Người Ba Na vót tre nứa, lợp nhà rông

TMO - Người Ba Na là cộng đồng dân cư đông thứ hai trong số các dân tộc thiểu số tại chỗ ở tỉnh Kon Tum. Cũng như nhiều dân tộc khác ở Tây Nguyên, người Ba Na ở Kon Tum có những phong tục tập quán, văn hóa phong phú và giàu bản sắc, trong đó nhà rông là một di sản văn hóa độc đáo.

Nhà rông của người Ba Na là công trình kiến trúc độc đáo, là nơi sinh hoạt văn hoá cộng đồng của đồng bào Ba Na. Đây không chỉ là nơi thể hiện sự đoàn kết, gắn bó cộng đồng, thích ứng với môi trường thiên nhiên, mà còn là nơi tránh thiên tai thú dữ, bảo vệ sự sống của các thành viên trong buôn làng. Khoảng 7 đến 10 năm, người Ba Na thay mái tranh cũ cho nhà rông, xong xuôi họ ăn mừng với rượu cần, múa xoang trong tiếng cồng chiêng...

Đối với người Ba Na, nhà rông là sản phẩm văn hóa vô giá, biểu tượng và niềm tự hào của dân tộc

Nằm giữa Làng Du lịch cộng đồng Kon K’tu, xã Đăk Rơ Wa (TP Kon Tum) là nhà rông văn hóa. Căn nhà quay về hướng nam - hướng đem lại may mắn, bình an theo quan niệm của người Ba Na. Nếu nhà rông của người Gia Rai có mái mảnh, dẹt như lưỡi rìu... thì nhà rông của người Ba Na to hơn, đường nét mềm mại hơn và thường có các nhà sàn xung quanh.

Nhà rông cao khoảng 12 mét, dài 12 mét, rộng 8 mét và có sức chứa khoảng 80-100 người. Cá biệt, có làng Ba Nacất nhà rông cao tới 18 mét như thể hiện sức mạnh và sự giàu có của làng. Để chống đỡ sức nặng của mái, bên trong mái được đan chéo bằng rất nhiều cây gỗ tròn thẳng, dài hàng chục mét. 

Người Ba Na thường tìm chọn các gỗ quý trên rừng như: lim, gụ…để làm nhà rông

Những người đàn ông chuốt tre chuẩn bị lợp nhà. Nhà rông là nhà sàn đặc trưng của người dân Tây Nguyên, mỗi buôn làng sẽ có một nhà rông riêng. Nó như "trái tim" của buôn làng, là nơi tụ họp, sinh hoạt cộng đồng và tổ chức các nghi lễ quan trọng. Thông thường sau khi xây dựng xong khoảng 7 đến 10 năm người dân sẽ tiến hành thay mái tranh cũ.

Nét đặc trưng của người dân Ba Na trong xây dựng nhà rông là làm việc tập thể, công việc hết thảy phải chia đều dưới sự sắp xếp của già làng.

Sau khi hoàn thành, dân làng sẽ tiến hành đâm trâu, mổ lợn ăn mừng từ 3h sáng. Trong lễ đâm trâu, “joar” - bài cồng chiêng hoá kiếp cho con trâu được ngân lên cùng điệu điệu xoang dập dìu, kết thúc bài Joar, vật cúng - con trâu trở thành vật linh thiêng tế lên Yang (thần linh). Lễ xong, già trẻ, trai trái trong buôn làng sẽ tụ tập quanh nhà rông để ăn mừng cùng rượu cần bên ánh lửa bập bùng.

Trong đời sống của đồng bào Ba Na, nhà rông thực sự là công trình kiến trúc nghệ thuật, là niềm tin và lòng kiêu hãnh của cả buôn làng. Nhà rông còn là không gian linh thiêng, nơi quy tụ sức mạnh tâm linh, thể hiện bản sắc văn hoá của đồng bào. Bởi vậy, việc bảo tồn và phát huy di sản kiến trúc nhà rông được ngành văn hoá rất chú trọng.

Vũ Lan