăn chung. Trong ngôi nhà dài truyền thống, các nét điêu khắc, trang trí, tạo hình đều phỏng theo mô típ chế độ mẫu hệ, tín ngưỡng phồn thực.

Cầu thang là một điểm nhấn của nhà dài người Ê Đê. 

Cầu thang là một điểm nhấn của nhà dài người Ê Đê gắn với hai cửa của nhà dài, cửa phía trước dành cho khách và nam giới, cửa phía sau dành cho phụ nữ. Thường nhà người Ê Đê có 2 cầu thang, cầu thang phía trước và cầu thang phía sau. Cầu thang phía trước thường hướng về phía Bắc và được gọi là cầu thang chính. Đối với những gia đình giàu có ngày xưa, cầu thang chính bao giờ cũng có 2  cầu thang để lên xuống, cầu thang đực và cầu thang cái. Cầu thang cái (phải) thường được trang trí bằng hình trăng khuyết và hình hai bầu ngực, thể hiện tín ngưỡng phồn thực và chế độ mẫu hệ. Đây là cầu thang dành cho phụ nữ và khách. Cầu thang còn lại thô mộc, nhỏ hơn, dành cho đàn ông.

Nhà dài là nét đẹp văn hóa rất tiêu biểu của dân tộc Ê Đê. Ngôi nhà mang những giá trị, sắc thái mang đậm ý nghĩa nhân văn của văn hóa truyền thống từ ngày xưa cho đến bây giờ. Nhà dài Ê Đê đã góp phần quan trọng làm đa dạng hơn cho truyền thống, tạo nên bản sắc văn hóa người Việt Nam.

Hồng Thảo